Hvaðan kom öll þessi heimska? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar 11. apríl 2014 14:06 Í ljósi nýlegra ummæla forsætisráðherra um væntanlegan gróða Íslendinga á loftslagsbreytingunum, eða öllu heldur umhverfiskrísunni sem nú þegar dregur fjölda manns til dauða ár hvert, og athugasemda nettrölla þar af leiðandi um að það sé gleðilegt að hann sjái björtu hliðarnar í myrkrinu, verð ég að horfast í augu við staðreynd sem ég hef vitað um stund en ekki viljað horfast í augu við: Við Íslendingar erum margir hverjir heimskir. Ég tala þá ekki um greindarvísitölu eða slíkt, heldur um uppruna orðsins, höfum verið of mikið heima. Að sjá ekki heildarmyndina, heimsmyndina. Að vanta samkennd, víðsýni, skilning, og framar öllu að vanta alla samstöðu. Ég sló upp orðinu solidarity á Wikipedia til að finna íslenska merkingu orðsins (magnað að ég þurfti að slá því upp, hér í Noregi heyri ég orðið solidaritet notað að minnsta kosti vikulega), en fann enga íslenska síðu yfir orðið. Það kom svo sem ekki mikið á óvart, enda hugtak sem sjaldan er notað í íslenskri samfélagsumræðu. Ég vel að þýða orðið sem samstaða. Þetta er gamalt hugtak sem hægt að rekja til Rómar hinnar fornu, og stóð þá fyrir skuldbindingu einstaklingsins til að borga, eða vinna fyrir heildina. Þetta stendur líka fyrir að hver einstaklingur sem er hluti af heild, ber ábyrgð á loforðum heildarinnar, ekki bara eigin loforðum. Fjarvera samstöðunnar flæddi eftir hrunið þegar orðin «ég neita að borga fyrir skuldir óreiðmanna» bergmáluðu í björgum landsins. Það gleymdist að við höfðum kosið þá yfir okkur án nokkurs aðhalds, og svo lengi sem við græddum svo mikið að peningarnir láku út úr endaþarminum í sætin á sex milljón króna jeppanum var okkur skítsama um hvernig góðærið varð til. Svo notuðum við bara hinn jeppann á meðan sætin fóru í hreinsun. Nei nei, ég segi svona, en þið vitið hvað ég meina. Það var ekki fyrr enn að borguninni kom að við urðum brjáluð. Í dag gerist þetta aftur í endurgreiðslum til fólks sem tók húsnæðislán á sínum tíma, fólk sem þá á íbúðir og vinnur sennilega fulla vinnu. Ég er stúdent, ég á ekkert, en ég tapaði mörgumhundruð þúsundum króna af sparifénu mínu sem var bundið í svokölluðum tryggum verðbréfum Eimskips. Ekki fæ ég krónu af þessu til baka. Það vantar alla hugmynd um samstöðu í íslenskt samfélag. Kannski er það vegna þess að við höfum svo mikið pláss, það var lengi vel langt á milli allra jarða. Þá er kannski þægilegt að hver hugsi bara um sig og engan annan. En gengur þetta til lengdar? Grunnstoðir velferðarsamfélaga er þessi hugmynd um samstöðu. Við grípum þig þegar þú hrasar, og þú grípur okkur. Og þetta virkar. Mest velferð er í þeim ríkjum í heiminum þar sem þessi hugmynd fær að ríkja í stjórnmálunum. Samstaða er til dæmis rótgróið hugtak í norsku þjóðarsálinni, sem ég kynntist fyrst þegar ég kom hingað í fyrsta sinn fyrir átta árum síðan og fannst sjálfsagt að troða mér framarlega í röð fyrir utan skemmtistað. Norska samferðarfólkinu mínu þótti þessi hegðun skammarleg og þrátt fyrir að þetta hafi komið mér inn á undan hinum þar sem ég gat keypt drykki sem voru tilbúnir á okkar eigin borði þegar hin komu inn fékk ég spurninguna: Hvernig heldur þú að samfélagið væri ef allir myndu alltaf reyna að troðast fremst í röðina? Siðfræðingurinn Immanuel Kant skrifaði um að siðferðileg hegðun byggðist á að koma fram við allar manneskjur sem markmið í sjálfu sér, með eigin drauma, vonir og þrár, sem þær vildu sækjast eftir. Með því að troðast fremst í röðina yfirsást mér að allir í röðinni vilja komast inn sem fyrst, allir eru að sækjast eftir mörgu af því sama. Hvaða rétt hafði ég til að troðast? Ég var svo hissa á þessari gagnrýni að ég hugsa enn um hana. Mér þótti sjálfsagt að troðast. Mér þótti sjálfsagt að taka eins mikið og ég gat borið ef eitthvað var ókeypis, mér þótti sjálfsagt að mínir hagsmunir kæmu á undan öðrum, alltaf. Ég var heimskur Íslendingur. En í hverskonar heimi myndum við lifa í ef allir hugsuðu svona, og öll lönd létu sér standa á sama um þróunarlöndin? Þróunarlöndin þar sem fátæktin er á margan hátt afurð misnotkunar vesturlandabúa og óréttlátrar heimsverslunar, en það er önnur saga. Er það heimur sem við viljum lifa í? Í heimi þar sem Ísland, eitt af ríkustu löndum í heimi, sker niður í þróunaraðstoð og græðir á þjáningum annarra í umhverfiskrísu sem getur endað með tortýmingu plánetunnar? Hvað með komandi kynslóðir og samstöðu með þeim? Okkur Íslendingum er svo sem skítsama. Við verðum löngu dauð svo það kemur ekki niður á okkur. Tilvistarstefnuheimspekingurinn Søren Kierkegaard var upptekinn af skilyrðunum sem þarf að uppfylla til að geta kallast manneskja, frjáls einstaklingur. Til að vera frjáls manneskja þarft þú að taka ígrundaðar ákvarðanir sem þú berð ábyrgð á. Þú þarft að lifa með afleiðingunum og horfast í augu við þær. Þú þarft að skilja að þú getir breytt einhverju. Þetta er andhverfa þess að fljóta með straumnum, neita ábyrgð og vera tækifærissinni. Mér finnst vera kominn tími til að Íslendingar verði að ábyrgum manneskjum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dóra Björt Guðjónsdóttir Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Í ljósi nýlegra ummæla forsætisráðherra um væntanlegan gróða Íslendinga á loftslagsbreytingunum, eða öllu heldur umhverfiskrísunni sem nú þegar dregur fjölda manns til dauða ár hvert, og athugasemda nettrölla þar af leiðandi um að það sé gleðilegt að hann sjái björtu hliðarnar í myrkrinu, verð ég að horfast í augu við staðreynd sem ég hef vitað um stund en ekki viljað horfast í augu við: Við Íslendingar erum margir hverjir heimskir. Ég tala þá ekki um greindarvísitölu eða slíkt, heldur um uppruna orðsins, höfum verið of mikið heima. Að sjá ekki heildarmyndina, heimsmyndina. Að vanta samkennd, víðsýni, skilning, og framar öllu að vanta alla samstöðu. Ég sló upp orðinu solidarity á Wikipedia til að finna íslenska merkingu orðsins (magnað að ég þurfti að slá því upp, hér í Noregi heyri ég orðið solidaritet notað að minnsta kosti vikulega), en fann enga íslenska síðu yfir orðið. Það kom svo sem ekki mikið á óvart, enda hugtak sem sjaldan er notað í íslenskri samfélagsumræðu. Ég vel að þýða orðið sem samstaða. Þetta er gamalt hugtak sem hægt að rekja til Rómar hinnar fornu, og stóð þá fyrir skuldbindingu einstaklingsins til að borga, eða vinna fyrir heildina. Þetta stendur líka fyrir að hver einstaklingur sem er hluti af heild, ber ábyrgð á loforðum heildarinnar, ekki bara eigin loforðum. Fjarvera samstöðunnar flæddi eftir hrunið þegar orðin «ég neita að borga fyrir skuldir óreiðmanna» bergmáluðu í björgum landsins. Það gleymdist að við höfðum kosið þá yfir okkur án nokkurs aðhalds, og svo lengi sem við græddum svo mikið að peningarnir láku út úr endaþarminum í sætin á sex milljón króna jeppanum var okkur skítsama um hvernig góðærið varð til. Svo notuðum við bara hinn jeppann á meðan sætin fóru í hreinsun. Nei nei, ég segi svona, en þið vitið hvað ég meina. Það var ekki fyrr enn að borguninni kom að við urðum brjáluð. Í dag gerist þetta aftur í endurgreiðslum til fólks sem tók húsnæðislán á sínum tíma, fólk sem þá á íbúðir og vinnur sennilega fulla vinnu. Ég er stúdent, ég á ekkert, en ég tapaði mörgumhundruð þúsundum króna af sparifénu mínu sem var bundið í svokölluðum tryggum verðbréfum Eimskips. Ekki fæ ég krónu af þessu til baka. Það vantar alla hugmynd um samstöðu í íslenskt samfélag. Kannski er það vegna þess að við höfum svo mikið pláss, það var lengi vel langt á milli allra jarða. Þá er kannski þægilegt að hver hugsi bara um sig og engan annan. En gengur þetta til lengdar? Grunnstoðir velferðarsamfélaga er þessi hugmynd um samstöðu. Við grípum þig þegar þú hrasar, og þú grípur okkur. Og þetta virkar. Mest velferð er í þeim ríkjum í heiminum þar sem þessi hugmynd fær að ríkja í stjórnmálunum. Samstaða er til dæmis rótgróið hugtak í norsku þjóðarsálinni, sem ég kynntist fyrst þegar ég kom hingað í fyrsta sinn fyrir átta árum síðan og fannst sjálfsagt að troða mér framarlega í röð fyrir utan skemmtistað. Norska samferðarfólkinu mínu þótti þessi hegðun skammarleg og þrátt fyrir að þetta hafi komið mér inn á undan hinum þar sem ég gat keypt drykki sem voru tilbúnir á okkar eigin borði þegar hin komu inn fékk ég spurninguna: Hvernig heldur þú að samfélagið væri ef allir myndu alltaf reyna að troðast fremst í röðina? Siðfræðingurinn Immanuel Kant skrifaði um að siðferðileg hegðun byggðist á að koma fram við allar manneskjur sem markmið í sjálfu sér, með eigin drauma, vonir og þrár, sem þær vildu sækjast eftir. Með því að troðast fremst í röðina yfirsást mér að allir í röðinni vilja komast inn sem fyrst, allir eru að sækjast eftir mörgu af því sama. Hvaða rétt hafði ég til að troðast? Ég var svo hissa á þessari gagnrýni að ég hugsa enn um hana. Mér þótti sjálfsagt að troðast. Mér þótti sjálfsagt að taka eins mikið og ég gat borið ef eitthvað var ókeypis, mér þótti sjálfsagt að mínir hagsmunir kæmu á undan öðrum, alltaf. Ég var heimskur Íslendingur. En í hverskonar heimi myndum við lifa í ef allir hugsuðu svona, og öll lönd létu sér standa á sama um þróunarlöndin? Þróunarlöndin þar sem fátæktin er á margan hátt afurð misnotkunar vesturlandabúa og óréttlátrar heimsverslunar, en það er önnur saga. Er það heimur sem við viljum lifa í? Í heimi þar sem Ísland, eitt af ríkustu löndum í heimi, sker niður í þróunaraðstoð og græðir á þjáningum annarra í umhverfiskrísu sem getur endað með tortýmingu plánetunnar? Hvað með komandi kynslóðir og samstöðu með þeim? Okkur Íslendingum er svo sem skítsama. Við verðum löngu dauð svo það kemur ekki niður á okkur. Tilvistarstefnuheimspekingurinn Søren Kierkegaard var upptekinn af skilyrðunum sem þarf að uppfylla til að geta kallast manneskja, frjáls einstaklingur. Til að vera frjáls manneskja þarft þú að taka ígrundaðar ákvarðanir sem þú berð ábyrgð á. Þú þarft að lifa með afleiðingunum og horfast í augu við þær. Þú þarft að skilja að þú getir breytt einhverju. Þetta er andhverfa þess að fljóta með straumnum, neita ábyrgð og vera tækifærissinni. Mér finnst vera kominn tími til að Íslendingar verði að ábyrgum manneskjum.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun