Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar 28. maí 2025 15:32 Með vaxandi áhyggjum fylgist ég með stöðu túlkaþjónustu á Íslandi – sérstaklega í opinbera geiranum. Nýlega birtist grein eftir Birtu Ragnheiðardóttur Imsland, sérfræðing á þessu sviði, sem sýnir skýrt að þrátt fyrir mikilvægi samfélagstúlka hefur enn ekki verið komið á neinum lagaramma né gæðaviðmiðum fyrir þetta starf. Í dag búa þúsundir innflytjenda á Íslandi og þeim fjölgar stöðugt. Það er eðlilegt að eftirspurn eftir faglegri túlkun aukist samhliða, sérstaklega á sviðum eins og heilbrigðisþjónustu, menntun, félagsþjónustu og réttarkerfinu. Samt starfa túlkar innan algjörs lagalegs tómarúms. Þeir hafa engin stéttarfélög sem gæta hagsmuna þeirra. Það eru engin skilgreind launaviðmið eða vernduð réttindi. Meira að segja fólk sem hefur lokið háskólanámi í túlkun nýtur engra verndarlaga, og menntunin skilar sér ekki í betri starfsskilyrðum eða hærri launum. Því kemur ekki á óvart að fáir kjósa að fjárfesta í dýru námi á þessu sviði þar sem það veitir engan raunverulegan ávinning. Afleiðingin er sú að yfir markaðinn flæðir fólk sem kann tvo tungumálaog býður fram túlkaþjónustu án viðeigandi hæfni. Þetta ógnar gæðum opinberrar þjónustu og – það sem verra er – öryggi þeirra sem reiða sig á skýr og nákvæm samskipti: sjúklingar, foreldrar, börn í skólum og einstaklingar í viðkvæmri stöðu. Af hverju er engin eftirlit með þessu? Af hverju leyfum við að túlkaþjónusta – sem er lykilþáttur í fjöltyngdu samfélagi – sé rekin án neinna gæðaviðmiða? Af hverju ber engin ríkisstofnun ábyrgð á þessu vaxandi vandamáli? Í greininni sem vitnað er til kemur skýrt fram að túlkar eru ekki gangandi orðabækur – þeir eru fagmenn sem þurfa mikla hæfni og sérþekkingu. Ég beini nú ákalli til stjórnvalda: Tími er kominn til að taka á þessu – af alvöru. Við þurfum: skýrar hæfniskröfur fyrir samfélagstúlka, opinbert skráningarkerfi fyrir túlka sem uppfylla viðmið, sanngjörn og verðug laun fyrir faglega túlka, lagaramma og stofnanir sem hafa eftirlit með gæðum túlkaþjónustu, pólitíska viðurkenningu á túlkun sem nauðsynlegum þætti í nútíma, fjölmenningarlegu samfélagi, skýra opinbera stefnu varðandi menntamál túlka Ef íslenska ríkið vill vera opið, nútímalegt og réttlátt samfélag – þá verður það að tryggja gæði samskipta við alla íbúa. Og það er ómögulegt án faglegra túlka. En þetta snýst ekki eingöngu um gæði – heldur einnig fjármál. Eins og höfundur greinarinnar bendir réttilega á, myndi lagasetning og skýr stefna um samfélagstúlkun stuðla að auknu fjármálalegu gagnsæi. Ef fagið væri fellt undir formlegt eftirlitskerfi, væri hver króna sem veitt er til þessarar þjónustu skráð og hægt að rekja. Opinberar stofnanir vissu nákvæmlega hvert fjármagnið færi – þær gætu ráðstafað fjármunum betur, skipulagt fjárhagsáætlanir, forðast sóun og tryggt jafnan aðgang að faglegri þjónustu. Í dag neyðast margar stofnanir til að færa fjármagn frá öðrum nauðsynlegum verkefnum yfir í brýna túlkaþjónustu. Þetta truflar grunnstarfsemi þeirra – og samt er túlkunin oft ábótavant. Skortur á kerfi leiðir til meiri óreiðu og hærri kostnaðar til lengri tíma litið. Því beini ég ákalli til stjórnvalda og allra sem taka ákvarðanir: Það er kominn tími til að taka samfélagstúlkun föstum tökum – með kerfisbundnum og varanlegum lausnum. Við þurfum stofnun sem ber ábyrgð á þessu sviði – sem mótar heildarstefnu, úthlutar fjármagni og hefur virkt eftirlit. Aðeins þannig getur Ísland talist nútímalegt, réttlátt og samþætt samfélag. Tími er kominn til að hætta viðbúningslausum aðgerðum og ábyrgðarleysi. Tími er kominn til að stofna opinbert apparat sem tekur samfélagstúlkun alvarlega. Þetta snýst ekki um skammtímaverkefni, heldur varanlega kerfisbreytingu. Því túlkar eru þegar hér – þeir vinna á hverjum degi, á sjúkrahúsum, í skólum, í opinberum stofnunum. Við getum ekki lengur látið eins og starf þeirra skipti ekki máli. Höfundur er formaður Félags túlka á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Sjá meira
Með vaxandi áhyggjum fylgist ég með stöðu túlkaþjónustu á Íslandi – sérstaklega í opinbera geiranum. Nýlega birtist grein eftir Birtu Ragnheiðardóttur Imsland, sérfræðing á þessu sviði, sem sýnir skýrt að þrátt fyrir mikilvægi samfélagstúlka hefur enn ekki verið komið á neinum lagaramma né gæðaviðmiðum fyrir þetta starf. Í dag búa þúsundir innflytjenda á Íslandi og þeim fjölgar stöðugt. Það er eðlilegt að eftirspurn eftir faglegri túlkun aukist samhliða, sérstaklega á sviðum eins og heilbrigðisþjónustu, menntun, félagsþjónustu og réttarkerfinu. Samt starfa túlkar innan algjörs lagalegs tómarúms. Þeir hafa engin stéttarfélög sem gæta hagsmuna þeirra. Það eru engin skilgreind launaviðmið eða vernduð réttindi. Meira að segja fólk sem hefur lokið háskólanámi í túlkun nýtur engra verndarlaga, og menntunin skilar sér ekki í betri starfsskilyrðum eða hærri launum. Því kemur ekki á óvart að fáir kjósa að fjárfesta í dýru námi á þessu sviði þar sem það veitir engan raunverulegan ávinning. Afleiðingin er sú að yfir markaðinn flæðir fólk sem kann tvo tungumálaog býður fram túlkaþjónustu án viðeigandi hæfni. Þetta ógnar gæðum opinberrar þjónustu og – það sem verra er – öryggi þeirra sem reiða sig á skýr og nákvæm samskipti: sjúklingar, foreldrar, börn í skólum og einstaklingar í viðkvæmri stöðu. Af hverju er engin eftirlit með þessu? Af hverju leyfum við að túlkaþjónusta – sem er lykilþáttur í fjöltyngdu samfélagi – sé rekin án neinna gæðaviðmiða? Af hverju ber engin ríkisstofnun ábyrgð á þessu vaxandi vandamáli? Í greininni sem vitnað er til kemur skýrt fram að túlkar eru ekki gangandi orðabækur – þeir eru fagmenn sem þurfa mikla hæfni og sérþekkingu. Ég beini nú ákalli til stjórnvalda: Tími er kominn til að taka á þessu – af alvöru. Við þurfum: skýrar hæfniskröfur fyrir samfélagstúlka, opinbert skráningarkerfi fyrir túlka sem uppfylla viðmið, sanngjörn og verðug laun fyrir faglega túlka, lagaramma og stofnanir sem hafa eftirlit með gæðum túlkaþjónustu, pólitíska viðurkenningu á túlkun sem nauðsynlegum þætti í nútíma, fjölmenningarlegu samfélagi, skýra opinbera stefnu varðandi menntamál túlka Ef íslenska ríkið vill vera opið, nútímalegt og réttlátt samfélag – þá verður það að tryggja gæði samskipta við alla íbúa. Og það er ómögulegt án faglegra túlka. En þetta snýst ekki eingöngu um gæði – heldur einnig fjármál. Eins og höfundur greinarinnar bendir réttilega á, myndi lagasetning og skýr stefna um samfélagstúlkun stuðla að auknu fjármálalegu gagnsæi. Ef fagið væri fellt undir formlegt eftirlitskerfi, væri hver króna sem veitt er til þessarar þjónustu skráð og hægt að rekja. Opinberar stofnanir vissu nákvæmlega hvert fjármagnið færi – þær gætu ráðstafað fjármunum betur, skipulagt fjárhagsáætlanir, forðast sóun og tryggt jafnan aðgang að faglegri þjónustu. Í dag neyðast margar stofnanir til að færa fjármagn frá öðrum nauðsynlegum verkefnum yfir í brýna túlkaþjónustu. Þetta truflar grunnstarfsemi þeirra – og samt er túlkunin oft ábótavant. Skortur á kerfi leiðir til meiri óreiðu og hærri kostnaðar til lengri tíma litið. Því beini ég ákalli til stjórnvalda og allra sem taka ákvarðanir: Það er kominn tími til að taka samfélagstúlkun föstum tökum – með kerfisbundnum og varanlegum lausnum. Við þurfum stofnun sem ber ábyrgð á þessu sviði – sem mótar heildarstefnu, úthlutar fjármagni og hefur virkt eftirlit. Aðeins þannig getur Ísland talist nútímalegt, réttlátt og samþætt samfélag. Tími er kominn til að hætta viðbúningslausum aðgerðum og ábyrgðarleysi. Tími er kominn til að stofna opinbert apparat sem tekur samfélagstúlkun alvarlega. Þetta snýst ekki um skammtímaverkefni, heldur varanlega kerfisbreytingu. Því túlkar eru þegar hér – þeir vinna á hverjum degi, á sjúkrahúsum, í skólum, í opinberum stofnunum. Við getum ekki lengur látið eins og starf þeirra skipti ekki máli. Höfundur er formaður Félags túlka á Íslandi.
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun