Hrávörustríðið – ný tegund heimsstyrjaldar Eldur Ólafsson skrifar 11. mars 2022 10:00 Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bensín og olía Innrás Rússa í Úkraínu NATO Orkumál Eldur Ólafsson Námuvinnsla Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun