Skakkaföllin í PISA Björn Brynjúlfur Björnsson og Sindri M. Stephensen skrifa 7. desember 2023 07:31 Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Skóla- og menntamál Grunnskólar Sindri M. Stephensen Björn Brynjúlfur Björnsson Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Íslenskir grunnskólanemar standa höllustum fæti evrópskra nemenda þegar kemur að lestri, stærðfræði og náttúruvísindum, að grískum nemum undanskildum. Þetta er niðurstaða nýrrar PISA-könnunnar Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), þar sem færni og þekking 15 ára barna er mæld. Námsárangur barna á Íslandi versnar mest af öllum 37 ríkjum OECD frá síðustu könnun frá árinu 2018. Afturför íslenskra grunnskólabarna hefur verið samfelld frá árinu 2009. Það sama ár lögðu stjórnvöld niður samræmd próf á Íslandi með þeim hætti að ekki mátti lengur styðjast við þau við inntöku í framhaldsskóla. Sumir framhaldsskólar áformuðu að taka upp inntökupróf í staðinn, í þeim tilgangi að tryggja að námsárangur réði áfram tækifærum barna til framhaldsnáms, en þau áform voru að sama skapi slegin út af borðinu af stjórnvöldum. Í aðdraganda þessara breytinga árið 2009 birtu undirritaðir grein í Morgunblaðinu þar sem talað var gegn áformum stjórnvalda um að leggja niður samræmdu prófin. Í grein okkar var vikið að því að ólík lokapróf í hverjum og einum grunnskóla yrðu ómarktæk sem mælikvarði á námsárangur og við inntöku í framhaldsskóla. Þá myndi breytingin leiða til einkunnaverðbólgu, því grunnskólar færu að keppast um að gefa sínum nemendum forskot gagnvart öðrum og draga þannig úr námskröfum. Loks gagnrýndum við að notast ætti við einstaklingsbundið mat kennara í staðinn fyrir hlutlæga mælikvarða. Slíkt mat myndi refsa börnum með óstýrilátari hegðun, ekki síst drengjum, óháð getu þeirra og færni. Greinin reyndist því miður vera sannspá. Eftir að samræmdu prófin voru í reynd aflögð hafa meðaleinkunnir umsækjenda í vinsæla framhaldsskóla bólgnað svo út að nánast ekkert svigrúm er eftir, en um þetta hefur verið rækilega fjallað undanfarin ár. Á sama tímabili hefur námsárangur nemenda samkvæmt PISA-könnuninni hrunið. Því er enginn samhljómur lengur á milli samræmda alþjóðlega mælikvarðans og lokaprófa íslenskra grunnskóla. Talsmenn þess að afleggja samræmd próf gerðu það á sínum tíma meðal annars í nafni mannúðar gagnvart nemendum. Það ylli að þeirra mati óþarfa álagi fyrir nemendur að læra fyrir og þreyta próf af því tagi sem samræmdu prófin voru. Velta má því fyrir sér hvers vegna íslenskir nemendur eigi erfiðara með slíkt álag en jafnaldrar þeirra í Evrópu. Er ekki einnig álagsvaldandi að klára grunnskóla án fullnægjandi færni eða þekkingar og flosna upp úr námi? Raunar er þátttaka í samfélaginu á fjölmörgum sviðum álagsvaldandi. Að okkar mati ætti grunnskólakerfið ekki að koma í veg fyrir að nemendur takist á við krefjandi verkefni. Frá árinu 2009 hefur legið doði yfir íslensku grunnskólakerfi. Nemendur hafa takmarkaða ástæðu til að standa sig vel í prófum. Þá hafa kennarar ekki sams konar hvata og mælistikur til að kenna undirstöðuatriði af gaumgæfni, meðal annars sökum þess að árangur nemenda þeirra verður aldrei metinn með tækum hætti. Í umræðunni um nýju PISA-niðurstöðurnar hafa margir borið blak af grunnskólakerfinu og menntastefnu stjórnvalda. Margar aðrar ástæður hafa verið tíndar til: íslenskan á undir högg að sækja, snjallsímanotkun hefur aukist, lestur hefur minnkað, foreldrar sinna börnum sínum minna en áður, flóttamönnum hafi fjölgað o.s.frv. Höfundar eru meðvitaðir um að ástæðurnar kunni að vera margþættar. Ekkert af framangreindu skýrir aftur á móti hvers vegna Ísland hrapar miðað við önnur vestræn ríki. Nær allt sem nefnt hefur verið á jafn vel við um önnur OECD-ríki. Einungis íslenska grunnskólakerfið hríðfellur niður lista PISA-könnunarinnar. Þegar kemur að hrakandi námsárangri íslenskra grunnskólabarna þá er niðurfelling samræmdra prófa skýring sem fáir virðast gefa gaum. Niðurfellingin er ein stærsta breytingin sem gerð hefur verið á grunnskólakerfinu á þessari öld – og námsárangurinn hefur legið niður á við allar götur síðan. Breyta þarf reglum á þann veg að samræmd próf fái aftur raunverulegt gildi, annars vegar sem grundvöllur fyrir inngöngu í framhaldsskóla og hins vegar með opinberri birtingu niðurstaða þeirra niður á einstaka grunnskóla. Það er forsenda þess að endurreisa megi grunnskólastigið þannig að nemendur séu metnir að verðleikum, þeim tryggð jöfn tækifæri til náms og að raunverulegur námsárangur skipti máli á ný. Björn Brynjúlfur Björnsson, framkvæmdastjóri og hagfræðingur, og Sindri M. Stephensen, dósent við lagadeild Háskólans í Reykjavík.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun