Dýrafræði hlutabréfamarkaðarins Baldur Thorlacius skrifar 14. apríl 2025 11:01 Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Kauphöllin Mest lesið Halldór 05.07.2025 Jón Ísak Ragnarsson Halldór Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Sjá meira
Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun