Hvetur fólk til að skipta sér meira af öðrum Lovísa Arnardóttir skrifar 5. júlí 2024 09:03 Margrét Valdimarsdóttir, dósent í afbrotafræði, segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að skipta sér af. Ef engin hætta er á ferð er samt betra að hafa sagt eitthvað. Vísir/Arnar Afbrotafræðingur segir fólk ekki eiga að vera hrætt við að vera afskiptasamt ef það telur annað fólk í hættu eða í þörf á aðstoð. Ábyrgðarþynning [e. bystander effect] geri það að verkum að fólk bregðist síður við. „Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“ Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Gera loftárásir á háhýsi og vara við yfirvofandi innrás Erlent Verið ættleiddur af Íslendingum Innlent Opinbera bréf Trumps til Epsteins Erlent Gefa grænt ljós á handtökur á grundvelli kynþáttar og málnotkunar Erlent Reyksprengju kastað inn á pall í Hafnarfirði Innlent Alþjóðakerfinu ekki viðbjargandi og þörf á aðlögun Erlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Pútín sagður ætla að „taka til“ eftir kosningarnar Erlent Bylgja Dís er látin Innlent Segir danska kerfið þurfa að líta á Grænlendinga sem jafningja Erlent Uppfæra ekki fríverslunarsamning og banna tvo ráðherra Innlent Fleiri fréttir Reyksprengju kastað inn á pall í Hafnarfirði Verið ættleiddur af Íslendingum Fyrsti dagur Kvikmyndaskólans: „Það besta sem hefur gerst fyrir skólann síðan í apríl“ Hækka hámarksgreiðslur um hundrað þúsund krónur Uppfæra ekki fríverslunarsamning og banna tvo ráðherra Tveir fluttir til aðhlynningar eftir árekstur á Suðurlandsvegi Tekist á um fjárlög, lykkjumálið og aleigan í rafmynt Einn bílstjóri án leyfis og skráningar „Sultaról rithöfunda enn hert“ í fjárlögum Óásættanlegt að almennir starfsmenn séu beittir óeðlilegum þrýstingi Vill hækka skráningargjöldin í 100 þúsund krónur Skjálfti upp á 3,3 í Vatnafjöllum Afnemur æviskipanir varasaksóknara eftir mál Helga Magnúsar Gul úrkomuviðvörun á Austfjörðum og á Suðausturlandi Gestur Guðmundsson er látinn Breski sundkappinn kominn í land og lofsyngur Íslendinga Háskólinn hafi ekki breytt stefnu sinni um inntöku alþjóðlegra nema Hallar á karla í fjárlagafrumvarpi Féll af baki íslensks hests og fær engar skaðabætur Óttast verðhækkanir sem bitni á konum og barnafjölskyldum Ósáttur við skattana og hefði viljað loka fjárlagagatinu Fjórir af hverjum fimm vilja setja árlegt hámark á hælisleitendur Ólík sýn á nýja fjárlagafrumvarpið Bylgja Dís er látin Fundu villuráfandi ferðamenn nærri skálanum í Landmannalaugum „Allir vilja alltaf meira“ Reikna með fimmtán milljarða halla á næsta ári Daður við drengi sem verður kynferðislegt og endar með hótun Fjárlög 2026: Ríkisstjórnin sýnir á spilin fyrir næsta ár Bjargað af efri hæð eftir að eldur kom upp á jarðhæð í íbúðarhúsi Sjá meira
„Ef sérð eitthvað, segðu eitthvað“ segir Margrét Valdimarsdóttir dósent við Háskóla Íslands í afbrotafræði. Hún ræddi ábyrgðarþynningu í Bítinu á Bylgjunni í morgun. Margrét útskýrir hugtakið þannig að þegar eitthvað gerist, því fleiri sem eru vitni að því, því ólíklegra sé að einhver bregðist við. „Það er raunin,“ segir Margrét. Hugtakið hafi fyrst komið fram árið 1964 eftir að ung kona var myrt við heimili sitt. Kitty Genovese var 28 ára gömul og var á leið heim til sín eftir vinnu. Það var um miðja nótt í New York í Bandaríkjunum árið 1964. Þá var ráðist á hana, henni nauðgað og hún myrt. Eftir það lá hún svo í götunni í frekar langan tíma áður en hún fannst látin. Um það bil tveimur vikum síðar var birt grein í New York Times þar sem fullyrt var að 38 hefðu verið vitni að árásinni og ekki hringt í lögreglu eða skipt sér af. „Það brást enginn við,“ segir Margrét og að í kjölfarið hafi sálfræðingar fjallað um ábyrgðarþynningu við þessar aðstæður. Margrét segir að þegar fleiri eru vitni að einhverjum atburði þá dreifist ábyrgðin og þaðan komi íslenska þýðingin um ábyrgðarþynningu. „Þú finnur til minni ábyrgðar.“ Viljum sjá viðbrögð annarra Hún segir þetta hafa verið rannsakað mikið síðustu ár og að niðurstöður þessara rannsóknar hafi sýnt að félagslegu áhrifin eru svo sterk. „Við erum svo miklar félagsverur. Ef að við verðum vitni að einhverjum atburði. Ef það eru fleiri í kringum okkur og við erum ekki alveg viss um hvernig sé viðeigandi að bregðast við, hvernig sé rétt að bregðast við, þá höldum við alltaf að aðrir viti frekar. Að við séum þau einu í aðstæðunum sem séu óviss,“ segir Margrét og að við lítum því á aðrar manneskjur til að fá þeirra viðbrögð til að fá vísbendingar um rétt viðbrögð. „Ef enginn annar er að bregðast við þá drögum við þá ályktun að okkar dómgreind sé ekki rétt,“ segir Margrét. Að atburðurinn sé ekki svo alvarlegur og það þurfi ekki að bregðast við. Hún segir annað dæmi þegar ráðist var á blaðakonur í Egyptalandi á miðju torgi og enginn brást við. Margrét segir best að hringja á aðstoð ef einhver er í hættu. Betra sé að fleiri hringi.Vísir/Vilhelm Margrét segir að á þessu hafi verið gerðar ýmsar tilraunir til að sjá hvort það sé einhver ákveðin týpa fólks sem bregst frekar við og hvort það séu einhverjar ákveðnar aðstæður. „Það sem við vitum er að því alvarlegri eða hættulegri sem atburðurinn er þá virðist vera meiri líkur á að einhver bregðist við. Vegna þess að þá er það skýrara að það þurfi eitthvað inngrip,“ segir Margrét. Hún segir mikilvægt í þessu samhengi að fólk sem hefur heyrt af þessu hugtaki ´sé líklegra til að bregðast við og fræða aðra að við séum öll ábyrgt fyrir hvoru öðru í samfélaginu. Hún segir að bara með því að segja eitthvað geturðu aukið líkurnar á því að aðrir bregðist við. Ef þú vilt ekki blanda þér í hættulegar aðstæður geturðu byrjað á því og þá bregðist aðrir mögulega við. Konur bregðist við börnum og karlar við konum Hvort að smæð íslensks samfélags skipti máli segir Margrét að meiri líkur séu á einhverjum viðbrögðum í íslensku samfélagi vegna þess að þegar fólk þekkist er líklegra að það bregðist við. Þá sé líklegra að það fái vísbendingu um að það séu rétt viðbrögð. Ása Ninna Pétursdóttir þáttastjórnandi sagði frá því þegar hún brást við atviki í Kringlunni þegar móðir sló fjögurra ára gamalt barn sitt. Margrét segir hennar viðbrögð hafa verið rétt og segir að samkvæmt rannsóknum séu konur líklegri til að bregðast við ef það er barn sem er í hættu. Karlar séu líklegri til að bregðast við ef það er verið að gera eitthvað á hlut kvenna. Betra að spyrja Margrét tekur annað dæmi sem getur til dæmis komið upp á skemmtistöðum eða útihátíðum. Fólk geti séð karl og konu saman. Konan kannski virðist mjög drukkin og það kvikni grunur um að maðurinn muni mögulega misnota sér ástand hennar. Það séu eðlileg viðbrögð að ganga upp að þeim og spyrja hvort allt sé í góðu. Margrét segir betra að spyrja ef fólk heldur að einhver sé í hættu eða þurfi á aðstoð að halda. Það sé allt í lagi að hafa rangt fyrir sér.Vísir/Kolbeinn Tumi „Í þessu, þegar við erum að meta hvort við eigum að bregðast við eða ekki. Það er svo stór þáttur í þessu er ótti við álit annarra. Að við séum einhvern veginn að gera mistök. Að okkar dómgreind sé ekki í lagi. Ef enginn annars er að bregðast við séum við að sjá þetta á rangan hátt því allir aðrir vita,“ segir Margret. Það sem fólk verði að vita að það eru allir að hugsa það sama í þessum aðstæðum. Það sé í lagi að vera afskiptasamur. Ef fólk meti aðstæður á rangan hátt og engin hætta er á ferð þá er það allt í lagi að hafa sagt eitthvað. „Það kemur frá góðum stað og er miklu betra en að bregðast ekki við þegar það er þörf.“
Lögreglumál Vísindi Bítið Tengdar fréttir Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30 Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01 Mest lesið Gera loftárásir á háhýsi og vara við yfirvofandi innrás Erlent Verið ættleiddur af Íslendingum Innlent Opinbera bréf Trumps til Epsteins Erlent Gefa grænt ljós á handtökur á grundvelli kynþáttar og málnotkunar Erlent Reyksprengju kastað inn á pall í Hafnarfirði Innlent Alþjóðakerfinu ekki viðbjargandi og þörf á aðlögun Erlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Pútín sagður ætla að „taka til“ eftir kosningarnar Erlent Bylgja Dís er látin Innlent Segir danska kerfið þurfa að líta á Grænlendinga sem jafningja Erlent Uppfæra ekki fríverslunarsamning og banna tvo ráðherra Innlent Fleiri fréttir Reyksprengju kastað inn á pall í Hafnarfirði Verið ættleiddur af Íslendingum Fyrsti dagur Kvikmyndaskólans: „Það besta sem hefur gerst fyrir skólann síðan í apríl“ Hækka hámarksgreiðslur um hundrað þúsund krónur Uppfæra ekki fríverslunarsamning og banna tvo ráðherra Tveir fluttir til aðhlynningar eftir árekstur á Suðurlandsvegi Tekist á um fjárlög, lykkjumálið og aleigan í rafmynt Einn bílstjóri án leyfis og skráningar „Sultaról rithöfunda enn hert“ í fjárlögum Óásættanlegt að almennir starfsmenn séu beittir óeðlilegum þrýstingi Vill hækka skráningargjöldin í 100 þúsund krónur Skjálfti upp á 3,3 í Vatnafjöllum Afnemur æviskipanir varasaksóknara eftir mál Helga Magnúsar Gul úrkomuviðvörun á Austfjörðum og á Suðausturlandi Gestur Guðmundsson er látinn Breski sundkappinn kominn í land og lofsyngur Íslendinga Háskólinn hafi ekki breytt stefnu sinni um inntöku alþjóðlegra nema Hallar á karla í fjárlagafrumvarpi Féll af baki íslensks hests og fær engar skaðabætur Óttast verðhækkanir sem bitni á konum og barnafjölskyldum Ósáttur við skattana og hefði viljað loka fjárlagagatinu Fjórir af hverjum fimm vilja setja árlegt hámark á hælisleitendur Ólík sýn á nýja fjárlagafrumvarpið Bylgja Dís er látin Fundu villuráfandi ferðamenn nærri skálanum í Landmannalaugum „Allir vilja alltaf meira“ Reikna með fimmtán milljarða halla á næsta ári Daður við drengi sem verður kynferðislegt og endar með hótun Fjárlög 2026: Ríkisstjórnin sýnir á spilin fyrir næsta ár Bjargað af efri hæð eftir að eldur kom upp á jarðhæð í íbúðarhúsi Sjá meira
Lögreglan hafi brugðist rétt við í líkamsárásarmáli Afbrotafræðingur segir líkamsárásardóm yfir lögreglumanni ólíklegan til að grafa undan trausti til lögreglunnar, þar sem hún tók málið til rannsóknar að eigin frumkvæði og vék viðkomandi lögreglumanni strax frá störfum. 5. júní 2024 11:30
Gætum séð aukningu í svipuðum aðgerðum og á Akureyri Handtaka manns á Akureyri sem er tengdur ISIS-hryðjuverkasamtökunum er einsdæmi hér á landi. Afbrotafræðingur segir aðgerðum sem þessari geta fjölgað hér á landi á næstu árum með fjölgun flóttamanna. 13. janúar 2024 13:01