Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson skrifar 16. júní 2025 08:02 Fólk hefur takmarkaða samúð með stórútgerð – en mikla samúð með fólkinu sem situr eftir í tómum byggðarlögum. Sjávarútvegurinn skilaði 89 milljörðum króna í hagnað árið 2021. Nú er til umræðu að hækka veiðigjöld um 7 milljarða – sem í raun samsvarar 10 milljörðum þegar skattaleg áhrif eru tekin með í reikninginn – en slíkar breytingar verður að útfæra af sanngirni, svo kerfið njóti áfram trausts og byggðir landsins verði ekki undir. Sjávarútvegurinn hefur um langt skeið verið ein arðbærasta atvinnugrein þjóðarinnar. Árið 2021 skilaði greinin heildar hagnaði upp á 89 milljarða króna og stærstu útgerðir landsins – eins og Brim og Síldarvinnslan – hafa reglulega sýnt stöðugan hagnað á bilinu 3–8 milljarðar króna. Þessar tölur segja þó ekki alla söguna, því í ársreikningum eru teknar inn afskriftir af skipum og tækjum of arðsemi eigin fjár – en ekki af kvótanum sjálfum. Eigið fé hefur hins vegar myndast af miklum hagnaði en ekki framlagi einstaklinga. Kvótinn er í eðli sínu ekki tímabundinn eign heldur óendanlega endurnýjanleg auðlind sem úthlutað er árlega á grundvelli ráðgjafar Hafró. Eins og lækurinn. Þegar rætt er um að hækka veiðigjöld um 7 milljarða á ári, þarf að setja þá upphæð í raunhæft samhengi. Slíkt gjald nemur innan við 10% af hagnaði greinarinnar á góðu ári og rúmlega 1% af heildarveltu. Það er ljóst að stærstu útgerðir landsins hafa bæði bolmagn og skipulag til að mæta slíkri hækkun án þess að stofna rekstrargrundvelli sínum í hættu. Þá ber að nefna að veiðigjald er frádráttarbært frá skatti – og því erfitt að flokka það sem raunverulegan skatt, þar sem skattar eru almennt ekki frádráttarbærir frá sjálfum sér. En það dugar ekki að horfa eingöngu á heildartölur. Til að breytingar á veiðigjöldum standist réttlætissjónarmið þarf að tryggja að þær leggist sanngjarnt og hlutfallslega á útgerðir – þannig að minni og viðkvæmari aðilar verði ekki fyrir ósanngjörnu álagi á meðan stærri fyrirtæki hagnast vel áfram. Verði skekkjan of mikil tapast bæði trúverðugleiki og pólitískur stuðningur við nauðsynlega endurskoðun. Slíkar breytingar verður að vinna af yfirvegun og gagnsæi – og eftir 40 ár með núverandi kerfi hlýtur að mega gefa sér tíma til að útfæra þær rétt, fremur en að þröngva þeim í gegn í flýti. Fólk hefur mikla samúð með fólkið sem situr eftir, atvinnulaust, með verðlausar eignir. Það endurspeglast í almenningsáliti og pólitísku landslagi: stjórnmálamenn sem verja óbreytt ástand, þar sem kvóti færist á milli byggðarlaga án þess að upprunalega samfélagið fái nokkuð í staðinn, tapa trúverðugleika – og líklega fylgi. Samfélagið man og mun muna þegar kvóti var tekinn frá byggðarlögum og eftir stóðu tóm hús og vonlaus atvinnuástand. Það sárnar mörgum – sérstaklega þegar reynt er að réttlæta slíkar tilfærslur með því að „verja bakarann og leikskólann“, á meðan raunveruleg verðmæti hverfa annað. Hagnaðar áhrif eru metin fyrir útgerð og fiskvinnslu en hefur einhver reiknað út verðmætarýrnun bæjarfélaga og einstaklinga þegar kvóti er fluttur annað? Við verðum að standa í raun með bakaranum, rafvirkjanum og kennaranum – fólkinu sem heldur uppi samfélögum sem kvótinn stendur undir. Hér er tilefni til að læra af reynslu síðustu áratuga. Eftir bankahrunið beitti þáverandi forsætisráðherra Sigmundur Davíð Gunnlaugsson þeirri nálgun að þegar verðmæti eru flutt út úr samfélagi – þá skuli sá sem flytur skilja eitthvað eftir. Þessi nálgun, að krefjast sanngjarns gjalds fyrir nýtingu sameiginlegra verðmæta, var beitt gagnvart erlendum vogunarsjóðum og reyndist áhrifarík í að verja hagsmuni þjóðarinnar. Á sama hátt má líta á kvótann: ef hann færist milli byggðarlaga eða ef fiskistofnar nýtast betur en áður, þá á hluti arðsins að renna aftur til þess samfélags sem studdi við útgerðina – til sveitarfélaganna og fólksins sem byggði upp aðstöðuna. Fiskurinn hverfur ekki úr sjónum – og hann hverfur ekki úr samfélaginu nema við leyfum það. Fullyrðingar um annað eru aðeins hávær vörn fyrir núverandi skipan mála, þar sem kvóti færist um landið eins og hvert annað viðskiptatæki. En um leið verðum við að gæta að því að draga ekki úr virkni eða arðbærni kvótakerfisins, sem hefur að mörgu leyti reynst þjóðinni vel. Kerfið má þróa – en ekki afbaka. Veiðigjöld þurfa að hækka – en með réttlæti og ábyrgð að leiðarljósi. Þau eiga hvorki að fella smærri útgerðir né veikja byggðarlög, heldur styrkja stoðir þeirra með markvissum aðgerðum, til dæmis í gegnum samgöngubætur, byggðastyrki og innviðaþróun. Þetta er ekki aðeins fjárhagslega og samfélagslega skynsamlegt – þetta er sáttarhönd og pólitískt nauðsynlegt. Höfundur er löggiltur fasteignasali. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Einar G. Harðarson Sjávarútvegur Mest lesið Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Sjá meira
Fólk hefur takmarkaða samúð með stórútgerð – en mikla samúð með fólkinu sem situr eftir í tómum byggðarlögum. Sjávarútvegurinn skilaði 89 milljörðum króna í hagnað árið 2021. Nú er til umræðu að hækka veiðigjöld um 7 milljarða – sem í raun samsvarar 10 milljörðum þegar skattaleg áhrif eru tekin með í reikninginn – en slíkar breytingar verður að útfæra af sanngirni, svo kerfið njóti áfram trausts og byggðir landsins verði ekki undir. Sjávarútvegurinn hefur um langt skeið verið ein arðbærasta atvinnugrein þjóðarinnar. Árið 2021 skilaði greinin heildar hagnaði upp á 89 milljarða króna og stærstu útgerðir landsins – eins og Brim og Síldarvinnslan – hafa reglulega sýnt stöðugan hagnað á bilinu 3–8 milljarðar króna. Þessar tölur segja þó ekki alla söguna, því í ársreikningum eru teknar inn afskriftir af skipum og tækjum of arðsemi eigin fjár – en ekki af kvótanum sjálfum. Eigið fé hefur hins vegar myndast af miklum hagnaði en ekki framlagi einstaklinga. Kvótinn er í eðli sínu ekki tímabundinn eign heldur óendanlega endurnýjanleg auðlind sem úthlutað er árlega á grundvelli ráðgjafar Hafró. Eins og lækurinn. Þegar rætt er um að hækka veiðigjöld um 7 milljarða á ári, þarf að setja þá upphæð í raunhæft samhengi. Slíkt gjald nemur innan við 10% af hagnaði greinarinnar á góðu ári og rúmlega 1% af heildarveltu. Það er ljóst að stærstu útgerðir landsins hafa bæði bolmagn og skipulag til að mæta slíkri hækkun án þess að stofna rekstrargrundvelli sínum í hættu. Þá ber að nefna að veiðigjald er frádráttarbært frá skatti – og því erfitt að flokka það sem raunverulegan skatt, þar sem skattar eru almennt ekki frádráttarbærir frá sjálfum sér. En það dugar ekki að horfa eingöngu á heildartölur. Til að breytingar á veiðigjöldum standist réttlætissjónarmið þarf að tryggja að þær leggist sanngjarnt og hlutfallslega á útgerðir – þannig að minni og viðkvæmari aðilar verði ekki fyrir ósanngjörnu álagi á meðan stærri fyrirtæki hagnast vel áfram. Verði skekkjan of mikil tapast bæði trúverðugleiki og pólitískur stuðningur við nauðsynlega endurskoðun. Slíkar breytingar verður að vinna af yfirvegun og gagnsæi – og eftir 40 ár með núverandi kerfi hlýtur að mega gefa sér tíma til að útfæra þær rétt, fremur en að þröngva þeim í gegn í flýti. Fólk hefur mikla samúð með fólkið sem situr eftir, atvinnulaust, með verðlausar eignir. Það endurspeglast í almenningsáliti og pólitísku landslagi: stjórnmálamenn sem verja óbreytt ástand, þar sem kvóti færist á milli byggðarlaga án þess að upprunalega samfélagið fái nokkuð í staðinn, tapa trúverðugleika – og líklega fylgi. Samfélagið man og mun muna þegar kvóti var tekinn frá byggðarlögum og eftir stóðu tóm hús og vonlaus atvinnuástand. Það sárnar mörgum – sérstaklega þegar reynt er að réttlæta slíkar tilfærslur með því að „verja bakarann og leikskólann“, á meðan raunveruleg verðmæti hverfa annað. Hagnaðar áhrif eru metin fyrir útgerð og fiskvinnslu en hefur einhver reiknað út verðmætarýrnun bæjarfélaga og einstaklinga þegar kvóti er fluttur annað? Við verðum að standa í raun með bakaranum, rafvirkjanum og kennaranum – fólkinu sem heldur uppi samfélögum sem kvótinn stendur undir. Hér er tilefni til að læra af reynslu síðustu áratuga. Eftir bankahrunið beitti þáverandi forsætisráðherra Sigmundur Davíð Gunnlaugsson þeirri nálgun að þegar verðmæti eru flutt út úr samfélagi – þá skuli sá sem flytur skilja eitthvað eftir. Þessi nálgun, að krefjast sanngjarns gjalds fyrir nýtingu sameiginlegra verðmæta, var beitt gagnvart erlendum vogunarsjóðum og reyndist áhrifarík í að verja hagsmuni þjóðarinnar. Á sama hátt má líta á kvótann: ef hann færist milli byggðarlaga eða ef fiskistofnar nýtast betur en áður, þá á hluti arðsins að renna aftur til þess samfélags sem studdi við útgerðina – til sveitarfélaganna og fólksins sem byggði upp aðstöðuna. Fiskurinn hverfur ekki úr sjónum – og hann hverfur ekki úr samfélaginu nema við leyfum það. Fullyrðingar um annað eru aðeins hávær vörn fyrir núverandi skipan mála, þar sem kvóti færist um landið eins og hvert annað viðskiptatæki. En um leið verðum við að gæta að því að draga ekki úr virkni eða arðbærni kvótakerfisins, sem hefur að mörgu leyti reynst þjóðinni vel. Kerfið má þróa – en ekki afbaka. Veiðigjöld þurfa að hækka – en með réttlæti og ábyrgð að leiðarljósi. Þau eiga hvorki að fella smærri útgerðir né veikja byggðarlög, heldur styrkja stoðir þeirra með markvissum aðgerðum, til dæmis í gegnum samgöngubætur, byggðastyrki og innviðaþróun. Þetta er ekki aðeins fjárhagslega og samfélagslega skynsamlegt – þetta er sáttarhönd og pólitískt nauðsynlegt. Höfundur er löggiltur fasteignasali.
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun