Miklar endurbætur á lánum menntasjóðs námsmanna Elín Íris Fanndal skrifar 3. apríl 2025 14:30 Samkvæmt frumvarpi menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra sem nú er til afgreiðslu á Alþingi er lagður grunnur að því að fleiri nemendur fái hluta námslána sinna breytt í styrk en nú er. Þegar lögin um menntasjóðs námsmanna tóku gildi árið 2020 var meginmarkmið þeirra að tryggja jafnt aðgengi að háskólanámi. Óháð aðstæðum einstaklinga, meðal annars með því að veita þeim námstyrki sem ljúka námi inna tilgreindra tímamarka. Kerfið markaði breytingu frá fyrra fyrirkomulagi með áherslu á að umbuna námsframvindu með styrkjum, í stað þess að bjóða aðeins upp á lán án sérstakra hvata til að ljúka námi á tilteknum tíma. Færri hafa notið styrkja en stefnt var að Reynslan af þessu kerfi hefur hins vegar leitt í ljós að það hefur ekki nýst nægilega mörgum til að fá hluta lána sinna breytt í styrk. Í skýrslu sem lögð var fram á Alþingi í lok árs 2023 kemur fram að umtalsverður hluti lánþega nær ekki að uppfylla skilyrðin til námsstyrks. Þetta eru ekki endilega einstaklingar sem skortir metnað til að ljúka námi. Oftar en ekki eru þetta námsmenn sem mæta aðstæðum sem þeir hafa enga stjórn á – eins og veikindum, aukinni fjölskyldu- eða umönnunarábyrgð eða efnahagslegum þrengingum sem geta seinkað náminu. Í frumvarpinu er lagt til að styrkjakerfinu verði breytt á þann veg að stuðningurinn dreifist betur yfir námsferilinn. Í stað þess að námsmaður þurfi að bíða eins og núverandi kerfi er útfært fram að námslokum eftir 30 prósenta niðurfellingu á námslánum sínum, hafi hann staðist tímaáætlun yfir allan námsferilinn. Styrkir á hverri önn Í frumvarpinu er lagt til að 20 prósenta námsstyrkur falli til við lok hverrar annar, standist nemandi lágmarksnámsframvindu á önninni. Til viðbótar breytist 10 prósent lána í styrk við námslok, ljúki nemandi námi innan tilskilins tíma. Þetta eru ekki bara tölur á blaði. Þetta eru raunverulegar umbætur í lífi námsfólks. Í fyrsta lagi færist stuðningurinn nær námsmönnum. Þeir fá umbun fyrr, eða eftir hverja önn. Þetta skiptir máli fyrir fólk sem lifir við óvissu, býr við takmarkað fjármagn eða þarf að sjá fyrir fjölskyldu sinni samhliða námi. Fyrirsjáanleiki og reglulegur stuðningur eykur öryggi og getur jafnvel ráðið úrslitum um hvort fólk haldi námi sínu áfram eða ekki. Í öðru lagi nær stuðningurinn til stærri hóps. Með þessu fyrirkomulagi má gera ráð fyrir að fleiri lánþegar uppfylli skilyrði til að hljóta námsstyrk. Nú þegar njóta um 70 prósent lánþega styrks en í upphafi var gert ráð fyrir að allt að 90 prósent lánþega uppfylltu skilyrði um styrk. Með þessum breytingum erum við að færa kerfið nær því markmiði. Sömuleiðis hefjast endurgreiðslur 18 mánuðum eftir að námi lýkur í stað þess að hefjast einu ári eftir að námi lýkur eins og nú er. Þetta nýja fyrirkomulag hefur notið stuðnings meðal fulltrúa námsmanna. Það endurspeglar bæði aðstæður og raunverulegar þarfir þeirra, sem kerfinu er ætlað að þjóna. Aðgengi að háskólanámi snýst ekki eingöngu um inntökupróf eða námsárangur mældan í einkunnum. Staða námsmanna snýst einnig um fjárhagslegt öryggi, fyrirsjáanleika og traust kerfi sem styður námsmenn allan námsferilinn. Þegar einstaklingar vita að þeir fá stuðning jafnt og þétt, fyrir það að halda áfram og standa sig í námi, skilar það sér í betri námsárangri, minna brottfalli og jafnari möguleikum til náms, óháð aðstæðum. Með því að dreifa stuðningnum, auka sveigjanleika og byggja á raunverulegum aðstæðum námsmanna erum við að byggja réttlátara og skilvirkara kerfi. Fyrra kerfi þar sem engir námsstyrki voru í boði hindraði marga til náms og eða gerði þeim erfitt fyrir að ljúka námi sínu. Langvarandi fjárhagsfjötrar fyrra kerfis Tökum dæmi af ungri konu sem hóf hjúkrunarnám árið 2002. Hún hafði ekki annan kost en að taka fullt verðtryggt námslán til að fjármagna menntun sína. Hún stóð sig vel í námi og fékk lánið því greitt út í lok hverrar annar. Heildarfjárhæð lánsins nam í lokin 4.6 milljónum króna. Fyrsta afborgun þess var árið 2008, ári eftir að námi lauk. Á þeim tíma var hún orðin móðir með þrjú börn á sínu framfæri og borgaði auk þess af verðtryggðum húsnæðislánum. Hún er enn þann dag í dag að greiða af þessu námsláni. Til þessa hefur hún greitt 4,9 milljónir inn á lánið en engu að síður stendur það nú í 6,2 milljónum. Sem sagt fyrsta afborgun var árið 2008 og nú 18 árum síðar hefur hún greitt tæpar 5 milljónir inn á það. En það stendur samt í ríflega 6 milljónum. Og gleymum ekki að húsnæðislánin eru verðtryggð líka. Þegar hún loks lýkur við að greiða námslánið árið 2043, þá orðin sjötug, verður heildarupphæðin sem hún hefur greitt til að ná að mennta sig, og þar með færast upp um einhverja launaflokka, komin upp í um það bil 14 milljónir króna. Hún mun sem sagt við áætluð starfslok sín hafa endurgreitt námslánið næstum fjórfalt. Þetta er veruleikinn sem við bjuggum til fyrir unga fólkið okkar! Námslán eru skuldafjötrar sem fylgt geta fólki alla starfsævi þess. Þetta er staðan sem við ætlum að breyta. Það er von mín að sú samheldna verkstjórn sem nú situr að völdum gangi lengra áður en kjörtímabilinu lýkur. Þá verði séríslenskt ákvæði um verðtryggingu námslána fellt úr gildi. Flokkur fólksins fagnar þessari breytingu sem styður við þá námsmenn sem búa við kröppustu kjörin. Námsmenn eru með ólíkan bakgrunn og búa við ólíkar aðstæður. Málefni námsmanna eru eitt af forgangsmálum okkar. Búi fólk við ójöfn kjör og óréttlæti þá er það áherslumál Flokk fólksins að leiðrétta það. Höfundur er varaþingmaður Flokks fólksins í Suðurkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elín Íris Fanndal Flokkur fólksins Alþingi Hagsmunir stúdenta Mest lesið Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Skoðun Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Sjá meira
Samkvæmt frumvarpi menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra sem nú er til afgreiðslu á Alþingi er lagður grunnur að því að fleiri nemendur fái hluta námslána sinna breytt í styrk en nú er. Þegar lögin um menntasjóðs námsmanna tóku gildi árið 2020 var meginmarkmið þeirra að tryggja jafnt aðgengi að háskólanámi. Óháð aðstæðum einstaklinga, meðal annars með því að veita þeim námstyrki sem ljúka námi inna tilgreindra tímamarka. Kerfið markaði breytingu frá fyrra fyrirkomulagi með áherslu á að umbuna námsframvindu með styrkjum, í stað þess að bjóða aðeins upp á lán án sérstakra hvata til að ljúka námi á tilteknum tíma. Færri hafa notið styrkja en stefnt var að Reynslan af þessu kerfi hefur hins vegar leitt í ljós að það hefur ekki nýst nægilega mörgum til að fá hluta lána sinna breytt í styrk. Í skýrslu sem lögð var fram á Alþingi í lok árs 2023 kemur fram að umtalsverður hluti lánþega nær ekki að uppfylla skilyrðin til námsstyrks. Þetta eru ekki endilega einstaklingar sem skortir metnað til að ljúka námi. Oftar en ekki eru þetta námsmenn sem mæta aðstæðum sem þeir hafa enga stjórn á – eins og veikindum, aukinni fjölskyldu- eða umönnunarábyrgð eða efnahagslegum þrengingum sem geta seinkað náminu. Í frumvarpinu er lagt til að styrkjakerfinu verði breytt á þann veg að stuðningurinn dreifist betur yfir námsferilinn. Í stað þess að námsmaður þurfi að bíða eins og núverandi kerfi er útfært fram að námslokum eftir 30 prósenta niðurfellingu á námslánum sínum, hafi hann staðist tímaáætlun yfir allan námsferilinn. Styrkir á hverri önn Í frumvarpinu er lagt til að 20 prósenta námsstyrkur falli til við lok hverrar annar, standist nemandi lágmarksnámsframvindu á önninni. Til viðbótar breytist 10 prósent lána í styrk við námslok, ljúki nemandi námi innan tilskilins tíma. Þetta eru ekki bara tölur á blaði. Þetta eru raunverulegar umbætur í lífi námsfólks. Í fyrsta lagi færist stuðningurinn nær námsmönnum. Þeir fá umbun fyrr, eða eftir hverja önn. Þetta skiptir máli fyrir fólk sem lifir við óvissu, býr við takmarkað fjármagn eða þarf að sjá fyrir fjölskyldu sinni samhliða námi. Fyrirsjáanleiki og reglulegur stuðningur eykur öryggi og getur jafnvel ráðið úrslitum um hvort fólk haldi námi sínu áfram eða ekki. Í öðru lagi nær stuðningurinn til stærri hóps. Með þessu fyrirkomulagi má gera ráð fyrir að fleiri lánþegar uppfylli skilyrði til að hljóta námsstyrk. Nú þegar njóta um 70 prósent lánþega styrks en í upphafi var gert ráð fyrir að allt að 90 prósent lánþega uppfylltu skilyrði um styrk. Með þessum breytingum erum við að færa kerfið nær því markmiði. Sömuleiðis hefjast endurgreiðslur 18 mánuðum eftir að námi lýkur í stað þess að hefjast einu ári eftir að námi lýkur eins og nú er. Þetta nýja fyrirkomulag hefur notið stuðnings meðal fulltrúa námsmanna. Það endurspeglar bæði aðstæður og raunverulegar þarfir þeirra, sem kerfinu er ætlað að þjóna. Aðgengi að háskólanámi snýst ekki eingöngu um inntökupróf eða námsárangur mældan í einkunnum. Staða námsmanna snýst einnig um fjárhagslegt öryggi, fyrirsjáanleika og traust kerfi sem styður námsmenn allan námsferilinn. Þegar einstaklingar vita að þeir fá stuðning jafnt og þétt, fyrir það að halda áfram og standa sig í námi, skilar það sér í betri námsárangri, minna brottfalli og jafnari möguleikum til náms, óháð aðstæðum. Með því að dreifa stuðningnum, auka sveigjanleika og byggja á raunverulegum aðstæðum námsmanna erum við að byggja réttlátara og skilvirkara kerfi. Fyrra kerfi þar sem engir námsstyrki voru í boði hindraði marga til náms og eða gerði þeim erfitt fyrir að ljúka námi sínu. Langvarandi fjárhagsfjötrar fyrra kerfis Tökum dæmi af ungri konu sem hóf hjúkrunarnám árið 2002. Hún hafði ekki annan kost en að taka fullt verðtryggt námslán til að fjármagna menntun sína. Hún stóð sig vel í námi og fékk lánið því greitt út í lok hverrar annar. Heildarfjárhæð lánsins nam í lokin 4.6 milljónum króna. Fyrsta afborgun þess var árið 2008, ári eftir að námi lauk. Á þeim tíma var hún orðin móðir með þrjú börn á sínu framfæri og borgaði auk þess af verðtryggðum húsnæðislánum. Hún er enn þann dag í dag að greiða af þessu námsláni. Til þessa hefur hún greitt 4,9 milljónir inn á lánið en engu að síður stendur það nú í 6,2 milljónum. Sem sagt fyrsta afborgun var árið 2008 og nú 18 árum síðar hefur hún greitt tæpar 5 milljónir inn á það. En það stendur samt í ríflega 6 milljónum. Og gleymum ekki að húsnæðislánin eru verðtryggð líka. Þegar hún loks lýkur við að greiða námslánið árið 2043, þá orðin sjötug, verður heildarupphæðin sem hún hefur greitt til að ná að mennta sig, og þar með færast upp um einhverja launaflokka, komin upp í um það bil 14 milljónir króna. Hún mun sem sagt við áætluð starfslok sín hafa endurgreitt námslánið næstum fjórfalt. Þetta er veruleikinn sem við bjuggum til fyrir unga fólkið okkar! Námslán eru skuldafjötrar sem fylgt geta fólki alla starfsævi þess. Þetta er staðan sem við ætlum að breyta. Það er von mín að sú samheldna verkstjórn sem nú situr að völdum gangi lengra áður en kjörtímabilinu lýkur. Þá verði séríslenskt ákvæði um verðtryggingu námslána fellt úr gildi. Flokkur fólksins fagnar þessari breytingu sem styður við þá námsmenn sem búa við kröppustu kjörin. Námsmenn eru með ólíkan bakgrunn og búa við ólíkar aðstæður. Málefni námsmanna eru eitt af forgangsmálum okkar. Búi fólk við ójöfn kjör og óréttlæti þá er það áherslumál Flokk fólksins að leiðrétta það. Höfundur er varaþingmaður Flokks fólksins í Suðurkjördæmi.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar