Alþingi getur ekki farið í sumarfrí án þess að hemja leiguverð og hækka vaxtabætur Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 24. maí 2023 11:30 Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Alþingi Mest lesið Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun