Verður dánaraðstoð leyfð í Danmörku í náinni framtíð? Bjarni Jónsson skrifar 15. febrúar 2025 07:01 Árið 2023 skipaði Mette Frederiksen, forsætisráðherra Danmerkur, tíu manna nefnd til að móta lagalegan grunn fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar í Danmörku. Nefndin kallaðist Udvalget for en mere værdig død eða Nefnd um virðulegra andlát. Hún var skipuð samkvæmt eftirfarandi viðmiðum: Fagfólk með sérfræðiþekkingu á lífslokameðferð Sérfræðingar með þekkingu á öldrunarmálum Aðilar með reynslu af lífslokum út frá andlegu, heimspekilegu eða félagslegu sjónarhorni Fulltrúar sem endurspegla danskt samfélag, svo sem aðstandendur eða aðrir með persónulega reynslu af lífslokum Samkvæmt erindisbréfi nefndarinnar var markmið hennar að hefja samtal við Dani um virðulegra andlát og styðja við áform ríkisstjórnarinnar um að móta danska fyrirmynd að slíkri framkvæmd. Nálgunin byggist á þeim hefðum sem þegar eru fyrir hendi í Danmörku varðandi umönnun og meðferð sjúklinga í líknarmeðferð. Tveir nefndarmenn sögðu sig frá starfi nefndarinnar eftir nokkurn tíma, þar sem þeir töldu nefndina ekki nægilega sveigjanlega við mótun tillagna um dánaraðstoð. Formaður nefndarinnar var Kathrine Lilleør, prestur. Niðurstaða nefndarinnar Í lok janúar 2025 skilaði nefndin niðurstöðum sínum, byggðum á svokallaðri Oregon-leið. Samkvæmt þeirri leið ávísar læknir lyfjum sem einstaklingurinn sækir sjálfur í apótek og innbyrðir. Nefndin lagði fram eftirfarandi skilyrði fyrir því að einstaklingur geti óskað eftir dánaraðstoð: 1.Viðkomandi þarf að hafa tjáð ósk sína skýrt og ótvírætt og sýnt fram á að hún sé sett fram af fúsum og frjálsum vilja. 2.Viðkomandi þarf að vera lögráða og hafa fullt ákvörðunarvald. 3.Allir mögulegir valkostir til að lina þjáningar þurfa að hafa verið kannaðir. 4. Læknisfræðilegt mat skal staðfesta að viðkomandi eigi að hámarki sex mánuði ólifaða. 5.Einstaklingurinn verður sjálfur að innbyrða lyfin sem þarf til dánaraðstoðar en heilbrigðisstarfsfólk skal veita lyfja- og læknisfræðilega ráðgjöf. 6. Í undantekningartilfellum getur heilbrigðisstarfsfólk aðstoðað við lyfjainntöku ef einstaklingurinn er ekki fær um að innbyrða lyfið sjálfur, að því gefnu að sá sem aðstoðar gerir það af fúsum og frjálsum vilja. Í öllum tilvikum þar sem lyfjum til dánaraðstoðar er ávísað skal framkvæmdin skráð og tilkynnt viðeigandi yfirvöldum. Af átta nefndarmönnum studdu tveir fyrstu fimm skilyrðin, en fimm samþykktu öll sex. Afstaða Siðfræðiráðs og Danska læknafélagsins Siðfræðiráð Danmerkur (Det Etiske Råd) lagðist gegn lögleiðingu dánaraðstoðar og gagnrýndi nefndina fyrir að fjalla ekki nægilega um siðferðisleg álitaefni. Ráðið telur að ekki sé hægt að tryggja að einstaklingar óski eftir dánaraðstoð af fúsum og frjálsum vilja og að erfitt sé að ganga úr skugga um að þeir upplifi sig ekki sem byrði á sínum nánustu. Í áliti Siðfræðiráðsins frá 2023 var lögð áhersla á fimm spurningar sem ráðið taldi mikilvægt að svara. Hér fyrir neðan eru spurningarnar ásamt svörum Nefndar um virðulegra andlát. 1. Hver ætti að veita dánaraðstoð? Nefndin leggur til Oregon-leiðina þar sem einstaklingur innbyrðir lyfið sjálfur og læknar hafa ekki beina aðkomu að verknaðinum. Hins vegar er nefndin sammála um að í undantekningar-tilfellum eigi að vera hægt að óska eftir aðstoð við lyfjainntöku. Samkvæmt þessu yrðu læknar ekki settir í þá stöðu að framkvæma dánaraðstoð nema í undantekningartilfellum, líkt og tíðkast til dæmis í Viktoríufylki í Ástralíu. 2. Hverjir eiga að hafa aðgang að dánaraðstoð? Nefndin leggur til að aðeins deyjandi einstaklingar með staðfesta lífslokagreiningu (innan sex mánaða) geti fengið dánaraðstoð. Læknar hafa þó bent á að erfitt sé að spá fyrir um lífslíkur einstaklings með fullri vissu auk þess sem þetta skilyrði útilokar einstaklinga með langvinna, lífshamlandi sjúkdóma eins og MND og Parkinson. Þannig yrði þessi hópur áfram sviptur möguleikanum á dánaraðstoð þrátt fyrir mikla þjáningu. 3. Á dánaraðstoð aðeins að vera fyrir fólk með líkamlega sjúkdóma? Nefndin svarar þessu ekki beint, en með því að takmarka aðgang við dánaraðstoð við sex mánaða lífslokagreiningu útilokar hún einstaklinga með geðsjúkdóma. 4. Krefst dánaraðstoð aðkomu heilbrigðisstarfsfólks? Nefndin mælir með Oregon-leiðinni þar sem læknar ávísa lyfjum sem einstaklingurinn innbyrðir sjálfur en hafa ekki beina aðkomu að verknaðinum nema í undantekningartilfellum. 5. Hvernig er lagt mat á lífsgæði einstaklingsins? Hvenær eru lífsgæði einstaklings það skert að dánaraðstoð sé réttlætanleg? Nefndin telur að samfélagið hafi þegar viðurkennt rétt einstaklingsins til að taka ákvarðanir um eigið líf, t.d. í tengslum við þungunarrof og höfnun lífslengjandi meðferðar. Að sama skapi ætti dánaraðstoð að byggjast á rétti einstaklingsins til sjálfræðis yfir eigin lífslokum. Þrátt fyrir að nefndin hafi svarað þessum fimm spurningum skilmerkilega telur Siðfræðiráð að svörin séu ekki fullnægjandi og leggst því gegn niðurstöðum hennar. Danska læknafélagið (Lægeforeningen) er einnig eindregið andvígt dánaraðstoð. Í könnun frá 2017 kom fram að 80% danskra lækna voru á móti lögleiðingu hennar. Viðhorf dönsku þjóðarinnar Rannsóknir hafa sýnt að meirihluti Dana styður lögleiðingu dánaraðstoðar. Könnun sem Jyllandsposten lét framkvæma leiddi í ljós að 80% Dana styðja dánaraðstoð. 68% telja að heilbrigðisstarfsmenn eigi að hafa aðkomu að framkvæmd hennar. Önnur könnun, sem var framkvæmd að frumkvæði Danmarks Radio, sýndi að 72% Dana eru hlynntir dánaraðstoð en aðeins 10% sögðust andvíg henni. Framtíð dánaraðstoðar í Danmörku Í erindisbréfi nefndarinnar segir: „Ríkisstjórnin vill hefja samtal við Dani um virðulegri dauðdaga. Virðulegur dauðdagi snýst ekki aðeins um hvernig við yfirgefum þennan heim, heldur einnig um umhyggju á lokastigi lífsins. Þetta verður ekki auðvelt samtal, en þetta er samtal sem þarf að eiga með hliðsjón af sjálfsákvörðunarrétti einstaklingsins.“ Thomas Søbirk Petersen, prófessor í lífsiðfræði og réttarheimspeki og einn nefndarmanna, telur að málið snúast fyrst og fremst um rétt einstaklingsins til að ákveða eigin örlög. Hann styður dánaraðstoð og segir: “Sjálfræði er mikilvægt gildi í samfélagi okkar, sem við þegar virðum innan heilbrigðiskerfisins. Við virðum rétt einstaklinga til þungunarrofs og til að hafna lífslengjandi meðferð. Að auki teljum við að með lögleiðingu dánaraðstoðar megi koma í veg fyrir ákveðnar tegundir þjáningar hjá fólki sem er dauðvona.” Allir nefndarmenn eru sammála um að bæta þurfi líknarmeðferð, faglega verkjastillingu og umönnun og stuðning fyrir deyjandi einstaklinga. Þeir telja jafnframt að lögleiðing dánaraðstoðar gæti ýtt undir öflugra stuðningskerfi fyrir deyjandi einstaklinga, til dæmis með auknum fjölda líknarrýma og markvissari þjálfun heilbrigðisstarfsfólks í líknarmeðferð. Þrátt fyrir andstöðu lækna og Siðfræðiráðs bendir margt til þess að dánaraðstoð verði lögleidd í Danmörku í náinni framtíð. Greinarhöfundur er stjórnarmaður í Lífsvirðingu, félagi um dánaraðstoð, sem berst fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dánaraðstoð Bjarni Jónsson Mest lesið Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Sköpum samfélag fyrir börn Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Skrift er málið Guðbjörg Rut Þórisdóttir skrifar Skoðun Viltu hafa jákvæð áhrif þegar þú ferðast? Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Tvær leiðir færar til þess að skóli fyrir alla geti virkað Íris Björk Eysteinsdóttir skrifar Skoðun Örorkubyrði og örorkuframlag lífeyrissjóða Björgvin Jón Bjarnason skrifar Skoðun Komið gott! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Gegn áætluðu kílómetragjaldi stjórnvalda á bifhjól Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Tillaga um hærri vörugjöld á mótorhjól er skref aftur á bak Unnar Már Magnússon skrifar Skoðun Hvernig hugsar þú um hreint vatn? Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Véfréttir og villuljós Þorsteinn Siglaugsson skrifar Sjá meira
Árið 2023 skipaði Mette Frederiksen, forsætisráðherra Danmerkur, tíu manna nefnd til að móta lagalegan grunn fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar í Danmörku. Nefndin kallaðist Udvalget for en mere værdig død eða Nefnd um virðulegra andlát. Hún var skipuð samkvæmt eftirfarandi viðmiðum: Fagfólk með sérfræðiþekkingu á lífslokameðferð Sérfræðingar með þekkingu á öldrunarmálum Aðilar með reynslu af lífslokum út frá andlegu, heimspekilegu eða félagslegu sjónarhorni Fulltrúar sem endurspegla danskt samfélag, svo sem aðstandendur eða aðrir með persónulega reynslu af lífslokum Samkvæmt erindisbréfi nefndarinnar var markmið hennar að hefja samtal við Dani um virðulegra andlát og styðja við áform ríkisstjórnarinnar um að móta danska fyrirmynd að slíkri framkvæmd. Nálgunin byggist á þeim hefðum sem þegar eru fyrir hendi í Danmörku varðandi umönnun og meðferð sjúklinga í líknarmeðferð. Tveir nefndarmenn sögðu sig frá starfi nefndarinnar eftir nokkurn tíma, þar sem þeir töldu nefndina ekki nægilega sveigjanlega við mótun tillagna um dánaraðstoð. Formaður nefndarinnar var Kathrine Lilleør, prestur. Niðurstaða nefndarinnar Í lok janúar 2025 skilaði nefndin niðurstöðum sínum, byggðum á svokallaðri Oregon-leið. Samkvæmt þeirri leið ávísar læknir lyfjum sem einstaklingurinn sækir sjálfur í apótek og innbyrðir. Nefndin lagði fram eftirfarandi skilyrði fyrir því að einstaklingur geti óskað eftir dánaraðstoð: 1.Viðkomandi þarf að hafa tjáð ósk sína skýrt og ótvírætt og sýnt fram á að hún sé sett fram af fúsum og frjálsum vilja. 2.Viðkomandi þarf að vera lögráða og hafa fullt ákvörðunarvald. 3.Allir mögulegir valkostir til að lina þjáningar þurfa að hafa verið kannaðir. 4. Læknisfræðilegt mat skal staðfesta að viðkomandi eigi að hámarki sex mánuði ólifaða. 5.Einstaklingurinn verður sjálfur að innbyrða lyfin sem þarf til dánaraðstoðar en heilbrigðisstarfsfólk skal veita lyfja- og læknisfræðilega ráðgjöf. 6. Í undantekningartilfellum getur heilbrigðisstarfsfólk aðstoðað við lyfjainntöku ef einstaklingurinn er ekki fær um að innbyrða lyfið sjálfur, að því gefnu að sá sem aðstoðar gerir það af fúsum og frjálsum vilja. Í öllum tilvikum þar sem lyfjum til dánaraðstoðar er ávísað skal framkvæmdin skráð og tilkynnt viðeigandi yfirvöldum. Af átta nefndarmönnum studdu tveir fyrstu fimm skilyrðin, en fimm samþykktu öll sex. Afstaða Siðfræðiráðs og Danska læknafélagsins Siðfræðiráð Danmerkur (Det Etiske Råd) lagðist gegn lögleiðingu dánaraðstoðar og gagnrýndi nefndina fyrir að fjalla ekki nægilega um siðferðisleg álitaefni. Ráðið telur að ekki sé hægt að tryggja að einstaklingar óski eftir dánaraðstoð af fúsum og frjálsum vilja og að erfitt sé að ganga úr skugga um að þeir upplifi sig ekki sem byrði á sínum nánustu. Í áliti Siðfræðiráðsins frá 2023 var lögð áhersla á fimm spurningar sem ráðið taldi mikilvægt að svara. Hér fyrir neðan eru spurningarnar ásamt svörum Nefndar um virðulegra andlát. 1. Hver ætti að veita dánaraðstoð? Nefndin leggur til Oregon-leiðina þar sem einstaklingur innbyrðir lyfið sjálfur og læknar hafa ekki beina aðkomu að verknaðinum. Hins vegar er nefndin sammála um að í undantekningar-tilfellum eigi að vera hægt að óska eftir aðstoð við lyfjainntöku. Samkvæmt þessu yrðu læknar ekki settir í þá stöðu að framkvæma dánaraðstoð nema í undantekningartilfellum, líkt og tíðkast til dæmis í Viktoríufylki í Ástralíu. 2. Hverjir eiga að hafa aðgang að dánaraðstoð? Nefndin leggur til að aðeins deyjandi einstaklingar með staðfesta lífslokagreiningu (innan sex mánaða) geti fengið dánaraðstoð. Læknar hafa þó bent á að erfitt sé að spá fyrir um lífslíkur einstaklings með fullri vissu auk þess sem þetta skilyrði útilokar einstaklinga með langvinna, lífshamlandi sjúkdóma eins og MND og Parkinson. Þannig yrði þessi hópur áfram sviptur möguleikanum á dánaraðstoð þrátt fyrir mikla þjáningu. 3. Á dánaraðstoð aðeins að vera fyrir fólk með líkamlega sjúkdóma? Nefndin svarar þessu ekki beint, en með því að takmarka aðgang við dánaraðstoð við sex mánaða lífslokagreiningu útilokar hún einstaklinga með geðsjúkdóma. 4. Krefst dánaraðstoð aðkomu heilbrigðisstarfsfólks? Nefndin mælir með Oregon-leiðinni þar sem læknar ávísa lyfjum sem einstaklingurinn innbyrðir sjálfur en hafa ekki beina aðkomu að verknaðinum nema í undantekningartilfellum. 5. Hvernig er lagt mat á lífsgæði einstaklingsins? Hvenær eru lífsgæði einstaklings það skert að dánaraðstoð sé réttlætanleg? Nefndin telur að samfélagið hafi þegar viðurkennt rétt einstaklingsins til að taka ákvarðanir um eigið líf, t.d. í tengslum við þungunarrof og höfnun lífslengjandi meðferðar. Að sama skapi ætti dánaraðstoð að byggjast á rétti einstaklingsins til sjálfræðis yfir eigin lífslokum. Þrátt fyrir að nefndin hafi svarað þessum fimm spurningum skilmerkilega telur Siðfræðiráð að svörin séu ekki fullnægjandi og leggst því gegn niðurstöðum hennar. Danska læknafélagið (Lægeforeningen) er einnig eindregið andvígt dánaraðstoð. Í könnun frá 2017 kom fram að 80% danskra lækna voru á móti lögleiðingu hennar. Viðhorf dönsku þjóðarinnar Rannsóknir hafa sýnt að meirihluti Dana styður lögleiðingu dánaraðstoðar. Könnun sem Jyllandsposten lét framkvæma leiddi í ljós að 80% Dana styðja dánaraðstoð. 68% telja að heilbrigðisstarfsmenn eigi að hafa aðkomu að framkvæmd hennar. Önnur könnun, sem var framkvæmd að frumkvæði Danmarks Radio, sýndi að 72% Dana eru hlynntir dánaraðstoð en aðeins 10% sögðust andvíg henni. Framtíð dánaraðstoðar í Danmörku Í erindisbréfi nefndarinnar segir: „Ríkisstjórnin vill hefja samtal við Dani um virðulegri dauðdaga. Virðulegur dauðdagi snýst ekki aðeins um hvernig við yfirgefum þennan heim, heldur einnig um umhyggju á lokastigi lífsins. Þetta verður ekki auðvelt samtal, en þetta er samtal sem þarf að eiga með hliðsjón af sjálfsákvörðunarrétti einstaklingsins.“ Thomas Søbirk Petersen, prófessor í lífsiðfræði og réttarheimspeki og einn nefndarmanna, telur að málið snúast fyrst og fremst um rétt einstaklingsins til að ákveða eigin örlög. Hann styður dánaraðstoð og segir: “Sjálfræði er mikilvægt gildi í samfélagi okkar, sem við þegar virðum innan heilbrigðiskerfisins. Við virðum rétt einstaklinga til þungunarrofs og til að hafna lífslengjandi meðferð. Að auki teljum við að með lögleiðingu dánaraðstoðar megi koma í veg fyrir ákveðnar tegundir þjáningar hjá fólki sem er dauðvona.” Allir nefndarmenn eru sammála um að bæta þurfi líknarmeðferð, faglega verkjastillingu og umönnun og stuðning fyrir deyjandi einstaklinga. Þeir telja jafnframt að lögleiðing dánaraðstoðar gæti ýtt undir öflugra stuðningskerfi fyrir deyjandi einstaklinga, til dæmis með auknum fjölda líknarrýma og markvissari þjálfun heilbrigðisstarfsfólks í líknarmeðferð. Þrátt fyrir andstöðu lækna og Siðfræðiráðs bendir margt til þess að dánaraðstoð verði lögleidd í Danmörku í náinni framtíð. Greinarhöfundur er stjórnarmaður í Lífsvirðingu, félagi um dánaraðstoð, sem berst fyrir lögleiðingu dánaraðstoðar á Íslandi.
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Skoðun Gervigreind er persónulegi kennarinn þinn – Lærum að læra upp á nýtt Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson Skoðun