Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar 30. maí 2025 11:31 Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Mest lesið Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum.
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun