Fæðuöryggi þjóðar, sláum í klárinn, togum í tauminn Helgi Eyleifur Þorvaldsson skrifar 22. janúar 2025 11:03 Íslenska ríkið setti af stað metnaðarfulla áætlun um eflingu íslenskrar kornræktar í upphafi árs 2024 eftir greiningarvinnu sem hófst árið 2022. Nú skyldi slegið í klárinn. Umræðan spratt upp eftir Úkraínustríð og Covid faraldur. Fæðuöryggi komst aftur á dagskrá ogrödd matvælaframleiðenda var ljáð eyra. Í fyrsta sinn í þrjátíu ár setti ríkið nýja peninga í landbúnað sem ekki var ætlað að slökkva elda vegna vanda í landbúnaðarkerfinu. Tveir milljarðar voru á fimm ára ríkisfjármálaáætlun ætlaðir í eflingu kornræktar, einkum til að hefja aftur kynbætur á korni til að aðlaga það íslenskum aðstæðum og til að styrkja bændur til að fjárfesta í hagkvæmum kornþurrkstöðvum. Bændur höfðu jú sýnt fram á, ár eftir ár, að hægt er að rækta gott korn á Íslandi þótt stuðningskerfið hafi skort. Hugmyndin var sú að smám saman myndi lager þjóðarinnar fyllast af innlendu byggi, hveiti og höfrum og við yrðum sjálfum okkur nóg. Margt styður þetta, en færa má rök fyrir því að um aldamót hafi besta ræktarland heimsins klárast og því þörf á að færa ræktun á norðlægari slóðir. Mörg ríki leggja í sambærilega vinnu enda vilja flest ríki vera sjálfstæð um alla þá matvælaframleiðslu sem þau geta. Það sama á við um orkuöflun en matvæli eru jú lítið annað en orka. Á Íslandi búum við svo vel að eiga yfir að ráða nauðsynlegum úrvinnslustöðvum fyrir korn. Korn þarf í flestum tilfellum að vinna áfram til að mynda úr því enn frekari verðmæti. Þarna ber helst að nefna fóðurgerðarstöðvar, brugghús og ein hveitimylla. Öll eru þessi félög rekin af einkaaðilum. Þessi fyrirtæki búa til verðmæti sem ríkið nýtur góðs af. Þau skapa störf, þau greiða af innlendum lánum og tryggingum, þau nota innlenda græna orkugjafa. Þau búa til meiri verðmæti innanlands. Ef þessa innviði skortir er erfitt að vinna úr hráefnum sem búin eru til. Þessu má líkja við að kúabændur hefðu enga mjólkurafurðastöð sem vinnur hráefnið áfram til endanota. Myllan og Dominos kaupa ekki hveitikorn af bændum. Það þarf að vera malað og sekkjað, gæðaúttekt þarf að framkvæma og stöðugt eftirlit þarf að vera til staðar. Eina hveitimylla landsins, Kornax, er nú að loka af því þeim er sagt upp húsaleigusamningi við Faxaflóahafnir, en samkvæmt fréttum er það gert í öryggisskyni. Verksmiðjan er gömul, stór og samsett og því ómögulegt að taka hana í sundur og flytja. Eigandinn, fyrirtækið Lífland, vill byggja nýja verksmiðju á Grundartanga þar sem fyrirtækið starfrækir kjarnfóðurverksmiðju sem framleiðir kjarnfóður fyrir dýr. Mikil samlegð er fólgin í að reka hveitimyllu og fóðurstöð á sama stað til að fullnýta flutningsgetu skipa. Korn er þá geymt á sama stað sem bíður úrvinnslu. Skipsfarmar eru geymdir í sílóum sem mynda öryggislager þjóðarinnar af korni. Hveitiklíð sem fellur til við hveitimölun, þegar klíðið er tekið af hveitikorninu, er svo nýtt í kjarnfóður fyrir dýr. Starfsmannaaðstaða samnýtist og svo má lengi telja fleiri samlegðaráhrif. Ný verksmiðja er dýr og framlegð þunn. Ef ætlunin er að byggja þannig að reksturinn beri sig verður að líta í öll horn. Eigandinn hefur komist að því að nauðsynlegt sé að byggja þar sem samlegðaráhrif séu fullnýtt. En hér togar ríkið í tauminn. Tölvan segir nei. Evrópureglugerð bannar matvælaframleiðslu til manneldis á fyrirhuguðum stað á Grundartanga. Ítarlegar mælingar gerðar af óháðum aðilum og hinu opinbera sýna fram á minna magn af óæskilegum efnum í andrúmslofti á þessu svæði heldur en þar sem verksmiðjan stendur nú í Reykjavík. Að auki færi framleiðslan fram í lokuðu kerfi svo loftgæðin myndu skipta ennþá minna máli. En tölvan segir bara nei. Reglugerðin segir bara nei og þar við situr. Að vísu verður reglugerðin líklega einhvertíma endurskoðað, en það er of seint. Einkaframtakið vill styðja við íslenska framleiðslu, vill auka fæðuöryggi þjóðarinnar, en þá togar ríkið í taumana um leið og það slær í. Niðurstaðan er sorglegur endir á farsælli framleiðslu Kornax sem geymdi öryggislager þjóðarinnar. Ríkið hefði frekar þurft að veita hvata til að stækka þann lager frekar en hitt. Eigandinn fær þau skilaboð, eftir ítrekaðar tilraunir, að eina leiðin sé að kæra Heilbrigðiseftirlitið sem þetta bannar. Hversu langt þarf einkaframtakið að ganga til að sinna slíku þjóðþrifamáli? Kerfið á að virka og greiða götu svona framtaks. Hvers vegna er ekki frekar spurt, hvað getum við gert til að aðstoða og styðja það að þessi framleiðsla fái þrifist? Höfundur er aðjúnkt og brautastjóri við Landbúnaðarháskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matvælaframleiðsla Mest lesið Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð Skoðun Skoðun Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lýðræði og framtíð RÚV: Tími til breytinga? Erling Valur Ingason skrifar Skoðun 5.maí Alþjóðadagur ljósmæðra Unnur Berglind Friðriksdóttir skrifar Sjá meira
Íslenska ríkið setti af stað metnaðarfulla áætlun um eflingu íslenskrar kornræktar í upphafi árs 2024 eftir greiningarvinnu sem hófst árið 2022. Nú skyldi slegið í klárinn. Umræðan spratt upp eftir Úkraínustríð og Covid faraldur. Fæðuöryggi komst aftur á dagskrá ogrödd matvælaframleiðenda var ljáð eyra. Í fyrsta sinn í þrjátíu ár setti ríkið nýja peninga í landbúnað sem ekki var ætlað að slökkva elda vegna vanda í landbúnaðarkerfinu. Tveir milljarðar voru á fimm ára ríkisfjármálaáætlun ætlaðir í eflingu kornræktar, einkum til að hefja aftur kynbætur á korni til að aðlaga það íslenskum aðstæðum og til að styrkja bændur til að fjárfesta í hagkvæmum kornþurrkstöðvum. Bændur höfðu jú sýnt fram á, ár eftir ár, að hægt er að rækta gott korn á Íslandi þótt stuðningskerfið hafi skort. Hugmyndin var sú að smám saman myndi lager þjóðarinnar fyllast af innlendu byggi, hveiti og höfrum og við yrðum sjálfum okkur nóg. Margt styður þetta, en færa má rök fyrir því að um aldamót hafi besta ræktarland heimsins klárast og því þörf á að færa ræktun á norðlægari slóðir. Mörg ríki leggja í sambærilega vinnu enda vilja flest ríki vera sjálfstæð um alla þá matvælaframleiðslu sem þau geta. Það sama á við um orkuöflun en matvæli eru jú lítið annað en orka. Á Íslandi búum við svo vel að eiga yfir að ráða nauðsynlegum úrvinnslustöðvum fyrir korn. Korn þarf í flestum tilfellum að vinna áfram til að mynda úr því enn frekari verðmæti. Þarna ber helst að nefna fóðurgerðarstöðvar, brugghús og ein hveitimylla. Öll eru þessi félög rekin af einkaaðilum. Þessi fyrirtæki búa til verðmæti sem ríkið nýtur góðs af. Þau skapa störf, þau greiða af innlendum lánum og tryggingum, þau nota innlenda græna orkugjafa. Þau búa til meiri verðmæti innanlands. Ef þessa innviði skortir er erfitt að vinna úr hráefnum sem búin eru til. Þessu má líkja við að kúabændur hefðu enga mjólkurafurðastöð sem vinnur hráefnið áfram til endanota. Myllan og Dominos kaupa ekki hveitikorn af bændum. Það þarf að vera malað og sekkjað, gæðaúttekt þarf að framkvæma og stöðugt eftirlit þarf að vera til staðar. Eina hveitimylla landsins, Kornax, er nú að loka af því þeim er sagt upp húsaleigusamningi við Faxaflóahafnir, en samkvæmt fréttum er það gert í öryggisskyni. Verksmiðjan er gömul, stór og samsett og því ómögulegt að taka hana í sundur og flytja. Eigandinn, fyrirtækið Lífland, vill byggja nýja verksmiðju á Grundartanga þar sem fyrirtækið starfrækir kjarnfóðurverksmiðju sem framleiðir kjarnfóður fyrir dýr. Mikil samlegð er fólgin í að reka hveitimyllu og fóðurstöð á sama stað til að fullnýta flutningsgetu skipa. Korn er þá geymt á sama stað sem bíður úrvinnslu. Skipsfarmar eru geymdir í sílóum sem mynda öryggislager þjóðarinnar af korni. Hveitiklíð sem fellur til við hveitimölun, þegar klíðið er tekið af hveitikorninu, er svo nýtt í kjarnfóður fyrir dýr. Starfsmannaaðstaða samnýtist og svo má lengi telja fleiri samlegðaráhrif. Ný verksmiðja er dýr og framlegð þunn. Ef ætlunin er að byggja þannig að reksturinn beri sig verður að líta í öll horn. Eigandinn hefur komist að því að nauðsynlegt sé að byggja þar sem samlegðaráhrif séu fullnýtt. En hér togar ríkið í tauminn. Tölvan segir nei. Evrópureglugerð bannar matvælaframleiðslu til manneldis á fyrirhuguðum stað á Grundartanga. Ítarlegar mælingar gerðar af óháðum aðilum og hinu opinbera sýna fram á minna magn af óæskilegum efnum í andrúmslofti á þessu svæði heldur en þar sem verksmiðjan stendur nú í Reykjavík. Að auki færi framleiðslan fram í lokuðu kerfi svo loftgæðin myndu skipta ennþá minna máli. En tölvan segir bara nei. Reglugerðin segir bara nei og þar við situr. Að vísu verður reglugerðin líklega einhvertíma endurskoðað, en það er of seint. Einkaframtakið vill styðja við íslenska framleiðslu, vill auka fæðuöryggi þjóðarinnar, en þá togar ríkið í taumana um leið og það slær í. Niðurstaðan er sorglegur endir á farsælli framleiðslu Kornax sem geymdi öryggislager þjóðarinnar. Ríkið hefði frekar þurft að veita hvata til að stækka þann lager frekar en hitt. Eigandinn fær þau skilaboð, eftir ítrekaðar tilraunir, að eina leiðin sé að kæra Heilbrigðiseftirlitið sem þetta bannar. Hversu langt þarf einkaframtakið að ganga til að sinna slíku þjóðþrifamáli? Kerfið á að virka og greiða götu svona framtaks. Hvers vegna er ekki frekar spurt, hvað getum við gert til að aðstoða og styðja það að þessi framleiðsla fái þrifist? Höfundur er aðjúnkt og brautastjóri við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar