Fíknisjúkdómur – samfélagsleg ábyrgð sem við þurfum að takast á við Halldór Þór Svavarsson skrifar 18. ágúst 2025 11:31 Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Mest lesið Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Landsbyggðin án háskóla? Ketill Sigurður Jóelsson Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Jesús who? Atli Þórðarson skrifar Skoðun Opið bréf til Miðflokksmanna Snorri Másson skrifar Skoðun Lesskilningur eða lesblinda??? Jóhannes Jóhannesson skrifar Skoðun Henti Íslandi undir strætisvagninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Forvarnateymi grunnskóla – góð hugmynd sem má ekki sofna Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Opnum Tröllaskagann Helgi Jóhannsson skrifar Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Sjá meira
Fíknisjúkdómur er einn af lífshættulegu langvinnu sjúkdómunum sem samfélagið okkar berst við – og við stöndum okkur ekki nógu vel. Þetta er sjúkdómur sem finnst allsstaðar, í öllum stéttum og aldurshópum. Samt höldum við áfram að láta fordóma og úrelta hugsun stjórna viðbrögðum okkar. Tölum hreint út: Á meðan við köllum fólk með fíknivanda „ruslalýð" í stað þess að viðurkenna að þetta eru einstaklingar með alvarlegan sjúkdóm, munum við ekki komast áfram. „Stríðið gegn fíkniefnum" – peningasóun á hæsta stigi Íslenska ríkið eyðir milljarða króna í þetta svokallaða „stríð gegn fíkniefnum". Lögreglan og tollurinn gera sitt besta – en hvað skilar þetta? Magn haldlagðra efna er aðeins dropi í hafið og eftirspurnin helst óbreytt. Þetta er einfalt markaðslögmál: þar sem eftirspurn er til staðar, finnur framboðið alltaf leið. Þessi nálgun – að einblína á framboðshliðina frekar en eftirspurnina – er ekki aðeins óskilvirk heldur gríðarlega dýr og beinlínis skaðleg. Hún viðheldur vítahring og kostar skattgreiðendur stórfé sem nýttist betur í raunverulegar lausnir. Heilbrigðismál, ekki glæpamál – er það ekki augljóst? Fíkn er sjúkdómur sem þarfnast meðferðar, ekki fangelsunar. Tími er kominn til að færa þennan málaflokk frá dómsmálaráðuneytinu yfir til heilbrigðisráðuneytisins. Þannig tryggjum við að þegar einhver er tilbúinn að fá hjálp, þá sé hún í boði strax. Í dag bíður fólk mánuðum saman eftir meðferðarplássi. Í þeirri bið hverfur oft glugginn þegar einstaklingurinn er tilbúinn til bata – og það sem verra er, sumir lifa biðina ekki af. Ef þetta væri krabbamein myndum við aldrei sætta okkur við slíkt – svo hvers vegna gerum við það þegar um fíkn er að ræða? Fjölskyldurnar sem gleymast Við megum ekki gleyma að í kringum hvern fíkil er fjölskylda sem gengur í gegnum helvíti. Makar, börn, foreldrar, systkini, afar og ömmur – allir horfa á ástvin sinn hverfa smátt og smátt, án þess að geta gert nokkuð fyrr en viðkomandi er sjálfur tilbúinn að þiggja hjálp. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið sé tilbúið þegar sá dagur kemur. Fjárhagslega skynsamt – ekki bara góðverk Að byggja upp öflug meðferðarúrræði og forvarnir er ekki eingöngu mannúðarmál – þetta er fjárhagslega skynsamt. Einstaklingur sem nær bata hættir að kosta samfélagið í afbrotum, heilbrigðisþjónustu og félagslegum stuðningi. Í staðinn verður hann virkur þátttakandi sem leggur sitt af mörkum – bæði fjárhagslega og félagslega. Hvað segir forgangsröðunin um okkur? Forgangsröðun endurspeglar gildi samfélagsins. Þegar við setjum milljarða í verkefni erlendis – hvort sem það eru stríðsátök, varnarsamstarf eða annað sem hefur lítil áhrif á daglegt líf hér heima – á sama tíma og við hunsum bráðavanda sem herjar á okkar eigið fólk, þá er eitthvað stórkostlega mikið að. Þetta er skakkt gildismat þar sem fjarlægir hagsmunir virðast vega þyngra en heilsa og velferð þeirra sem bera samfélagið uppi. Alþjóðleg þátttaka er mikilvæg, en hún má aldrei ganga fyrir lífi og heilsu eigin borgara. Að setja „súrefnisgrímuna" fyrst á okkar eigið fólk er ekki sjálfselska – það er skynsemi. Þetta er forsenda þess að við getum staðið undir skuldbindingum okkar til lengri tíma. Sinnum við ekki grunnþörfum hér heima, þá versnar allt annað líka – traustið á kerfinu minnkar, samheldnin veikist og kostnaðurinn við að bregðast of seint við verður margfalt meiri. Þegar við ákveðum hvert fjármagnið fer ættu heilbrigðiskerfið og úrræði fyrir fólk með fíkn að vera í forgangi. Þetta er ekki aðeins til að bjarga mannslífum – þetta er líka fjárhagslega skynsamlegt. Hver króna sem fer í árangursríka meðferð sparar tugi eða hundruð króna sem annars myndu enda hjá lögreglu, dómstólum, fangelsum, sjúkrahúsum og barnavernd. Í fjárlögum fyrir árið 2025 má gróflega áætla að íslenska ríkið ráðstafi um 176 milljörðum króna – nærri þremur fjórðu alls fjár sem fer í þennan málaflokk – til löggæslu, landhelgisgæslu og ákæruvalds, þ.e. til eftirlits, rannsóknar og refsivörslu vegna afbrota, þar á meðal fíkniefnamála. Á sama tíma fara um 59 milljarðar króna, eða einungis um fjórðungur, í lýðheilsuverkefni sem fela í sér meðferðarúrræði, forvarnir og önnur úrræði sem gætu raunverulega dregið úr eftirspurn eftir vímuefnum. Þetta þýðir að ríkið setur rúmlega þrisvar sinnum meira fjármagn í að elta afleiðingarnar en í að takast á við rót vandans. Tölurnar eru byggðar á Talnagögnum fjárlagafrumvarps 2025 á fjárlagavef Stjórnarráðsins og ber að taka fram að þetta er gróf áætlun, þar sem hluti lýðheilsuliða nær einnig til annarra verkefna. Engu að síður gefur þessi skipting til kynna hvaða nálgun stjórnvöld kjósa: refsingar og eftirlit umfram forvarnir og meðferð. Forgangsröðun er ekki bara spurning um peninga – hún er yfirlýsing um gildi samfélagsins. Hún sýnir hvaða mannslíf við teljum mikilvæg, hverjir eiga skilið annað tækifæri og hvaða þjáningar við viljum lina. Þegar við setjum fjármagn í ákveðin kerfi frekar en önnur, þá erum við óbeint að segja hvað og hverjir eru verðmætir í okkar samfélagi. Spurningin sem við stöndum frammi fyrir er einföld: Ætlum við að halda áfram að eyða fé skattgreiðenda í aðgerðir sem virka ekki, eða ætlum við að taka ábyrga ákvörðun um að fjárfesta í raunverulegum lausnum sem bæta líf fólks, draga úr þjáningum og styrkja samfélagið til framtíðar? Höfundur er í bata frá fíknisjúkdómi.
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar