Minning fórnarlamba helfararinnar svívirt Einar Ólafsson skrifar 19. febrúar 2025 07:01 27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Seinni heimsstyrjöldin Mest lesið Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram Skoðun Halldór 26.04.2025 Halldór Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Sjá meira
27. janúar síðastliðinn var þess minnst með minningarathöfn í Auschwitz að 80 ár voru liðin frá helförinni. Viðstaddir voru margir þjóðarleiðtogar og aðrir fulltrúar frá Evrópulöndum og víðar. Kjörorðið „Aldrei aftur“ var rifjað upp: „Viðkvæðið „aldrei aftur“ er það sem hafði bein áhrif á stofnun þess sem hefur orðið Evrópusambandið í dag, við upphaf þess verkefnis friðar og sátta eftir síðari heimsstyrjöldina,“ segir í minnisblaði frá Evrópuþinginu í tilefni dagsins. Aldrei aftur Það er ákaflega mikilvægt að halda þessari minningu á lofti eins og gert var nú um daginn – og rifja upp þetta kjörorð: „Aldrei aftur.“ En það er líka mikilvægt að forðast hræsni og tvískinnung þegar þessarar skelfingar er minnst. Holocaust, sem við höfum kallað helförina á íslensku, er með því skelfilegasta í sögu mannkyns. En heitstrengingin „Aldrei aftur“ einskorðast ekki við fjöldamorð þar sem fórnarlömbin eru talin í milljónum. Því miður hafa margir atburðir aðrir gefið tilefni til þessarar heitstrengingar. Hún hljómar til dæmis gjarnan í byrjun ágúst hvert ár þegar þess er minnst þegar sjálfskipað forysturíki hins frjálsa heims, Bandaríkin, varpaði kjarnorkusprengjum á tvær borgir í Japan rúmu hálfu ári eftir að hlið Auschwitz voru opnuð. „Aldrei aftur“ snýst um að við komum í veg fyrir að svona gerist aftur, fjöldamorð og mannlegar hörmungar sem stafa mannlegum gjörðum. Slíkar hörmungar eru ekki óhjákvæmilegar eins og náttúruhamfarir sem enginn mannlegur máttur getur komið í veg fyrir. Hver erum við sem sameinumst um ákallið „Aldrei aftur“. Skiptist mannkynið í gerendur og okkur hin sem reynum undir kjörorðinu „Aldrei aftur“ að koma í veg fyrir misgjörðirnar? Er þar einhver skýr skipting? Hvenær getum við komið í veg fyrir ódæðin? Hvernig sem á það er litið þá er það svo, að þótt mannlegar gjörðir séu strangt tekið aldreióhjákvæmilegar, þá eru mörg dæmi þess að enginn hefur haft tök á að grípa fram í fyrir hendurnar á gerendunum. Það er erfitt að sjá að nokkur hafi verið í aðstöðu til að koma í veg fyrir helförina nema gerendurnir sjálfir, nasistastjórnin í Þýskalandi. Og enginn núlifandi maður þarf að hafa samviskubit vegna hennar, ekki frekar en vegna nornabrennanna á sínum tíma eða vegna útrýmingar Spánverja á frumbyggjum Mið-Ameríku og annarra ógnarverka nýlenduríkjanna, svo dæmi séu nefnd. Fjöldamorðin í bænum Srebrenica í Bosníu Hersegóvínu í júlí 1995, þar sem meira en átta þúsund manns voru drepnir, hafa oft verið rifjuð upp. Það er vafasamt að nokkur hefði geta komið í veg fyrir þau þótt hollensk friðargæslusveit á vegum Sameinuðu þjóðanna sé stundum sökuð um aðgerðarleysi. Ári fyrr voru enn skelfilegri fjöldamorð framin í Rúanda þar sem milli 500 og 800 þúsund manns voru drepnir á hundrað dögum. Ég rifjaði það upp í grein á Vísi fyrir rúmu ári og þau orð Bill Clintons fyrrverandi forseta Bandaríkjanna, sem hann viðhafði í heimsókn til Rúanda árið 2012, að hann teldi það meðal sinna mestu mistaka sem forseti að bregðast ekki við þessum fjöldamorðum: „Ég held ekki að við hefðum getað stöðvað ofbeldið, en ég held við hefðum getað takmarkað það. Ég harma það.“ (New York Times 4. 9. 2012). Það var líklega rétt hjá honum, engir utanaðkomandi aðilar hefðu getað stöðvað ofbeldið þótt Bandaríkin ásamt Frökkum hefðu hugsanlega getað takmarkað það eitthvað. Við skulum að sinni láta liggja milli hluta ýmis ógnarverk Bandaríkjanna undanfarna áratugi. Hvað með Gasa? Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, mun ekki hafa haft tök á að mæta til athafnarinnar í Auschwitz, enda nýtekinn við embætti og hafði í mörgu að snúast. En hann sendi veglega sendinefnd undir forystu Steve Witkoffs sérstaks sendifulltrúa Bandaríkjanna í Mið-Austurlöndum. En forsetinn sendi frá sér yfirlýsingu. Í þessari yfirlýsingu er ýmislegt ágætt, en síðan kemur þetta: „Í kjölfar kúgunar, ofsókna og óréttlætis, sem framin voru í Auschwitz og víðar í Evrópu, vann gyðingaþjóðin (the Jewish people) ótrauð að því að endurreisa heimaland sitt í Ísraelsríki nútímans – okkar öfluga vinar.“ Og svo: „Við staðfestum með stolti sterk vináttubönd okkar við Ísraelsríki.“ En einmitt aðgerðir þessa vinátturíkis Bandaríkjanna nú á annað ár, aðgerðir sem Alþjóðasakamáladómstóllinn telur allar líkur á að flokkist sem þjóðarmorð, eru dæmi um ofbeldisverk sem miklar líkur eru á að þau ríki, sem áttu fulltrúa við athöfnina 27. janúar, hefðu getað stöðvað með samstilltu átaki og þar með gefið kjörorðinu „Aldrei meir“ merkingu. Bandaríkin eru helsta vináttu- og stuðningsríki Ísraels og önnur vestræn ríki hafa verið í nánu vináttu- og viðskiptasambandi við Ísrael frá stofnun þess. En ekkert þeirra hefur beitt sér gegn þjóðarmorðinu á Gasa, einhver þeirra hafa í besta falli gagnrýnt það með innantómum orðum án frekari aðgerða. Það er auðvelt að koma saman til að minnast helfararinnar með orðunum „Aldrei aftur“ en ráðamenn gömlu nýlenduveldanna hafa aldrei komið saman til að minnast margra alda ofbeldisverka þeirra um allan heim. Svo sem þess ofeldisverks að ráðstafa Palestínu undir Ísraelaríki án samráðs við íbúa svæðisins. Dugleysi Norðurlanda Ráðamenn Norðurlanda komu saman á þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík í lok október til að ræða frið og öryggi á norðurslóðum og Norðurlöndum. Á meðan rigndi sprengjunum yfir Gasa en varla var minnst á það nema í fyrirspurnartíma þar sem þeir komu sér hjá því að gefa skýr svör. Einhverjir nefndu rétt Ísraels til sjálfsvarnar og utanríkisráðherra Dana gat þess sérstaklega að Danir væru vinir Ísraels. Öll ríki Norðurlanda hafa haft margvísleg tengsl við Ísrael, öll eru náin samstarfsríki Bandaríkjanna og öll voru þau þá orðin aðilar að NATO sem hefur um árabil verið í samstarfi við Ísrael. Sameinuð hafa Norðurlöndin rödd sem tekið er eftir. En sú rödd hefur ekki heyrst hvað Gasa varðar. Þau hafa vissulega látið duglega í sér heyra varðandi Úkraínu og Rússland og er það vel. En þeirri rödd fylgir alltaf hjáröddin „við og hin“. Við, hin frjálsu, lýðræðislegu og siðmenntuðu Vesturlönd andspænis „barbaríinu“ í austri, Rússlandi, Kína, Íran og svo framvegis. Og þar hefur Ísrael verið í hópi „okkar“, Palestínumnn í hópi „hinna“. Við hliðið að Auschwitz 27. janúar afhjúpuðu ráðamenn vestrænna ríkja skinhelgi sína. Í þeirra munni er kjörorðið „Aldrei aftur“ innihaldslaus frasi. Með hræsni sinni og tvískinnungi hafa þeir svívirt minningu fórnarlamba helfararinnar. Höfundur er rithöfundur og fyrrverandi bókavörður
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar