Harmakvein kórs útgerðarmanna Jón Ingi Hákonarson skrifar 18. júní 2025 12:45 Kvótakerfið hvílir á þremur stoðum. Það var sett á til að koma í veg fyrir ofveiði, það tókst. Því var komið á fót til að auka hagkvæmni, það tókst. Þriðja stoðin var að koma á sanngjarnri skiptingu auðlindarentunnar á milli eigenda og notenda, það hefur ekki enn tekist. Kannski er vandinn sá að talað er um sanngjarna skiptingu, en sanngirni er kannski of óljóst hugtak til að notast við. Það er þó ljóst að þetta kerfi hefur búið til gríðarlega mikið eigið fé hjá útgerðinni. Sumt af því er inn í útgerðarfélögunum sjálfum, sumt af því hefur verið notað til að fjárfesta í öðrum óskyldum atvinnugreinum og fasteignum og sumt af því hefur farið beint í vasa útgerðarmanna. Einnig er ljóst að tilfærsla kostnaðar og tekna hjá fyrirtækjum sem eru með starfsemi erlendis er staðreynd og því ljóst að eitthvað af hagnaði stórútgerðarinnar liggur utan landsteinanna. Á árum áður var útgerðinni skylt að selja vinnslunni aflann á því verði sem vinnslan réði við, það verð var töluvert undir því verði sem útgerðin gat fengið á mörkuðum erlendis. Markmið stjórnvalda var að halda atvinnustiginu háu, útgerðin niðurgreiddi laun fiskvinnslunnar með því að afsala sér tekjum. Hefði vinnslan þurft að greiða markaðsverð hefði það þýtt gjaldþrot og atvinnuleysi fjölda manns. Stjórnmál þess tíma fjölluðu um að halda atvinnustiginu háu, sama hvað það kostaði. Með aðskilnaði veiða og vinnslu gátu útgerðir selt afla sinn til hæstbjóðenda. Það leiddi til þess að margar vinnslur fóru í gjaldþrot og fólk missti vinnuna. Smám saman fleytti tækninni fram í fiskvinnslunni sem leiddi til þess að vinnslur gátu unnið fiskinn hér á landi og um borð á hagkvæman hátt. Til að bregðast við þessu var hluta kvótans úthlutað endurgjaldslaust sem byggðakvóti. Hann á einmitt að stuðla að því að halda uppi atvinnustiginu í byggðum sem stóla að stórum hluta á fiskvinnslu. Það væri forvitnilegt að gera úttekt á því hvort misbrestur hafi orðið á þessu, hvort aflanum hafi verið komið í vinnslu á þeim stöðum sem byggðakvótinn sagði til um. Það má segja að þrjár ástæður liggi að baki arðbærum sjávarútvegi á Íslandi Framsali aflaheimilda Frelsi til að selja afla á markaðsverði Nýsköpun og tæknivæðing greinarinnar Tvær af þessum þremur ástæðum eru stjórnvaldsákvarðanir. Sú þriðja er afleiðing hinna tveggja sem bjó til eigið fé útgerðarfélaga og gerði þeim kleift að fjárfesta í nýsköpun og tækni. Einnig hefur raunverðmæti sjávarafurða hækkað á tímabilinu gríðarlega mikið. Nú er svo komið að kílóverð á þorski og lambi er áþekkt. Hvort skyldi kosta meira að framleiða? Því er eðlilegt að eigandi auðlindarinnar (þjóðin) fái þá hlutdeild í auðlindarentunni sem henni ber í gegnum veiðigjöldin. Ég skil vel harmakvein kórs útgerðarmanna, af hverju að borga meira? Sá kór syngur sitt lag af festu en því miður er þessi kór ekki með tónvissan kórstjóra. Þessi söngur sker dálítið í eyrum þegar maður hugsar til þess að útgerðin í landinu á velgengni sína og auðsöfnun stjórnvaldsákvörðunum mikið að þakka. Það er kannski tímabært að rifja upp þá staðreynd að útgerðin fékk milljarðatugi afskrifaða af ríkinu vegna glæfralegra fjárfestinga í íslenska efnahagsundrinu. Taktleysi falska kórsins náði ákveðnu hámarki þegar hann fékk hina norsku siðblindu viðskiptasnillinga til að upphefja falska kórinn með háðsádeilu sem snérist í andhverfu sína hjá þjóðinni, enda eru eftirmálar Hrunsins henni enn ljóslifandi. Falski kórinn syngur ekki mikið um það. Falski kórinn syngur ekki heldur mikið um þá staðreynd að byggðakvótanum er úthlutað án endurgjalds til að koma til móts við kröfur útgerðarmanna um afslátt þegar kemur að því að selja fiskinn til vinnslunnar. Það er líka ágætt að benda á þá staðreynd að það er fyrst núna að veiðigjöld ná að dekka þann kostnað ríkisins við að halda utan um sjávarútveginn. Beinn kostnaður vegna reksturs Fiskistofu, þess hluta Hafró og Landhelgisgæslunnar sem þjónustar sjávarútveginn hefur, með einföldum útreikningum, verið töluvert hærri en innheimt veiðigjöld þar til nú. Falski kórinn syngur ekki þær nótur, því miður. Ég legg því til að við hættum að nota sanngirni sem mælikvarða og höfum frekar samræmi að leiðarljósi. Að upphæð veiðigjalda sé ákvarðað af markaðnum en ekki af velviljuðum stjórnmálamönnum. Ég, eins og þorri þjóðarinnar, er ánægður með leiðréttingu veiðigjaldanna. Þetta er skref í átt að ná meiri sátt um kerfið. Kerfi sem hefur skapað hér gríðarlega mikinn ábata en litla sátt. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Ingi Hákonarson Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Kvótakerfið hvílir á þremur stoðum. Það var sett á til að koma í veg fyrir ofveiði, það tókst. Því var komið á fót til að auka hagkvæmni, það tókst. Þriðja stoðin var að koma á sanngjarnri skiptingu auðlindarentunnar á milli eigenda og notenda, það hefur ekki enn tekist. Kannski er vandinn sá að talað er um sanngjarna skiptingu, en sanngirni er kannski of óljóst hugtak til að notast við. Það er þó ljóst að þetta kerfi hefur búið til gríðarlega mikið eigið fé hjá útgerðinni. Sumt af því er inn í útgerðarfélögunum sjálfum, sumt af því hefur verið notað til að fjárfesta í öðrum óskyldum atvinnugreinum og fasteignum og sumt af því hefur farið beint í vasa útgerðarmanna. Einnig er ljóst að tilfærsla kostnaðar og tekna hjá fyrirtækjum sem eru með starfsemi erlendis er staðreynd og því ljóst að eitthvað af hagnaði stórútgerðarinnar liggur utan landsteinanna. Á árum áður var útgerðinni skylt að selja vinnslunni aflann á því verði sem vinnslan réði við, það verð var töluvert undir því verði sem útgerðin gat fengið á mörkuðum erlendis. Markmið stjórnvalda var að halda atvinnustiginu háu, útgerðin niðurgreiddi laun fiskvinnslunnar með því að afsala sér tekjum. Hefði vinnslan þurft að greiða markaðsverð hefði það þýtt gjaldþrot og atvinnuleysi fjölda manns. Stjórnmál þess tíma fjölluðu um að halda atvinnustiginu háu, sama hvað það kostaði. Með aðskilnaði veiða og vinnslu gátu útgerðir selt afla sinn til hæstbjóðenda. Það leiddi til þess að margar vinnslur fóru í gjaldþrot og fólk missti vinnuna. Smám saman fleytti tækninni fram í fiskvinnslunni sem leiddi til þess að vinnslur gátu unnið fiskinn hér á landi og um borð á hagkvæman hátt. Til að bregðast við þessu var hluta kvótans úthlutað endurgjaldslaust sem byggðakvóti. Hann á einmitt að stuðla að því að halda uppi atvinnustiginu í byggðum sem stóla að stórum hluta á fiskvinnslu. Það væri forvitnilegt að gera úttekt á því hvort misbrestur hafi orðið á þessu, hvort aflanum hafi verið komið í vinnslu á þeim stöðum sem byggðakvótinn sagði til um. Það má segja að þrjár ástæður liggi að baki arðbærum sjávarútvegi á Íslandi Framsali aflaheimilda Frelsi til að selja afla á markaðsverði Nýsköpun og tæknivæðing greinarinnar Tvær af þessum þremur ástæðum eru stjórnvaldsákvarðanir. Sú þriðja er afleiðing hinna tveggja sem bjó til eigið fé útgerðarfélaga og gerði þeim kleift að fjárfesta í nýsköpun og tækni. Einnig hefur raunverðmæti sjávarafurða hækkað á tímabilinu gríðarlega mikið. Nú er svo komið að kílóverð á þorski og lambi er áþekkt. Hvort skyldi kosta meira að framleiða? Því er eðlilegt að eigandi auðlindarinnar (þjóðin) fái þá hlutdeild í auðlindarentunni sem henni ber í gegnum veiðigjöldin. Ég skil vel harmakvein kórs útgerðarmanna, af hverju að borga meira? Sá kór syngur sitt lag af festu en því miður er þessi kór ekki með tónvissan kórstjóra. Þessi söngur sker dálítið í eyrum þegar maður hugsar til þess að útgerðin í landinu á velgengni sína og auðsöfnun stjórnvaldsákvörðunum mikið að þakka. Það er kannski tímabært að rifja upp þá staðreynd að útgerðin fékk milljarðatugi afskrifaða af ríkinu vegna glæfralegra fjárfestinga í íslenska efnahagsundrinu. Taktleysi falska kórsins náði ákveðnu hámarki þegar hann fékk hina norsku siðblindu viðskiptasnillinga til að upphefja falska kórinn með háðsádeilu sem snérist í andhverfu sína hjá þjóðinni, enda eru eftirmálar Hrunsins henni enn ljóslifandi. Falski kórinn syngur ekki mikið um það. Falski kórinn syngur ekki heldur mikið um þá staðreynd að byggðakvótanum er úthlutað án endurgjalds til að koma til móts við kröfur útgerðarmanna um afslátt þegar kemur að því að selja fiskinn til vinnslunnar. Það er líka ágætt að benda á þá staðreynd að það er fyrst núna að veiðigjöld ná að dekka þann kostnað ríkisins við að halda utan um sjávarútveginn. Beinn kostnaður vegna reksturs Fiskistofu, þess hluta Hafró og Landhelgisgæslunnar sem þjónustar sjávarútveginn hefur, með einföldum útreikningum, verið töluvert hærri en innheimt veiðigjöld þar til nú. Falski kórinn syngur ekki þær nótur, því miður. Ég legg því til að við hættum að nota sanngirni sem mælikvarða og höfum frekar samræmi að leiðarljósi. Að upphæð veiðigjalda sé ákvarðað af markaðnum en ekki af velviljuðum stjórnmálamönnum. Ég, eins og þorri þjóðarinnar, er ánægður með leiðréttingu veiðigjaldanna. Þetta er skref í átt að ná meiri sátt um kerfið. Kerfi sem hefur skapað hér gríðarlega mikinn ábata en litla sátt. Höfundur er bæjarfulltrúi Viðreisnar í Hafnarfirði.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun