Tilboð fátæka mannsins Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 21. apríl 2023 11:30 Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Viðreisn Efnahagsmál Fjármál heimilisins Verðlag Skattar og tollar Landbúnaður Veitingastaðir Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Nýlega steig fram veitingamaður hér í borg og varði hækkanir á vinsælu tilboði á smurðri beyglu með þeim orðum að það kosti að halda dyrunum opnum. Hann áréttaði að launakostnaður hefði hækkað um 32 prósent, MS hefði hækkað sínar vörur um 47 prósent að meðaltali og að rjómaostur, sem er megininnihaldsefnið í tilboðsbeyglunum, hefði einn og sér hækkað um 78 prósent síðan í árdaga tilboðsins. Um svipað leyti skrifuðu bæði framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði og verkefnastjóri Mjólkursamsölunnar svargrein við hugleiðingum sem ég birti um páskana og snerust um verðhækkandi áhrif verndartolla á matvælaverð fyrir venjulegar fjölskyldur hér á landi. Í grein framkvæmdastjóra Fyrirtækja í landbúnaði eru síðustu 12 mánuðir sérvaldir til að skoða samanburð á matvælaverði hér og í Evrópu og bent á að matarverð hér sé svipað og á Norðurlöndunum. Sé lengra tímabil hins vegar skoðað er myndin allt önnur. Frá því að núgildandi undanþáguákvæði búvörulaga frá samkeppnislögum tók gildi 2004 hafa mjólk og ostur hækkað um 40 prósentum umfram almennt verðlag samanborið við 22 prósent í ESB. Undanþágur og íhaldssemi Undanþáguákvæðið hefur þannig haft þau áhrif að matarkarfan verður dýrari. Verð mjólkurafurða hefur á tímabilinu hækkað langt umfram almennt verðlag og langt umfram flestar aðrar matvörur. Grænmetið hefur nokkuð óheft fallið undir samkeppni og drykkjarvöruframleiðsla, sem ætti að eiga margt sameiginlegt með mjólkinni, hafa hins vegar lækkað samanborið við almennt verðlag á sama tíma. Á meðan hefur mjólkurbúum fækkað verulega, þau hafa stækkað og sjálfvirkni þeirra stóraukist. Afurðarstöðvum hefur að sama skapi fækkað og mikið verið fjárfest í bættri framleiðslutækni. Allt eru þetta mikilvæg framfaraskref fyrir matvælaframleiðslu og bændur. En þessi framleiðniaukning og hagræðing hefur hins vegar ekki skilað sér að einhverju ráði til neytenda. Einokun og fákeppni bitnar á okkur öllum. Líka bændum sem fá ekki það súrefni sem heilbrigð samkeppni hefur í för með sér. Í staðinn sitja þeir fastir í íhaldsömu kerfi sem er yfirfullt af milliliðum sem bæta litlu við verðmætasköpunina. Ólíkt því sem framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði og verkefnisstýra Mjólkursamsölunnar vilja halda er barátta Viðreisnar fyrir bættum hag neytenda ekki síður barátta fyrir bættum hag bænda. Því án neytenda, aðgengis að mörkuðum og stöðugs efnahagsumhverfis eru bændur frekar dæmdir til að verða tilbrigði við fátæka manninn. Hagræðing eða hagsmunir Báðir hagsmunaaðilarnir, framkvæmdarstjórinn og verkefnastjóri MS gera tolla að umtalsefni í svargreinum sínum. Það er rétt að þróun síðastliðinna ára hefur verið í þá átt að fella niður tolla á ýmsum unnum matvælum og að tollkvótar fyrir landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu hafi aukist nokkuð. Við í Viðreisn fögnum slíkum breytingum sem alla jafna ættu að færa íslenskum neytendum búbót ef ekki væri fyrir flókið heimatilbúið regluverk. Það er einnig rétt að hafa í huga að breytingar á tollaumhverfinu virka auðvitað í báðar áttir. Íslenskir útflytjendur fá um leið miklu betri aðgang að Evrópumarkaðnum. Það á kannski ekki að vera vandamál íslenskra neytenda ef þeir kunna ekki að nýta sér þann aðgang Eins er það rétt að tollar eru ekki séríslensk uppfinning en íslenska krónan er það hins vegar. Beinn og óbeinn kostnaður af krónunni er að meðaltali 3 milljónir á ári fyrir fjögurra manna fjölskyldu. Þegar hann er síðan lagður ofan á verndartolla og fákeppni versnar staða þessarar sömu fjölskyldu enn frekar. Framkvæmdastjóri fyrirtækja í landbúnaði bendir að auki á að framleiðslukostnaður landbúnaðavara sé hærri hér en annars staðar og nefnir þar laun, flutningskostnað og svo hið augljósa að vaxtakostnaður sé mun hærri hér á landi. Svar samtakanna sjálfra við þessu er að afurðastöðvar fái að sameinast og ýta þannig enn frekar undir fákeppni. Það mun ekki laga vaxtakostnaðinn og það mun ekki bæta hag neytenda, líkt og reynslan sýnir. Eina rökrétta niðurstaðan sem bæði bændur og Viðreisn ættu að geta sameinast um er að berjast fyrir aðgengi að stærri markaði fyrir okkar frábæru vörur og stuðningskerfunum sem ESB tryggir bændum og ræktendum á norðlægum slóðum. Svo ekki sé minnst á stöðugan gjaldmiðil sem gagnast bændum og samfélaginu öllu. MS rjómaostur eða enginn rjómaostur En aftur að tilboði fátæka mannsins. Venjulegt fólk sem fer út í bakarí að kaupa sér beyglu verður að geta treyst því að veitingamenn, eins og sá sem býður upp á tilboð fátæka mannsins, geti boðið besta mögulega verð. Til þess að svo verði þarf veitingamaðurinn að hafa val um að kaupa rjómaost og aðrar hversdagsvörur af fleirum en einum. Nokkuð sem kallað er heilbrigð samkeppni í daglegu tali. Hér á Íslandi búum við hins vegar við þann veruleika að rjómaostur einokunarfyrirtækisins MS getur hækkað um 78 prósent, en vegna ríkisstyrktrar fákeppni höfum við eingöngu val um að borða rjómaostinn frá MS, enn dýrari rjómaost frá útlöndum sem stjórnvöld leggja sérstaka verndartolla á - eða bara alls engan rjómaost.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun