Fólk sæki um náms­manna­leyfi í annar­legum til­gangi

Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir dómsmálaráðherra hefur birt í samráðsgátt stjórnvalda drög að frumvarpi um breytingar á lögum um útlendinga og lögum um atvinnuréttindi útlendinga. 

Í sumar boðaði ráðherrann „norsku leiðina“ í útlendingamálum en hún kveðst með þessum breytingum ætla að samræma framkvæmd við önnur Norðurlönd í tengslum við útgáfu atvinnu- og námsleyfa. 

Í tilkynningu frá stjórnvöldum segir enn fremur að þessar breytingar séu liður í stærri vinnu sem snúi að úrbótum á dvalarleyfakerfinu í heild. Dómsmálaráðherra mun leggja fram annað frumvarp á vorþingi þess efnis.

Megininntak frumvarpsins er að útgáfa tímabundinna atvinnu- og dvalarleyfa, svosem námsmannaleyfa, falli alfarið undir Úteldnignastofnun en útgáfa þeirra sé á forræði tveggja stofnana, ÚTL og Vinnumálastofnunar — sem er að sögn ráðuneytisins, sé einstakt á Norðurlöndum.

Reglur um námsmannaleyfi meðal helstu veikleika í útlendingamálum

Í tilkynningunni segir að reglur um dvalarleyfi hér á landi hafi verið til skoðunar undanfarna mánuði eftir að ráðherra skipaði starfshóp á vormánuðum sem falið var að yfirfara gildandi reglur. 

Samkvæmt greiningu starfshópsins hafi Ísland gengið mun lengra við veitingu dvalarleyfa en önnur lönd síðustu ár og gildandi reglur um dvalarleyfi námsmanna séu meðal helstu veikleika í útlendingamálum. 

Umsóknir til Útlendingastofnunar um dvalarleyfi og ríkisborgararétt hafi nær tvöfaldast frá árunum 2020 til 2024.

Á höfðatölu hafi verið allt að 55 prósent fleiri námsmannaleyfi á Íslandi en öðrum Norðurlöndum frá 2020. Umsóknum um námsmannaleyfi hafi fjölgað verulega milli 2024 og 2025, einkum frá „ákveðnum ríkjum utan EES,“ segir í tilkynningunni.

Takmarka fjölskyldusameiningar og auka eftirlit með námsárangri

Dómsmálaráðuneytið fullyrðir að vísbendingar séu um að námsmannaleyfin séu nýtt sem leið inn í landið án þess að nám við íslenska háskóla sé hið eiginlega erindi.

Frumvarpið felur meðal annars í sér að auknar kröfur um námsárangur, /ar sem námsmönnum verði gert að standa skil á fullnægjandi námsárangri í hvert sinn sem dvalarleyfi er endurnýjað. Stjórnvöld segja þetta vera í samræmi við framkvæmd á öðrum Norðurlöndum en með frumvarpinu séu sömuleiðis gerðar nauðsynlegar breytingar á fyrirkomulagi atvinnuþátttöku námsmanna meðan á námi stendur.

Þá verði sett strangari skilyrði í kjölfar útskriftar þar sem lengd dvalarleyfis eftir útskrift verði stytt í eitt ár í stað þriggja og skilyrði dvalarleyfis verði að viðkomandi hafi lokið BA námi eða námi á meistara- eða doktorsstigi. Til að koma í veg fyrir „óeðlilega ásókn í námsleyfi“ verði sú krafa gerð að námsmenn hafi lokið í það minnsta háskólanámi á bakkalárstigi. 

Samkvæmt núgildandi lögum geti tveggja anna námsdvöl veitt möguleika á alls fjögurra ára atvinnuleyfi með litlum takmörkunum.

Enn fremur vill ráðherra takmarka rétt dlavarleyfisahaf til fjölskyldusameiningar takmarkaður í samræmdi við önnur Norðurlönd. Heimild til fjölskyldusameiningar muni því aðeins taka til maka, sambúðarmaka og barna námsmanns sem er í fullu námi til bakkalárgráðu, meistaragráðu eða doktorsgráðu. 

Heimild til fjölskyldusameiningar við foreldra eldri en 67 ára verði felldur brott, en ekkert hinna Norðurlandanna skilgreinir foreldra námsmanna sem nánasta aðstandanda.

„Við erum kerfisbundið að afnema íslenskar sérreglur í dvalarleyfakerfinu og samræma við norræna framkvæmd,“ er haft eftir Þorbjörgu Sigríði í tilkynningu. 

„Með þessum breytingum erum við jafnframt að færa útgáfu dvalar- og atvinnuleyfa undir eitt stjórnvald til að einfalda kerfið og auka yfirsýn og getu.. Það er einfaldara fyrir umsækjendur og atvinnulífið og er skýrara fyrir eftirlitsaðila. Með markvissum breytingum á reglum um dvalarleyfi námsmanna tryggjum við jafnframt vandaðra kerfi þar sem réttindi og skyldur eru skýrar,“ á hún að hafa bætt við.