Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar 28. maí 2025 14:15 Fyrir stuttu skipaði Guðmundur Ingi Kristinsson, mennta- og barnamálaráðherra, spretthóp til að meta stöðu tilraunaverkefnisins Kveikjum neistann, árangur þess og tækifæri, eins og það er orðað í tilkynningu frá ráðuneytinu. Það er einkum tvennt sem stingur í augun varðandi þennan spretthóp: í fyrsta lagi hvernig hann er skipaður og í öðru lagi að hann eigi að leggja mat á eina kennsluaðferð. Fyrst varðandi skipanina. Í spretthópnum eru átta manns, af þeim eru fimm tengdir verkefninu Kveikjum neistann, meðal annars sá sem leiðir verkefnið. Þetta vekur upp spurningar um tilgang og markmið og ekki síður hversu réttmæt úttektin getur orðið. Það sætir einnig furðu að ráðherra skuli hvorki leita til aðila frá Háskóla Íslands né Háskólanum á Akureyri, þar sem starfar fjöldi manns við að rannsaka og kenna menntavísindi. Þá að því að hópurinn eigi einungis að skoða árangur af Kveikjum neistann og þau tækifæri sem verkefnið getur fært börnum landsins. Staðan er nefnilega sú að það er margt óljóst varðandi kennsluaðferðir hérlendis og veitir ekki af umfangsmeiri úttekt. Til að mynda veit enginn nákvæmlega hvernig lestur er kenndur í grunnskólum á Íslandi, en það væri brýnt að skoða og tengja við árangur. Það er vitað að hluti grunnskóla notast við kennsluaðferðina Byrjendalæsi og í hluta skóla er gjarnan talað um að hljóðaaðferðin sé notuð, en í raun eru til fleiri en ein hljóðaaðferð og þetta því ekki alveg skýrt. Kennarar sem kenna í skólum sem nýta Byrjendalæsi geta notað efni frá Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri og allir kennarar geta nýtt efni frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu, til dæmis Lestrarlandið, Listina að lesa og skrifa og svo eina gagnreynda kennsluefnið sem völ er á hérlendis, PALS (peer-assisted learning strategies). Einnig er töluvert af heimatilbúnu efni í umferð, meðal annars efni sem kennarar gefa eða selja sín á milli, og því má reikna með að notast sé við efni úr ýmsum áttum. Það er óljóst hvað gerist í lestrarkennslunni eftir að yngsta stigi sleppir. Hvað með það háa hlutfall nemenda sem ekki hefur náð nægilegri lesfimi við lok yngsta stigs til að geta tekist á við lesefni mið- og elsta stigs? Hvað með skriftar- og ritunarkennslu? Hvað með lestur í faggreinum? Það er margt sem er nauðsynlegt að varpa ljósi á varðandi lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum og kennsluhætti almennt. Því er óheppilegt að mennta- og barnamálaráðherra skuli telja að líklegast til árangurs sé að skoða eitt þróunarverkefni og mjög sérstakt að hann skuli velja til verksins aðstandendur og hagsmunaaðila þess sama verkefnis. Raunar má velta fyrir sér hvort að niðurstaðan hafi þegar verið ákveðin, því í tilkynningu frá ráðuneytinu segir:„Niðurstöður PISA-kannana undanfarin ár hafa sýnt fram á nauðsyn þess að bregðast við stöðu íslenskra barna, m.a. í lesskilningi og stærðfræði. Guðmundur Ingi Kristinsson, barna- og menntamálaráðherra, hefur bent á að kennarar þurfi öflug verkfæri til að takast á við þennan vanda. Kveikjum neistann er einmitt eitt slíkt verkfæri.“ Þó lítið sé vitað um kennsluhætti er vitað að lestrarfærni nemenda er almennt metin með lesfimihluta Lesferils frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu. Á yngsta stigi eru um 95% nemenda á landsvísu metnir með þessum stöðluðu lesfimiprófum. Það á þó ekki við um nemendur sem fá kennsluaðferðina Kveikjum neistann; þau eru metin með heimatilbúnum prófum og því með öllu ómögulegt að bera árangur þeirra saman við árangur nemenda sem fá annars konar kennslu. Að halda fram árangri umfram aðra með slíku mati er afar vafasamt og það er sannarlega undarlegt að sjá ráðherra gera ráð fyrir því að Kveikjum neistann sé öflugt verkfæri. Til að vita hvaða stefnu á að taka þurfum við að vita hvar við erum stödd, hvernig er raunveruleg framkvæmd lestrarkennslu og mats í íslenskum grunnskólum? Svo tengja megi saman framkvæmd kennslu og árangur nemenda er nauðsynlegt að kortleggja nemendahópa og kennsluna vel og samræma mælingar. Það er mikill fjöldi erlendra rannsókna og nokkrar innlendar sem ættu að varða leið okkar að úrbótum í lestrarkennslu. Upphafspunktur gæti verið að rýna í skýrslu um læsi frá 2024, sem fjöldi sérfræðinga skrifaði að beiðni ráðherra á þeim tíma. Sú skýrsla vakti ekki mikla athygli, töluvert minni en skýrsla um stöðu drengja í menntakerfinu sem var harðlega gagnrýnd vegna lakra vinnubragða, unnin af þeim sama aðila sem fer fyrir spretthópnum sem er til umfjöllunar hér. Ég vil hvetja mennta- og barnamálaráðherra til að víkka sjóndeildarhringinn og hafa fagmennsku að leiðarljósi, leggja sitt af mörkum til að efla menntarannsóknir og nýta þann mannauð sem nú þegar starfar við menntarannsóknir og kennslu í háskólunum. Höfundur er með doktorsgráðu í menntavísindum með sérhæfingu í læsifræðum, aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi. Slóð á skýrslu um læsi. Höfundur er aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir stuttu skipaði Guðmundur Ingi Kristinsson, mennta- og barnamálaráðherra, spretthóp til að meta stöðu tilraunaverkefnisins Kveikjum neistann, árangur þess og tækifæri, eins og það er orðað í tilkynningu frá ráðuneytinu. Það er einkum tvennt sem stingur í augun varðandi þennan spretthóp: í fyrsta lagi hvernig hann er skipaður og í öðru lagi að hann eigi að leggja mat á eina kennsluaðferð. Fyrst varðandi skipanina. Í spretthópnum eru átta manns, af þeim eru fimm tengdir verkefninu Kveikjum neistann, meðal annars sá sem leiðir verkefnið. Þetta vekur upp spurningar um tilgang og markmið og ekki síður hversu réttmæt úttektin getur orðið. Það sætir einnig furðu að ráðherra skuli hvorki leita til aðila frá Háskóla Íslands né Háskólanum á Akureyri, þar sem starfar fjöldi manns við að rannsaka og kenna menntavísindi. Þá að því að hópurinn eigi einungis að skoða árangur af Kveikjum neistann og þau tækifæri sem verkefnið getur fært börnum landsins. Staðan er nefnilega sú að það er margt óljóst varðandi kennsluaðferðir hérlendis og veitir ekki af umfangsmeiri úttekt. Til að mynda veit enginn nákvæmlega hvernig lestur er kenndur í grunnskólum á Íslandi, en það væri brýnt að skoða og tengja við árangur. Það er vitað að hluti grunnskóla notast við kennsluaðferðina Byrjendalæsi og í hluta skóla er gjarnan talað um að hljóðaaðferðin sé notuð, en í raun eru til fleiri en ein hljóðaaðferð og þetta því ekki alveg skýrt. Kennarar sem kenna í skólum sem nýta Byrjendalæsi geta notað efni frá Miðstöð skólaþróunar við Háskólann á Akureyri og allir kennarar geta nýtt efni frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu, til dæmis Lestrarlandið, Listina að lesa og skrifa og svo eina gagnreynda kennsluefnið sem völ er á hérlendis, PALS (peer-assisted learning strategies). Einnig er töluvert af heimatilbúnu efni í umferð, meðal annars efni sem kennarar gefa eða selja sín á milli, og því má reikna með að notast sé við efni úr ýmsum áttum. Það er óljóst hvað gerist í lestrarkennslunni eftir að yngsta stigi sleppir. Hvað með það háa hlutfall nemenda sem ekki hefur náð nægilegri lesfimi við lok yngsta stigs til að geta tekist á við lesefni mið- og elsta stigs? Hvað með skriftar- og ritunarkennslu? Hvað með lestur í faggreinum? Það er margt sem er nauðsynlegt að varpa ljósi á varðandi lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum og kennsluhætti almennt. Því er óheppilegt að mennta- og barnamálaráðherra skuli telja að líklegast til árangurs sé að skoða eitt þróunarverkefni og mjög sérstakt að hann skuli velja til verksins aðstandendur og hagsmunaaðila þess sama verkefnis. Raunar má velta fyrir sér hvort að niðurstaðan hafi þegar verið ákveðin, því í tilkynningu frá ráðuneytinu segir:„Niðurstöður PISA-kannana undanfarin ár hafa sýnt fram á nauðsyn þess að bregðast við stöðu íslenskra barna, m.a. í lesskilningi og stærðfræði. Guðmundur Ingi Kristinsson, barna- og menntamálaráðherra, hefur bent á að kennarar þurfi öflug verkfæri til að takast á við þennan vanda. Kveikjum neistann er einmitt eitt slíkt verkfæri.“ Þó lítið sé vitað um kennsluhætti er vitað að lestrarfærni nemenda er almennt metin með lesfimihluta Lesferils frá Miðstöð menntunar og skólaþjónustu. Á yngsta stigi eru um 95% nemenda á landsvísu metnir með þessum stöðluðu lesfimiprófum. Það á þó ekki við um nemendur sem fá kennsluaðferðina Kveikjum neistann; þau eru metin með heimatilbúnum prófum og því með öllu ómögulegt að bera árangur þeirra saman við árangur nemenda sem fá annars konar kennslu. Að halda fram árangri umfram aðra með slíku mati er afar vafasamt og það er sannarlega undarlegt að sjá ráðherra gera ráð fyrir því að Kveikjum neistann sé öflugt verkfæri. Til að vita hvaða stefnu á að taka þurfum við að vita hvar við erum stödd, hvernig er raunveruleg framkvæmd lestrarkennslu og mats í íslenskum grunnskólum? Svo tengja megi saman framkvæmd kennslu og árangur nemenda er nauðsynlegt að kortleggja nemendahópa og kennsluna vel og samræma mælingar. Það er mikill fjöldi erlendra rannsókna og nokkrar innlendar sem ættu að varða leið okkar að úrbótum í lestrarkennslu. Upphafspunktur gæti verið að rýna í skýrslu um læsi frá 2024, sem fjöldi sérfræðinga skrifaði að beiðni ráðherra á þeim tíma. Sú skýrsla vakti ekki mikla athygli, töluvert minni en skýrsla um stöðu drengja í menntakerfinu sem var harðlega gagnrýnd vegna lakra vinnubragða, unnin af þeim sama aðila sem fer fyrir spretthópnum sem er til umfjöllunar hér. Ég vil hvetja mennta- og barnamálaráðherra til að víkka sjóndeildarhringinn og hafa fagmennsku að leiðarljósi, leggja sitt af mörkum til að efla menntarannsóknir og nýta þann mannauð sem nú þegar starfar við menntarannsóknir og kennslu í háskólunum. Höfundur er með doktorsgráðu í menntavísindum með sérhæfingu í læsifræðum, aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands og formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi. Slóð á skýrslu um læsi. Höfundur er aðjúnkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun