Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar 30. maí 2025 11:31 Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Mest lesið Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum.
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun