Hver er stefna Viðreisnar í heilbrigðismálum og hvernig virkar hún í praksis? Sigurrós Huldudóttir skrifar 14. nóvember 2024 09:02 Hefur einkarekstur gengið vel hérna á Norðurlöndunum? Ég bý í Noregi og ég hef því reynslu af heilbrigðiskerfinu hérna, ég vinn líka á heilsugæslu og ég fylgist ágætlega með stjórnmálaumræðu hér í Noregi þar sem minnihlutastjórn systurflokka Samfylkingarinnar og Framsóknarflokksins hefur verið síðustu þrjú ár. Það er ekki slíkt að blandað kerfi sé allstaðar á Norðurlöndunum líkt og Sigmar Guðmundsson hélt fram í Pallborðinu fyrr í dag, og það er heldur ekki slíkt að það virki vel. Ég flutti nýlega milli landshluta í Noregi og er á biðlista eftir nýjum heimilislækni í nýja heimabænum mínum. Ef ég þarf læknisþjónustu sem ekki er bráðatilfelli þarf ég að borga hátt í 30 þúsund krónur fyrir tímann og keyra í tvo tíma í næstu borg til að sækja þjónustuna. Það er því ekki rétt, a.m.k um Noreg að hér sé blandað kerfi og að allir á Norðurlöndunum séu búnir að átta sig á kostunum við blandað kerfi. Það er vissulega einkarekin þjónusta hér en hún er í boði fyrir þá sem borga. Eins og fram hefur komið vinn ég sjálf á heilsugæslu, heilsugæslur og fyrsta stigs heilbrigðisþjónusta er rekin af sveitarfélögum í Noregi ásamt velferðarþjónustu. Eftir tæpa níu mánuði af því að starfa í opinberri þjónustu get ég sagt að einkarekstur fer ekki vel með opinbera kerfið. Hér í Noregi er vinsælt að leigja inn afleysingarfólk frá einkareknum starfsmannaleigum sem fyllir í skarðið þegar ekki næst að ráða í fastar stöður. Það er ótrúlega dýrt fyrir fjárhag sveitarfélaga að leigja inn fólk og nýlega hefur eitt sveitarfélag hér í Þrændarlögum gengið svo langt að hækka árslaun hjúkrunafræðinga og sjúkraliða í föstum stöðum hjá sveitarfélaginum um 2-3 milljónir á ári. Bæjarsjórinn segir einfaldlega að það sé mun ódýara að bjóða hærri laun til þess að lokka fólk í ótímabundin störf hjá sveitarfélaginu en að leigja inn fólk í gríð og erg. Barnavernd í mínu sveitarfélagi gengur erfiðlega að ráða til sín fast starfsfólk, á meðan gerir sveitarfélagið samninga við einkarekin fyrirtæki um afleysingarfólk til nokkra mánaða í senn. Það þýðir að fámannaða þjónustan, í þessu tilfelli barnavernd, þarf að kenna tímabundnum kollegum sínum á starfið, koma því inn í mál og aðstoða þau, til þess að síðan kveðja þau nokkrum mánuðum seinna, missa dýrmæta kollega sína og standa síðan eftir með of mikið vinnuálag þangað til að næsta afleysingarfólk kemur til að byrja ferlið upp á nýtt. Þetta skapar óþarfa álag á starfsfólk sem nú þegar er erfitt að halda í starfi vegna krefjandi vinnu og minnkar líkurnar á því að fólk haldist í starfi hjá hinu opinbera. Þetta er auðvitað líka óboðlegt fyrir viðkvæma þjónustuþega barnaverndar sem þurfa hitta nýtt fólk reglulega. Annað vandamál sem tengist blöndun einkareksturs og opinbers kerfis er að fólk sem leigt er inn er oft á tíðum á mun hærri launum en fólkið sem er í ótímabundnum störfum. Það skapar mikla togstreitu og gremju hjá þeim sem eru þar fyrir og eykur líkurnar á að hið opinbera missi sína starfskrafta sem þýðir þá veikari opinber þjónusta. Starfsmannaleigur ganga meira að segja svo langt að hringja í lækna á opinberum sjúkrahúsum á meðan þeir eru í vinnuni til þess að bjóða þeim stöðu hjá sér. Nýlega deildi læknir á fæðingardeildinni í Bergen einmitt þessari reynslu sinni í innsendri grein á norska ríkisfjölmiðilin. Þar lýsti hún því hvernig þessi þróun hefur farið með opinbert heilbrigðiskerfi. Hún segir þróunina grafa undan vísindastarfi hjá hinu opinbera þegar lykilfólk er lokkað í einkageirann og gerir það að verkum að mikil fagþekking tapast frá hinu opinbera, sem óneitanlega veikir það. Stærsta sjúkrahús Íslands er háskólasjúkrahús og má því ekki við því að tapa þekkingu og vísindafólki frá sér. Minnihlutastjórnin sem nú er við völd er að reyna draga úr þessari þróun hjá hinu opinbera og er markvisst að koma einkageiranum úr þjónustu hins opinbera og takmarka þörf hins opinbera á starfskröfum úr einkageiranum. Það er því ekki slíkt líkt og sumir hægri menn hafa haldið fram nýlega að norrænir verkamannaflokkar séu fylgjandi þessu. Þeir sem gjarnan tala fyrir auknum einkarekstri virðast ekki fatta að heilbrigðisstarfsfólk er takmörkuð auðlind um allan heim. Ég fæ það a.m.k ekki til að ganga upp að ætla opna á meiri einkarekstur þegar við þurfum allar hendur sem hæfar eru til þess að byggja upp okkar opinbera heilbrigðiskerfi. Þar fer einfaldlega ekki hljóð og mynd saman. Þá er vert að minnast á allt heilbrigðismenntaða vísindafólkið okkar sem starfar á háskólasjúkrahúsum um öll Norðurlönd sem ekki vill koma heim. Bæði vegna þess að lífsgæðin hérna úti eru betri en líka vegna þess að starfsaðstæður þeirra á sjúkrahúsunum á Norðurlöndunum eru mun betri. Flokkarnir sem tala um samkeppni og vilja meiri einkarekstur að borðinu ættu kannski frekar að vinna að því að gera opinbert heilbrigðiskerfi á Íslandi meira samkeppnishæft við nágrannalöndin. Ég vil koma að öðru sem Viðreisn nefnir oft, en það er þjónusta við börn og ungmenni og aðgerðir vegna vanlíðan barna. Það fylgir samt ekki frásögninni hvernig þeir ætla gera það. Ég vinn við það að aðstoða börn og foreldra þeirra sem upplifa erfiðleika og veit það að oft eru aðrir utanaðkomandi þættir sem valda því að fólk þurfi hjálp, líkt og fjárhagsáhyggjur. En börn sem búa við fátækt eru að meðaltali hálfu ári á eftir jafnöldrum sínum í heilaþroska við skólabyrjun en jafnaldrar þeirra sem ekki búa við fátækt. Það má rekja til streitunnar sem þau búa við. Hvernig ætli það hafi áhrif á frammistöðu þeirra í skóla? Lítil börn sem búa við fátækt búa líka yfir verri orðaforða enn börn sem ekki gera það. Það er vegna þess að foreldrar þeirra búa við svo mikla streitu að þeir hafa minni orku til þess að tala og leika við börnin sín. Hvernig ætli það hafi áhrif á líðan þeirra og velgengni í menntakerfinu? Samkvæmt íslenskum gögnum er það slíkt að þeir sem eiga erfitt með að ná endum saman eru 2-3 sinnum líklegri til þess að meta andlega og líkamlega heilsu sína slæma. Ég held við getum flest öll sagt okkur að þetta fólk þarf því meira á heilbriðigsþjónustu að halda heldur en fólk sem ekki býr við fjárhagsáhyggjur. Hvað ætlið þið í Viðreisn að gera í þessum málum? Ég hef ekki mikið heyrt að ykkur sé annt um að lækka hlutfall þeirra barna sem býr við fátækt, sem hefur aukist um 11% síðustu ár? Norsk gögn sýna að börn sem alast upp við fátækt eru 3-4 sinnum líklegri til þess að greinast með geðröskun samanborið við börn sem eiga foreldra í efstu tekjutíundunum. Það sem helst skýrir ójöfnuð í heilsu eru búsetuskilyrði fólks (hverfi, gæði húsnæðis, verðlag á húsnæði og húsnæðisöryggi) og efnahagur fólks. Er planið hjá Viðreisn að slökkva bara elda í heilbrigðiskerfinu eða viljið þið ráðast á rót vandans sem er eiginlega allstaðar annarsstaðar en í heilbrigðiskerfinu? Ég vil í þessu samhengi benda á grein sem ég skrifaði um heilsu og félagslegar aðstæður á Vísi í fyrra -Tölum um lýðheilsu Mér finnst sem kjósanda vanta svör frá ykkur í Viðreisn hvernig þið ætlið að bæta þjónustu við börn og ungmenni, hvaða úrræði þið viljið byggja upp, hvernig þið ætlið að fjármagna það og hvernig þið ætlið að koma í veg fyrir að lítil börn verði ungt fólk sem líður illa. Höfundur vinnur sem barna- og fjölskylduleiðbeinandi, er með BA gráðu í sálfræði, meistaragráðu í heilsueflingu og heilsusálfæði, skrifaði meistararitgerð sína um íslenska lýðheilsupólitík og er áhugamaður um íslensk stjórnmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Hefur einkarekstur gengið vel hérna á Norðurlöndunum? Ég bý í Noregi og ég hef því reynslu af heilbrigðiskerfinu hérna, ég vinn líka á heilsugæslu og ég fylgist ágætlega með stjórnmálaumræðu hér í Noregi þar sem minnihlutastjórn systurflokka Samfylkingarinnar og Framsóknarflokksins hefur verið síðustu þrjú ár. Það er ekki slíkt að blandað kerfi sé allstaðar á Norðurlöndunum líkt og Sigmar Guðmundsson hélt fram í Pallborðinu fyrr í dag, og það er heldur ekki slíkt að það virki vel. Ég flutti nýlega milli landshluta í Noregi og er á biðlista eftir nýjum heimilislækni í nýja heimabænum mínum. Ef ég þarf læknisþjónustu sem ekki er bráðatilfelli þarf ég að borga hátt í 30 þúsund krónur fyrir tímann og keyra í tvo tíma í næstu borg til að sækja þjónustuna. Það er því ekki rétt, a.m.k um Noreg að hér sé blandað kerfi og að allir á Norðurlöndunum séu búnir að átta sig á kostunum við blandað kerfi. Það er vissulega einkarekin þjónusta hér en hún er í boði fyrir þá sem borga. Eins og fram hefur komið vinn ég sjálf á heilsugæslu, heilsugæslur og fyrsta stigs heilbrigðisþjónusta er rekin af sveitarfélögum í Noregi ásamt velferðarþjónustu. Eftir tæpa níu mánuði af því að starfa í opinberri þjónustu get ég sagt að einkarekstur fer ekki vel með opinbera kerfið. Hér í Noregi er vinsælt að leigja inn afleysingarfólk frá einkareknum starfsmannaleigum sem fyllir í skarðið þegar ekki næst að ráða í fastar stöður. Það er ótrúlega dýrt fyrir fjárhag sveitarfélaga að leigja inn fólk og nýlega hefur eitt sveitarfélag hér í Þrændarlögum gengið svo langt að hækka árslaun hjúkrunafræðinga og sjúkraliða í föstum stöðum hjá sveitarfélaginum um 2-3 milljónir á ári. Bæjarsjórinn segir einfaldlega að það sé mun ódýara að bjóða hærri laun til þess að lokka fólk í ótímabundin störf hjá sveitarfélaginu en að leigja inn fólk í gríð og erg. Barnavernd í mínu sveitarfélagi gengur erfiðlega að ráða til sín fast starfsfólk, á meðan gerir sveitarfélagið samninga við einkarekin fyrirtæki um afleysingarfólk til nokkra mánaða í senn. Það þýðir að fámannaða þjónustan, í þessu tilfelli barnavernd, þarf að kenna tímabundnum kollegum sínum á starfið, koma því inn í mál og aðstoða þau, til þess að síðan kveðja þau nokkrum mánuðum seinna, missa dýrmæta kollega sína og standa síðan eftir með of mikið vinnuálag þangað til að næsta afleysingarfólk kemur til að byrja ferlið upp á nýtt. Þetta skapar óþarfa álag á starfsfólk sem nú þegar er erfitt að halda í starfi vegna krefjandi vinnu og minnkar líkurnar á því að fólk haldist í starfi hjá hinu opinbera. Þetta er auðvitað líka óboðlegt fyrir viðkvæma þjónustuþega barnaverndar sem þurfa hitta nýtt fólk reglulega. Annað vandamál sem tengist blöndun einkareksturs og opinbers kerfis er að fólk sem leigt er inn er oft á tíðum á mun hærri launum en fólkið sem er í ótímabundnum störfum. Það skapar mikla togstreitu og gremju hjá þeim sem eru þar fyrir og eykur líkurnar á að hið opinbera missi sína starfskrafta sem þýðir þá veikari opinber þjónusta. Starfsmannaleigur ganga meira að segja svo langt að hringja í lækna á opinberum sjúkrahúsum á meðan þeir eru í vinnuni til þess að bjóða þeim stöðu hjá sér. Nýlega deildi læknir á fæðingardeildinni í Bergen einmitt þessari reynslu sinni í innsendri grein á norska ríkisfjölmiðilin. Þar lýsti hún því hvernig þessi þróun hefur farið með opinbert heilbrigðiskerfi. Hún segir þróunina grafa undan vísindastarfi hjá hinu opinbera þegar lykilfólk er lokkað í einkageirann og gerir það að verkum að mikil fagþekking tapast frá hinu opinbera, sem óneitanlega veikir það. Stærsta sjúkrahús Íslands er háskólasjúkrahús og má því ekki við því að tapa þekkingu og vísindafólki frá sér. Minnihlutastjórnin sem nú er við völd er að reyna draga úr þessari þróun hjá hinu opinbera og er markvisst að koma einkageiranum úr þjónustu hins opinbera og takmarka þörf hins opinbera á starfskröfum úr einkageiranum. Það er því ekki slíkt líkt og sumir hægri menn hafa haldið fram nýlega að norrænir verkamannaflokkar séu fylgjandi þessu. Þeir sem gjarnan tala fyrir auknum einkarekstri virðast ekki fatta að heilbrigðisstarfsfólk er takmörkuð auðlind um allan heim. Ég fæ það a.m.k ekki til að ganga upp að ætla opna á meiri einkarekstur þegar við þurfum allar hendur sem hæfar eru til þess að byggja upp okkar opinbera heilbrigðiskerfi. Þar fer einfaldlega ekki hljóð og mynd saman. Þá er vert að minnast á allt heilbrigðismenntaða vísindafólkið okkar sem starfar á háskólasjúkrahúsum um öll Norðurlönd sem ekki vill koma heim. Bæði vegna þess að lífsgæðin hérna úti eru betri en líka vegna þess að starfsaðstæður þeirra á sjúkrahúsunum á Norðurlöndunum eru mun betri. Flokkarnir sem tala um samkeppni og vilja meiri einkarekstur að borðinu ættu kannski frekar að vinna að því að gera opinbert heilbrigðiskerfi á Íslandi meira samkeppnishæft við nágrannalöndin. Ég vil koma að öðru sem Viðreisn nefnir oft, en það er þjónusta við börn og ungmenni og aðgerðir vegna vanlíðan barna. Það fylgir samt ekki frásögninni hvernig þeir ætla gera það. Ég vinn við það að aðstoða börn og foreldra þeirra sem upplifa erfiðleika og veit það að oft eru aðrir utanaðkomandi þættir sem valda því að fólk þurfi hjálp, líkt og fjárhagsáhyggjur. En börn sem búa við fátækt eru að meðaltali hálfu ári á eftir jafnöldrum sínum í heilaþroska við skólabyrjun en jafnaldrar þeirra sem ekki búa við fátækt. Það má rekja til streitunnar sem þau búa við. Hvernig ætli það hafi áhrif á frammistöðu þeirra í skóla? Lítil börn sem búa við fátækt búa líka yfir verri orðaforða enn börn sem ekki gera það. Það er vegna þess að foreldrar þeirra búa við svo mikla streitu að þeir hafa minni orku til þess að tala og leika við börnin sín. Hvernig ætli það hafi áhrif á líðan þeirra og velgengni í menntakerfinu? Samkvæmt íslenskum gögnum er það slíkt að þeir sem eiga erfitt með að ná endum saman eru 2-3 sinnum líklegri til þess að meta andlega og líkamlega heilsu sína slæma. Ég held við getum flest öll sagt okkur að þetta fólk þarf því meira á heilbriðigsþjónustu að halda heldur en fólk sem ekki býr við fjárhagsáhyggjur. Hvað ætlið þið í Viðreisn að gera í þessum málum? Ég hef ekki mikið heyrt að ykkur sé annt um að lækka hlutfall þeirra barna sem býr við fátækt, sem hefur aukist um 11% síðustu ár? Norsk gögn sýna að börn sem alast upp við fátækt eru 3-4 sinnum líklegri til þess að greinast með geðröskun samanborið við börn sem eiga foreldra í efstu tekjutíundunum. Það sem helst skýrir ójöfnuð í heilsu eru búsetuskilyrði fólks (hverfi, gæði húsnæðis, verðlag á húsnæði og húsnæðisöryggi) og efnahagur fólks. Er planið hjá Viðreisn að slökkva bara elda í heilbrigðiskerfinu eða viljið þið ráðast á rót vandans sem er eiginlega allstaðar annarsstaðar en í heilbrigðiskerfinu? Ég vil í þessu samhengi benda á grein sem ég skrifaði um heilsu og félagslegar aðstæður á Vísi í fyrra -Tölum um lýðheilsu Mér finnst sem kjósanda vanta svör frá ykkur í Viðreisn hvernig þið ætlið að bæta þjónustu við börn og ungmenni, hvaða úrræði þið viljið byggja upp, hvernig þið ætlið að fjármagna það og hvernig þið ætlið að koma í veg fyrir að lítil börn verði ungt fólk sem líður illa. Höfundur vinnur sem barna- og fjölskylduleiðbeinandi, er með BA gráðu í sálfræði, meistaragráðu í heilsueflingu og heilsusálfæði, skrifaði meistararitgerð sína um íslenska lýðheilsupólitík og er áhugamaður um íslensk stjórnmál.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun