Gott frelsisskref – svo þarf að stíga fleiri Ólafur Stephensen skrifar 14. júní 2023 17:31 Ákvörðun Costco um að hefja sölu áfengis til einstaklinga er í takti við þróunina á íslenzkum áfengismarkaði undanfarin ár og mætir óskum og þörfum neytenda. Hún knýr jafnframt á um að stjórnvöld taki af skarið varðandi breytingar á áfengislöggjöfinni. Það er verulegt fagnaðarefni að Jón Gunnarsson dómsmálaráðherra skuli hafa gefið skýra yfirlýsingu um að innlend netverzlun með áfengi sé lögleg – enda væri fráleitt að það væri löglegt að panta áfengi á netinu frá erlendum vefverzlunum, en ólöglegt að kaupa af innlendum aðilum með sama hætti. Dómsmálaráðuneytið hefur hingað til ekki verið fáanlegt til að staðfesta lögmæti innlendrar netverzlunar við Félag atvinnurekenda. Hér er svarið hins vegar loksins komið og yfirlýsing dómsmálaráðherra er til marks um ánægjulega afstöðubreytingu og stórt skref í átt til raunverulegs viðskiptafrelsis á áfengismarkaði. Nú ætti ekki að vera neitt því til fyrirstöðu að aðrar verzlanakeðjur á almennum smásölumarkaði fylgi í kjölfarið, eins og forsvarsmenn Hagkaupa hafa þegar boðað. Í framhaldinu er orðið afar brýnt að gera breytingar á áfengislöggjöfinni, sem er orðin úrelt og úr takti við raunveruleikann. Fyrir það fyrsta blasir við að almennir neytendur munu upp til hópa nota þá þægilegu þjónustu að kippa áfenginu sínu með um leið og þeir sækja aðrar nauðsynjar í stórmarkaðinn. Stór hluti áfengisviðskipta mun þannig færast yfir til einkageirans. Þá er komin upp sú staða að ríkið stendur í umfangsmiklum, dýrum og allsendis óþörfum verzlunarrekstri í samkeppni við einkafyrirtæki. Það liggur beint við að leggja Áfengis- og tóbaksverzlun ríkisins niður um leið og aðrar nauðsynlegar breytingar verða gerðar á áfengislöggjöfinni. Áfengislögin eru í dag skýr um að öðrum en ríkinu sé óheimilt að reka hefðbundna smásölu áfengis. Hún fer engu að síður víða fram, til dæmis í vegasjoppum með vínveitingaleyfi, í 10-11 búðinni í Leifsstöð og í gegnum fjölda vínklúbba sem neytendum býðst að ganga í. Það liggur beint við að hætta tvískinnungnum og leyfa einfaldlega sölu áfengis í matvörubúðum. Loks eru áfengisauglýsingar líka bannaðar samkvæmt áfengislöggjöfinni. Þrátt fyrir það eru auglýsingar um áfengi út um allt í fjölmiðla- og samfélagsmiðlaumhverfi okkar. Er betra að hafa engar reglur? Starfsemi, sem þannig er bönnuð samkvæmt laganna hljóðan, fer engu að síður fram fyrir allra augum. Það veldur engri almennri hneykslan í samfélaginu, enda er um ósköp eðlilega viðskiptahætti að ræða, sem tíðkast í flestum nágrannalöndum okkar. Löggjöfin er hins vegar orðin stórlega úr takti við veruleikann. Stjórnvöld framfylgja henni ekki – sem segir okkur líka að hún er komin úr takti við almenna réttarvitund. Engu að síður eru alþingismenn gjörsamlega ófáanlegir til að ráðast í heildarendurskoðun á áfengislöggjöfinni, sem er augljóslega orðin brýn. Í þeirri afstöðu felst fáránleg hræsni og hún er ekki líkleg til að verða til eflingar lýðheilsu, þótt oft sé vísað til slíkra sjónarmiða þegar stjórnmálamenn lýsa sig andvíga breytingum á löggjöfinni. Áfengislöggjöfin gengur nefnilega út frá því að starfsemi á borð við netsölu áfengis, hefðbundna smásölu og áfengisauglýsingar sé ekki til. Fyrir vikið gilda ekki um hana neinar reglur þótt hún fari fram fyrir opnum tjöldum. Það er óhætt að segja að á áfengismarkaðnum ríki ástand sem kenna má við villta vestrið – og með ákvörðun Costco má segja að villta vestrið stækki verulega. Sá fjöldi fyrirtækja sem starfar á áfengismarkaði, við framleiðslu, innflutning og heildsölu áfengis, á heimtingu á því að stjórnvöld eyði réttaróvissu og taki áfengislöggjöfina til gagngerrar endurskoðunar. Löggjöfin á að endurspegla raunveruleikann í viðskiptum með þessa vöru eins og aðrar. Út frá lýðheilsusjónarmiðunum hlýtur að vera betra að löggjöfin nái yfir starfsemi sem nú þegar fer fram án athugasemda af hálfu yfirvalda, en að Alþingi stingi höfðinu í sandinn og leyfi núverandi ástandi að viðgangast. Nú er einfaldlega komið nóg af þessum skrípaleik. Múrar ríkiseinokunar hafa verið brotnir niður og verða ekki reistir á ný. Alþingi getur kosið að reyna að hafa áhrif á þróunina eða að halda áfram að loka augunum fyrir henni. Þegar þingið kemur saman í haust á að samþykkja skynsamlegar og eðlilegar breytingar á áfengislöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Verslun Ólafur Stephensen Mest lesið Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Ákvörðun Costco um að hefja sölu áfengis til einstaklinga er í takti við þróunina á íslenzkum áfengismarkaði undanfarin ár og mætir óskum og þörfum neytenda. Hún knýr jafnframt á um að stjórnvöld taki af skarið varðandi breytingar á áfengislöggjöfinni. Það er verulegt fagnaðarefni að Jón Gunnarsson dómsmálaráðherra skuli hafa gefið skýra yfirlýsingu um að innlend netverzlun með áfengi sé lögleg – enda væri fráleitt að það væri löglegt að panta áfengi á netinu frá erlendum vefverzlunum, en ólöglegt að kaupa af innlendum aðilum með sama hætti. Dómsmálaráðuneytið hefur hingað til ekki verið fáanlegt til að staðfesta lögmæti innlendrar netverzlunar við Félag atvinnurekenda. Hér er svarið hins vegar loksins komið og yfirlýsing dómsmálaráðherra er til marks um ánægjulega afstöðubreytingu og stórt skref í átt til raunverulegs viðskiptafrelsis á áfengismarkaði. Nú ætti ekki að vera neitt því til fyrirstöðu að aðrar verzlanakeðjur á almennum smásölumarkaði fylgi í kjölfarið, eins og forsvarsmenn Hagkaupa hafa þegar boðað. Í framhaldinu er orðið afar brýnt að gera breytingar á áfengislöggjöfinni, sem er orðin úrelt og úr takti við raunveruleikann. Fyrir það fyrsta blasir við að almennir neytendur munu upp til hópa nota þá þægilegu þjónustu að kippa áfenginu sínu með um leið og þeir sækja aðrar nauðsynjar í stórmarkaðinn. Stór hluti áfengisviðskipta mun þannig færast yfir til einkageirans. Þá er komin upp sú staða að ríkið stendur í umfangsmiklum, dýrum og allsendis óþörfum verzlunarrekstri í samkeppni við einkafyrirtæki. Það liggur beint við að leggja Áfengis- og tóbaksverzlun ríkisins niður um leið og aðrar nauðsynlegar breytingar verða gerðar á áfengislöggjöfinni. Áfengislögin eru í dag skýr um að öðrum en ríkinu sé óheimilt að reka hefðbundna smásölu áfengis. Hún fer engu að síður víða fram, til dæmis í vegasjoppum með vínveitingaleyfi, í 10-11 búðinni í Leifsstöð og í gegnum fjölda vínklúbba sem neytendum býðst að ganga í. Það liggur beint við að hætta tvískinnungnum og leyfa einfaldlega sölu áfengis í matvörubúðum. Loks eru áfengisauglýsingar líka bannaðar samkvæmt áfengislöggjöfinni. Þrátt fyrir það eru auglýsingar um áfengi út um allt í fjölmiðla- og samfélagsmiðlaumhverfi okkar. Er betra að hafa engar reglur? Starfsemi, sem þannig er bönnuð samkvæmt laganna hljóðan, fer engu að síður fram fyrir allra augum. Það veldur engri almennri hneykslan í samfélaginu, enda er um ósköp eðlilega viðskiptahætti að ræða, sem tíðkast í flestum nágrannalöndum okkar. Löggjöfin er hins vegar orðin stórlega úr takti við veruleikann. Stjórnvöld framfylgja henni ekki – sem segir okkur líka að hún er komin úr takti við almenna réttarvitund. Engu að síður eru alþingismenn gjörsamlega ófáanlegir til að ráðast í heildarendurskoðun á áfengislöggjöfinni, sem er augljóslega orðin brýn. Í þeirri afstöðu felst fáránleg hræsni og hún er ekki líkleg til að verða til eflingar lýðheilsu, þótt oft sé vísað til slíkra sjónarmiða þegar stjórnmálamenn lýsa sig andvíga breytingum á löggjöfinni. Áfengislöggjöfin gengur nefnilega út frá því að starfsemi á borð við netsölu áfengis, hefðbundna smásölu og áfengisauglýsingar sé ekki til. Fyrir vikið gilda ekki um hana neinar reglur þótt hún fari fram fyrir opnum tjöldum. Það er óhætt að segja að á áfengismarkaðnum ríki ástand sem kenna má við villta vestrið – og með ákvörðun Costco má segja að villta vestrið stækki verulega. Sá fjöldi fyrirtækja sem starfar á áfengismarkaði, við framleiðslu, innflutning og heildsölu áfengis, á heimtingu á því að stjórnvöld eyði réttaróvissu og taki áfengislöggjöfina til gagngerrar endurskoðunar. Löggjöfin á að endurspegla raunveruleikann í viðskiptum með þessa vöru eins og aðrar. Út frá lýðheilsusjónarmiðunum hlýtur að vera betra að löggjöfin nái yfir starfsemi sem nú þegar fer fram án athugasemda af hálfu yfirvalda, en að Alþingi stingi höfðinu í sandinn og leyfi núverandi ástandi að viðgangast. Nú er einfaldlega komið nóg af þessum skrípaleik. Múrar ríkiseinokunar hafa verið brotnir niður og verða ekki reistir á ný. Alþingi getur kosið að reyna að hafa áhrif á þróunina eða að halda áfram að loka augunum fyrir henni. Þegar þingið kemur saman í haust á að samþykkja skynsamlegar og eðlilegar breytingar á áfengislöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar