Skakkaföllin í PISA Björn Brynjúlfur Björnsson og Sindri M. Stephensen skrifa 7. desember 2023 07:31 Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Sindri M. Stephensen Björn Brynjúlfur Björnsson Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík.
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun