Arðgreiðslur í sjávarútvegi eru eðlilegar og nauðsynlegar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 8. júlí 2024 09:01 Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun