Forgangsröðum forgangsröðun Gylfi Ólafsson skrifar 3. janúar 2025 12:30 Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Ólafsson Heilbrigðismál Rekstur hins opinbera Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley Skoðun Skoðun Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun 75 ár af evrópskri samheldni og samvinnu Clara Ganslandt skrifar Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Skoðun Jöfn vernd fyrir öll börn í veröldinni Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hverju hef ég stjórn á? Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða.
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir Skoðun