Orkunýtni er alltaf fyrsta val Jóna Bjarnadóttir skrifar 14. mars 2024 10:02 Við Íslendingar höfum lengi búið við þann munað að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því hvort við fáum straum þegar við stingum í samband. Næg og ódýr orka hefur valdið ýmsum ósiðum, til dæmis opnum við glugga upp á gátt til að lofta út þótt við þurfum þá að kynda enn meira. Mörg okkar hafa líka gjarnan ljós kveikt í öllum herbergjum, líka þeim mannlausu. Orkuþörf íbúanna í landi hreinnar og öruggrar orku hefur ávallt verið uppfyllt. En jafnvel þótt gnótt sé orku ber okkur skylda til að umgangast orkuauðlindirnar af virðingu og með því hugarfari að þær séu með dýrmætustu auðlindum þjóðarinnar. Ísland á aðild að yfirlýsingu um endurnýjanlega orku og orkunýtni sem fjallar um að unnið verði að því að þrefalda uppsett afl af endurnýjanlegri orku og tvöfalda hraða aðgerða til bættrar orkunýtni á heimsvísu. Þriðja lykilatriðið í þeirri yfirlýsingu er að bætt orkunýtni verði fyrsti valkostur. Með því er vísað til þess að við þurfum ávallt að horfa til allra mögulegra leiða til að nýta betur þá orku og orkuauðlindir sem við höfum til umráða áður en við horfum til annarra orkukosta. Bætt nýtni eykur framboð Landsvirkjun, orkufyrirtæki þjóðarinnar, víkur aldrei frá því markmiði sínu að hámarka nýtingu orkuauðlindanna sem okkur hefur verið trúað fyrir. Bætt orkunýtni eykur framboð af raforku og dregur þannig úr þörf á virkjunum, þótt vissulega nægi bætt nýtni ekki ein og sér til að mæta orkuþörf framtíðar. Fyrirsjáanleiki í bæði framboði og eftirspurn raforku er mikilvægur. Við leitumst við að nýta fjárfestingar þjóðarinnar í orkumannvirkjum sem allra best og hámarka nýtingu á þeim svæðum sem tekin eru undir orkuvinnslu. Við notum miðlunarlón til að jafna sveiflur á milli árstíða og höfum náð að bregðast við auknu rennsli, sem rekja má til hlýnunar, gegnum virkjanir okkar. Við þurfum sífellt að aðlaga okkur að náttúrulegum breytileika, til dæmis að jafna árstíðabundnar sveiflur í úrkomu og rennsli á milli ára. Þetta samspil getur verið nokkuð flókið en frábært starfsfólk Landsvirkjunar gerir allt sem hægt er til að tryggja að það komi straumur þegar stungið er í samband. Sumt auðsótt, annað ekki Á síðasta ári var skýrt frá niðurstöðum erlends ráðgjafarfyrirtækis sem greindi tækifæri til bættrar orkunýtni á Íslandi. Þau tækifæri reyndust sannarlega mörg og fjölbreytileg, en afar misjafnt er hversu auðsótt er að hrinda þeim í framkvæmd. Auðsóttu tækifærin liggja flest í fjölbreyttum geirum verslunar og þjónustu. Þau felast í lýsingu og rekstri bygginga svo sem skóla, sjúkrahúsa og skrifstofubygginga, kælingu í smásöluverslunum og ýmissi notkun raftækja, s.s. þvottavéla í þvottahúsum, ofna í bakaríum o.s.frv. Ef hagkvæmasti háttur væri ætíð hafður á mætti draga úr notkun um 356 GWst á ári. Það jafngildir um 10% af notkun heimila og smærri fyrirtækja á ári hverju, þ.e. allra nema stórnotenda. Og jafngildir líka orkunni frá hálfri Hvammsvirkjun. Það munar um minna! Þá er bent á leiðir til að spara 800 GWst til viðbótar á næstu 10 árum. Það er mun torsóttara, en samt talið framkvæmanlegt. Hér munar mestu um nýtingu glatvarma í iðnaði og endurskoðun á nýtingu rafmagns til húshitunar, t.d. með því að færa sig yfir í varmadælur eða jarðhita. Í þessum flokki þarf að grípa til kostnaðarsamra aðgerða og tæknin í sumum tilvikum jafnvel ekki fullþróuð. Atbeina stjórnvalda þarf til, með hvata og stuðning. Betur má ef duga skal Aukið framboð raforku er nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi, ná loftslagsmarkmiðum og knýja áfram orkuskipti. Einnig til að mæta vaxandi orkuþörf samfélags, fólksfjölgun og grænni atvinnuuppbyggingu. Bætt nýting raforku dregur úr þörf á nýjum virkjunum. En hve langt munu þessar aðgerðir, ef þær raungerast, skila okkur? Ef horft er til raforkuspár Landsnets er ljóst að orkuþörf til náinnar framtíðar verður ekki uppfyllt nema með nýjum virkjunum samhliða bættri nýtingu auðlinda. Við hjá Landsvirkjun áformum að taka tvær nýjar virkjanir í notkun og vinna að stækkun tveggja núverandi virkjana fyrir árið 2030. Þessar framkvæmdir geta skilað 1.750 GWst. Auðsótt tækifæri til orkunýtni gætu skilað 356 GWst til viðbótar. Miðað við raforkuspá Landsnets vantar þá enn um 1.000 GWst, sem jafnast á við Blöndustöð. Ef við horfum fimm árum lengra fram í tímann, eða til 2035, þá myndi bætt orkunýtni, sú torsótta en samt framkvæmanlega, skila um 800 GWst til viðbótar. Þær 800 GWst jafngilda þó aðeins um 23% af aukinni orkuþörf á tímabilinu 2030-2035. Orkuframleiðendur verða að útvega það sem upp á vantar eða um 2.500 GWst. Þetta er engin óyfirstíganleg stærð. Vissulega þarf að láta hendur standa fram úr ermum, en þetta er vel framkvæmanlegt ef það er vilji samfélagsins. Raforka er einstök vara og við búum við einstakt raforkukerfi, sem aðrar þjóðir horfa til. Orkunýtni þarf alltaf að vera okkar fyrsta val. Við nýtum auðlindirnar vel og þekkjum nú hvar tækifæri bættrar orkunýtni liggja og hve stór þau eru. Við sjáum að með bættri orkunýtni og aukinni orkuvinnslu er vel framkvæmanlegt að tryggja framboð sem dugar fyrir komandi orkuskipti, vöxt í samfélaginu og stuðla þannig að áframhaldandi raforkuöryggi hér á landi. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóna Bjarnadóttir Landsvirkjun Orkumál Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Sjá meira
Við Íslendingar höfum lengi búið við þann munað að þurfa ekki að hafa áhyggjur af því hvort við fáum straum þegar við stingum í samband. Næg og ódýr orka hefur valdið ýmsum ósiðum, til dæmis opnum við glugga upp á gátt til að lofta út þótt við þurfum þá að kynda enn meira. Mörg okkar hafa líka gjarnan ljós kveikt í öllum herbergjum, líka þeim mannlausu. Orkuþörf íbúanna í landi hreinnar og öruggrar orku hefur ávallt verið uppfyllt. En jafnvel þótt gnótt sé orku ber okkur skylda til að umgangast orkuauðlindirnar af virðingu og með því hugarfari að þær séu með dýrmætustu auðlindum þjóðarinnar. Ísland á aðild að yfirlýsingu um endurnýjanlega orku og orkunýtni sem fjallar um að unnið verði að því að þrefalda uppsett afl af endurnýjanlegri orku og tvöfalda hraða aðgerða til bættrar orkunýtni á heimsvísu. Þriðja lykilatriðið í þeirri yfirlýsingu er að bætt orkunýtni verði fyrsti valkostur. Með því er vísað til þess að við þurfum ávallt að horfa til allra mögulegra leiða til að nýta betur þá orku og orkuauðlindir sem við höfum til umráða áður en við horfum til annarra orkukosta. Bætt nýtni eykur framboð Landsvirkjun, orkufyrirtæki þjóðarinnar, víkur aldrei frá því markmiði sínu að hámarka nýtingu orkuauðlindanna sem okkur hefur verið trúað fyrir. Bætt orkunýtni eykur framboð af raforku og dregur þannig úr þörf á virkjunum, þótt vissulega nægi bætt nýtni ekki ein og sér til að mæta orkuþörf framtíðar. Fyrirsjáanleiki í bæði framboði og eftirspurn raforku er mikilvægur. Við leitumst við að nýta fjárfestingar þjóðarinnar í orkumannvirkjum sem allra best og hámarka nýtingu á þeim svæðum sem tekin eru undir orkuvinnslu. Við notum miðlunarlón til að jafna sveiflur á milli árstíða og höfum náð að bregðast við auknu rennsli, sem rekja má til hlýnunar, gegnum virkjanir okkar. Við þurfum sífellt að aðlaga okkur að náttúrulegum breytileika, til dæmis að jafna árstíðabundnar sveiflur í úrkomu og rennsli á milli ára. Þetta samspil getur verið nokkuð flókið en frábært starfsfólk Landsvirkjunar gerir allt sem hægt er til að tryggja að það komi straumur þegar stungið er í samband. Sumt auðsótt, annað ekki Á síðasta ári var skýrt frá niðurstöðum erlends ráðgjafarfyrirtækis sem greindi tækifæri til bættrar orkunýtni á Íslandi. Þau tækifæri reyndust sannarlega mörg og fjölbreytileg, en afar misjafnt er hversu auðsótt er að hrinda þeim í framkvæmd. Auðsóttu tækifærin liggja flest í fjölbreyttum geirum verslunar og þjónustu. Þau felast í lýsingu og rekstri bygginga svo sem skóla, sjúkrahúsa og skrifstofubygginga, kælingu í smásöluverslunum og ýmissi notkun raftækja, s.s. þvottavéla í þvottahúsum, ofna í bakaríum o.s.frv. Ef hagkvæmasti háttur væri ætíð hafður á mætti draga úr notkun um 356 GWst á ári. Það jafngildir um 10% af notkun heimila og smærri fyrirtækja á ári hverju, þ.e. allra nema stórnotenda. Og jafngildir líka orkunni frá hálfri Hvammsvirkjun. Það munar um minna! Þá er bent á leiðir til að spara 800 GWst til viðbótar á næstu 10 árum. Það er mun torsóttara, en samt talið framkvæmanlegt. Hér munar mestu um nýtingu glatvarma í iðnaði og endurskoðun á nýtingu rafmagns til húshitunar, t.d. með því að færa sig yfir í varmadælur eða jarðhita. Í þessum flokki þarf að grípa til kostnaðarsamra aðgerða og tæknin í sumum tilvikum jafnvel ekki fullþróuð. Atbeina stjórnvalda þarf til, með hvata og stuðning. Betur má ef duga skal Aukið framboð raforku er nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi, ná loftslagsmarkmiðum og knýja áfram orkuskipti. Einnig til að mæta vaxandi orkuþörf samfélags, fólksfjölgun og grænni atvinnuuppbyggingu. Bætt nýting raforku dregur úr þörf á nýjum virkjunum. En hve langt munu þessar aðgerðir, ef þær raungerast, skila okkur? Ef horft er til raforkuspár Landsnets er ljóst að orkuþörf til náinnar framtíðar verður ekki uppfyllt nema með nýjum virkjunum samhliða bættri nýtingu auðlinda. Við hjá Landsvirkjun áformum að taka tvær nýjar virkjanir í notkun og vinna að stækkun tveggja núverandi virkjana fyrir árið 2030. Þessar framkvæmdir geta skilað 1.750 GWst. Auðsótt tækifæri til orkunýtni gætu skilað 356 GWst til viðbótar. Miðað við raforkuspá Landsnets vantar þá enn um 1.000 GWst, sem jafnast á við Blöndustöð. Ef við horfum fimm árum lengra fram í tímann, eða til 2035, þá myndi bætt orkunýtni, sú torsótta en samt framkvæmanlega, skila um 800 GWst til viðbótar. Þær 800 GWst jafngilda þó aðeins um 23% af aukinni orkuþörf á tímabilinu 2030-2035. Orkuframleiðendur verða að útvega það sem upp á vantar eða um 2.500 GWst. Þetta er engin óyfirstíganleg stærð. Vissulega þarf að láta hendur standa fram úr ermum, en þetta er vel framkvæmanlegt ef það er vilji samfélagsins. Raforka er einstök vara og við búum við einstakt raforkukerfi, sem aðrar þjóðir horfa til. Orkunýtni þarf alltaf að vera okkar fyrsta val. Við nýtum auðlindirnar vel og þekkjum nú hvar tækifæri bættrar orkunýtni liggja og hve stór þau eru. Við sjáum að með bættri orkunýtni og aukinni orkuvinnslu er vel framkvæmanlegt að tryggja framboð sem dugar fyrir komandi orkuskipti, vöxt í samfélaginu og stuðla þannig að áframhaldandi raforkuöryggi hér á landi. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun