Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar 22. júní 2025 09:03 Við þurfum meiri raforku á næstu árum og áratugum. Víðtæk samstaða hefur náðst um að kerfið okkar verði að vera skilvirkara, svo virkjunarkostir lendi ekki í margra ára, jafnvel áratuga skilvindu stjórnsýslunnar þar sem tímafrestir eru ekki virtir og mörg tækifæri eru til að kæra þau fjölmörgu leyfi sem veitt eru fyrir hverri virkjanaframkvæmd. Í þessari stöðu er ekki tilefni til að setja álitlega virkjunarkosti í verndarflokk rammaáætlunar; virkjunarkosti sem Alþingi hefur áður metið að eigi heima í biðflokki. Því miður hefur meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar lagt til að vísa Skatastaðavirkjun í verndarflokk, en sá kostur var áður settur í biðflokk 2022. Hins vegar er mjög ánægjulegt að sjá að meirihlutinn hafnar því að færa Kjalölduveitu úr biðflokki í verndarflokk, með vísan til þess að það þurfi að vera hafið yfir allan vafa að virkjunarkosturinn hafi fengið fullnægjandi málsmeðferð. Hvaða kostir eru þetta? Kjalölduveita sunnan Þjórsárvera er hagkvæmasti virkjunarkostur Landsvirkjunar. Með henni er vatni veitt úr Efri-Þjórsá til Þórisvatns þar sem því er miðlað áður en það rennur um allar virkjanir Landsvirkjunar á Þjórsár- og Tungnaársvæðinu. Með henni yrði skotið sterkari stoðum undir orkuvinnslu á stærsta vinnslusvæði orkufyrirtækis þjóðarinnar og núverandi innviðir á svæðinu nýttir enn betur. Í slökum vatnsárum eins og við höfum ítrekað upplifað síðustu ár og kallað hafa á skerðingar á afhendingu orku hefði vatn frá Kjalölduveitu komið sér einstaklega vel. Þótt formlegu umhverfismati sé ekki lokið benda þær rannsóknir sem þegar hafa verið gerðar til þess að umhverfisáhrif Kjalölduveitu verði mjög takmörkuð. Alfarið utan friðlands Verkefnisstjórn 5. áfanga rammaáætlunar vill að Kjalölduveita fari í verndarflokk og byggir á því að virkjunarkosturinn sé sambærilegur við eldri kost, Norðlingaölduveitu. Sá kostur var hins vegar ekki tækur til umfjöllunar í rammaáætlun af því að þar féll fyrirhugað lón innan marka friðlandsins í Þjórsárverum. Mannvirki og lón Kjalölduveitu eru hins vegar alfarið utan marka friðlandsins svo augljósari getur munurinn ekki verið. Lónstæðið hefur engin áhrif á Eyvafen sem talið var að Norðlingaölduveita gæti haft áhrif á og að Eyvindarverum eru um 23 km. Þá er fjarlægð að núverandi Ramsar-svæði um 7 km. Áhrif á Þjórsárver yrðu engin og Kjalalda myndi hafa takmörkuð áhrif á rennsli fossins Dynks. Það yrði áfram mikið, sumarrennslið yrði svipað og í Gullfossi. Kjalölduveita er hagkvæmasti virkjunarkostur Landsvirkjunar Áhrif Kjalölduveitu á umhverfi eru önnur en Norðlingaölduveitu og mikilvægt að hún fái rétta lögformlega efnismeðferð. Meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar tekur undir að við þurfum að halda þessum möguleika til hagkvæmrar orkuvinnslu opnum. Ef Kjalölduveita verður að veruleika eykst orkugeta virkjana á svæðinu sem nemur einni nýrri virkjun. Þessi hagkvæmasti virkjunarkostur okkar í rammaáætlun fær nú vonandi efnislega meðferð, verði tillaga meirihlutans að veruleika. Sveigjanleiki til orkuskipta Skatastaðavirkjun í Austari Jökulsá í Skagafirði, sem meirihluti nefndarinnar leggur til að fari í verndarflokk, er líklega besti framtíðar virkjunarkostur í landinu til að skapa sveigjanleika fyrir orkuskipti og vindorku. Virkjunin er hagkvæm með miklu uppsettu afli sem skapar tækifæri til jöfnunar vindorku og þar að auki utan eldvirkra svæða sem tryggir aukið rekstraröryggi í raforkukerfinu. Við höfum séð hvernig eldsumbrot undanfarinna missera hafa ógnað orkuvinnslu á Reykjanesi. Virkjanir okkar á Suðurlandi eru líka skammt frá eldstöðvum. Við verðum að hafa orkuöryggi þjóðarinnar í huga og gæta þess að dreifa þessari áhættu. Við höfum öll gert okkur grein fyrir aukinni orkuþörf samfélagsins, enda blasir hún við. Það er mikilvægt að við útilokum ekki möguleika framtíðar kynslóða til frekari orkuöflunar. Ef virkjunarkostur er settur í verndarflokk er ljóst að ekki verður virkjað. Fari hann í biðflokk er ekki þar með sagt að virkjun rísi. Ef kostur fer í nýtingarflokk er í framhaldinu gert mat á umhverfisáhrifum þar sem eru könnuð þau áhrif sem virkjunin mun hafa á umhverfi og samfélag. Að okkar mati verða áhrif Skatastaðavirkjunar á umhverfi sitt, þ.m.t. flæðiengjar við Héraðsvötn, innan ásættanlegra marka. Úr því yrði þó endanlega skorið í vönduðu mati á umhverfisáhrifum sem síðan yrði lagt til grundvallar ákvörðunar um hvort virkjunarleyfi yrði veitt. Við þurfum að fara afar varlega í að útiloka möguleika komandi kynslóða til hagkvæmrar og öruggrar orkuvinnslu. Betur má ef duga skal Fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir á næstu 5 árum ná rétt svo að halda í horfinu í orkumálum. Við vitum að betur má ef duga skal. Núna er staðan sú að allir kostir í nýtingarflokki rammaáætlunar duga ekki til að halda í við eftirspurn til lengri tíma og er þar miðað við stefnu stjórnvalda sjálfra. Það skýtur því skökku við ef 5. áfangi rammaáætlunar verður afgreiddur með þeim hætti að draga enn úr möguleikum okkar til að mæta vaxandi orkuþörf með hagkvæmum virkjunarkostum. Ákvörðun sem leiðir til þess að við gætum þurft að fara í óhagkvæmari virkjunarkosti, t.d. í vindorku, sem enn hafa ekki fengið umfjöllun verkefnisstjórnar og geta mögulega haft neikvæðari umhverfisáhrif en þeir vatnsaflskostir sem nú er lagt til að setja í verndarflokk. Við erum beinlínis skuldbundin til að mæta markmiðum í loftslagsmálum og þar gegna orkuskipti lykilhlutverki. Höfundur er framkvæmdastjóri Vatnsafls hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Guðni Tómasson Landsvirkjun Orkumál Vatnsaflsvirkjanir Ásahreppur Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Sjá meira
Við þurfum meiri raforku á næstu árum og áratugum. Víðtæk samstaða hefur náðst um að kerfið okkar verði að vera skilvirkara, svo virkjunarkostir lendi ekki í margra ára, jafnvel áratuga skilvindu stjórnsýslunnar þar sem tímafrestir eru ekki virtir og mörg tækifæri eru til að kæra þau fjölmörgu leyfi sem veitt eru fyrir hverri virkjanaframkvæmd. Í þessari stöðu er ekki tilefni til að setja álitlega virkjunarkosti í verndarflokk rammaáætlunar; virkjunarkosti sem Alþingi hefur áður metið að eigi heima í biðflokki. Því miður hefur meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar lagt til að vísa Skatastaðavirkjun í verndarflokk, en sá kostur var áður settur í biðflokk 2022. Hins vegar er mjög ánægjulegt að sjá að meirihlutinn hafnar því að færa Kjalölduveitu úr biðflokki í verndarflokk, með vísan til þess að það þurfi að vera hafið yfir allan vafa að virkjunarkosturinn hafi fengið fullnægjandi málsmeðferð. Hvaða kostir eru þetta? Kjalölduveita sunnan Þjórsárvera er hagkvæmasti virkjunarkostur Landsvirkjunar. Með henni er vatni veitt úr Efri-Þjórsá til Þórisvatns þar sem því er miðlað áður en það rennur um allar virkjanir Landsvirkjunar á Þjórsár- og Tungnaársvæðinu. Með henni yrði skotið sterkari stoðum undir orkuvinnslu á stærsta vinnslusvæði orkufyrirtækis þjóðarinnar og núverandi innviðir á svæðinu nýttir enn betur. Í slökum vatnsárum eins og við höfum ítrekað upplifað síðustu ár og kallað hafa á skerðingar á afhendingu orku hefði vatn frá Kjalölduveitu komið sér einstaklega vel. Þótt formlegu umhverfismati sé ekki lokið benda þær rannsóknir sem þegar hafa verið gerðar til þess að umhverfisáhrif Kjalölduveitu verði mjög takmörkuð. Alfarið utan friðlands Verkefnisstjórn 5. áfanga rammaáætlunar vill að Kjalölduveita fari í verndarflokk og byggir á því að virkjunarkosturinn sé sambærilegur við eldri kost, Norðlingaölduveitu. Sá kostur var hins vegar ekki tækur til umfjöllunar í rammaáætlun af því að þar féll fyrirhugað lón innan marka friðlandsins í Þjórsárverum. Mannvirki og lón Kjalölduveitu eru hins vegar alfarið utan marka friðlandsins svo augljósari getur munurinn ekki verið. Lónstæðið hefur engin áhrif á Eyvafen sem talið var að Norðlingaölduveita gæti haft áhrif á og að Eyvindarverum eru um 23 km. Þá er fjarlægð að núverandi Ramsar-svæði um 7 km. Áhrif á Þjórsárver yrðu engin og Kjalalda myndi hafa takmörkuð áhrif á rennsli fossins Dynks. Það yrði áfram mikið, sumarrennslið yrði svipað og í Gullfossi. Kjalölduveita er hagkvæmasti virkjunarkostur Landsvirkjunar Áhrif Kjalölduveitu á umhverfi eru önnur en Norðlingaölduveitu og mikilvægt að hún fái rétta lögformlega efnismeðferð. Meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar tekur undir að við þurfum að halda þessum möguleika til hagkvæmrar orkuvinnslu opnum. Ef Kjalölduveita verður að veruleika eykst orkugeta virkjana á svæðinu sem nemur einni nýrri virkjun. Þessi hagkvæmasti virkjunarkostur okkar í rammaáætlun fær nú vonandi efnislega meðferð, verði tillaga meirihlutans að veruleika. Sveigjanleiki til orkuskipta Skatastaðavirkjun í Austari Jökulsá í Skagafirði, sem meirihluti nefndarinnar leggur til að fari í verndarflokk, er líklega besti framtíðar virkjunarkostur í landinu til að skapa sveigjanleika fyrir orkuskipti og vindorku. Virkjunin er hagkvæm með miklu uppsettu afli sem skapar tækifæri til jöfnunar vindorku og þar að auki utan eldvirkra svæða sem tryggir aukið rekstraröryggi í raforkukerfinu. Við höfum séð hvernig eldsumbrot undanfarinna missera hafa ógnað orkuvinnslu á Reykjanesi. Virkjanir okkar á Suðurlandi eru líka skammt frá eldstöðvum. Við verðum að hafa orkuöryggi þjóðarinnar í huga og gæta þess að dreifa þessari áhættu. Við höfum öll gert okkur grein fyrir aukinni orkuþörf samfélagsins, enda blasir hún við. Það er mikilvægt að við útilokum ekki möguleika framtíðar kynslóða til frekari orkuöflunar. Ef virkjunarkostur er settur í verndarflokk er ljóst að ekki verður virkjað. Fari hann í biðflokk er ekki þar með sagt að virkjun rísi. Ef kostur fer í nýtingarflokk er í framhaldinu gert mat á umhverfisáhrifum þar sem eru könnuð þau áhrif sem virkjunin mun hafa á umhverfi og samfélag. Að okkar mati verða áhrif Skatastaðavirkjunar á umhverfi sitt, þ.m.t. flæðiengjar við Héraðsvötn, innan ásættanlegra marka. Úr því yrði þó endanlega skorið í vönduðu mati á umhverfisáhrifum sem síðan yrði lagt til grundvallar ákvörðunar um hvort virkjunarleyfi yrði veitt. Við þurfum að fara afar varlega í að útiloka möguleika komandi kynslóða til hagkvæmrar og öruggrar orkuvinnslu. Betur má ef duga skal Fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir á næstu 5 árum ná rétt svo að halda í horfinu í orkumálum. Við vitum að betur má ef duga skal. Núna er staðan sú að allir kostir í nýtingarflokki rammaáætlunar duga ekki til að halda í við eftirspurn til lengri tíma og er þar miðað við stefnu stjórnvalda sjálfra. Það skýtur því skökku við ef 5. áfangi rammaáætlunar verður afgreiddur með þeim hætti að draga enn úr möguleikum okkar til að mæta vaxandi orkuþörf með hagkvæmum virkjunarkostum. Ákvörðun sem leiðir til þess að við gætum þurft að fara í óhagkvæmari virkjunarkosti, t.d. í vindorku, sem enn hafa ekki fengið umfjöllun verkefnisstjórnar og geta mögulega haft neikvæðari umhverfisáhrif en þeir vatnsaflskostir sem nú er lagt til að setja í verndarflokk. Við erum beinlínis skuldbundin til að mæta markmiðum í loftslagsmálum og þar gegna orkuskipti lykilhlutverki. Höfundur er framkvæmdastjóri Vatnsafls hjá Landsvirkjun.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun