Hvetur fólk til að skipta sér meira af öðrum Lovísa Arnardóttir skrifar 5. júlí 2024 09:03 Margrét Valdimarsdóttir, dósent í afbrotafræði, segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að skipta sér af. Ef engin hætta er á ferð er samt betra að hafa sagt eitthvað. Vísir/Arnar Afbrotafræðingur segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að vera afskiptasamt ef það telur annað fólk í hættu eða í þörf á aðstoð. Ábyrgðarþynning [e. bystander effect] geri það að verkum að fólk bregðist síður við. „Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“ Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Bílstjórinn þrettán ára Innlent Orrustuþotur yfir Borgundarhólmi og drónar trufla flug í Noregi Erlent Fyrrverandi landgönguliði drap að minnsta kosti fjóra í Michigan Erlent „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ Innlent Adams hættir og Cuomo og Mamdani skiptast á skotum Erlent Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign Innlent Evrópusinnar héldu meirihluta í Moldóvu Erlent 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Innlent Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Innlent Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Innlent Fleiri fréttir Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Lögreglan með málið til rannsóknar Áframhaldandi aðgerðir gegn Vítisenglum Geirfinnsmálið, orkuöflun, gjaldeyrishöftin og íslenskan á Sprengisandi Drógu aflvana bát í land í Neskaupstað Með bílinn fullan af fíkniefnum „Það verður boðið fram í nafni VG“ Loka aftur fyrir umferð á slóðum Vítisengla „Þjóðaröryggisráð er ekki upp á punt“ Rak frá Bretlandi til Íslands á einum mánuði Bátur sekkur við Hafnarfjarðarhöfn Ellilífeyrisþegar sá hópur sem hafi það einna best Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Þór sækist eftir endurkjöri Furðar sig á þjóðaröryggisráði og rándýr barnaafmæli Aftur flagnar Vesturbæjarlaug: „Eins og hún sé með skallablett“ Sjá meira
„Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“
Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Bílstjórinn þrettán ára Innlent Orrustuþotur yfir Borgundarhólmi og drónar trufla flug í Noregi Erlent Fyrrverandi landgönguliði drap að minnsta kosti fjóra í Michigan Erlent „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ Innlent Adams hættir og Cuomo og Mamdani skiptast á skotum Erlent Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign Innlent Evrópusinnar héldu meirihluta í Moldóvu Erlent 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Innlent Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Innlent Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Innlent Fleiri fréttir Bílstjórinn þrettán ára Vísað burtu af hóteli og svo handtekinn í sameign 29 prósent heimila skipuð einstæðingum: „Meðvituð ákvörðun til að njóta frelsis“ Aldrei neinn afsláttur gefinn í flugprófunum Allt niður í þriggja mánaða fiðluleikara „Virðist bitna á saklausum ferðamönnum“ „Ákveðinn miski“ að geta ekki treyst vatninu Flúði próflaus undan lögreglu með einum of marga farþega þegar bíllinn valt Umfangsmiklar árásir og símengað neysluvatn Báturinn áður sokkið í sömu höfn og án skýringar Drukkinn ökumaður keyrði á þrjá bíla og reyndi að stinga af Um 200 nemendur eru í lögreglunámi á Akureyri Skora á Snorra að gefa kost á sér Bíll valt eftir flótta undan lögreglu og þrír slösuðust Reiknað með afskiptum af öllum samkomum Vítisengla Lögreglan með málið til rannsóknar Áframhaldandi aðgerðir gegn Vítisenglum Geirfinnsmálið, orkuöflun, gjaldeyrishöftin og íslenskan á Sprengisandi Drógu aflvana bát í land í Neskaupstað Með bílinn fullan af fíkniefnum „Það verður boðið fram í nafni VG“ Loka aftur fyrir umferð á slóðum Vítisengla „Þjóðaröryggisráð er ekki upp á punt“ Rak frá Bretlandi til Íslands á einum mánuði Bátur sekkur við Hafnarfjarðarhöfn Ellilífeyrisþegar sá hópur sem hafi það einna best Rándýr og stórbrotin afmæli hitta ekki í mark hjá krökkunum Þór sækist eftir endurkjöri Furðar sig á þjóðaröryggisráði og rándýr barnaafmæli Aftur flagnar Vesturbæjarlaug: „Eins og hún sé með skallablett“ Sjá meira
Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30
Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01