Afglæpavæðing: Ákall hjúkrunarfræðings til stjórnvalda Elísabet Brynjarsdóttir skrifar 8. júní 2021 13:00 Það ríkir neyðarástand á Íslandi, þar sem á síðustu tíu árum voru árlega að meðaltali 16 lyfjatengd andlát hjá körlum og 13 hjá konum. Með öðrum orðum hafa 9,6 af hverjum 100.000 karlmönnum og 7,7 af hverjum 100.000 konum látist vegna lyfjaeitrana á þessum tíu árum. Ljóst er að núverandi nálgun og stefna í fíkniefnalöggjöf er ekki að skila árangri. Hvað er það sem hræðir okkur svo frá að viðurkenna að stríðið gegn fíkniefnum hefur tapast og nálgast þennan málaflokk upp á nýtt, út frá gagnreyndri þekkingu en ekki hræðslu? Staða skaðaminnkunar á Íslandi Erlendis hafa yfirvöld lýst yfir neyðarástandi vegna ofskammtana og dauðsfalla af völdum vímuefna. Viðbrögð við dauðsföllum og alvarlegum ofskömmtunum hafa helst verið á herðum skaðaminnkandi úrræða og neyðarskýla sem þjónusta jaðarsettasta hópinn – heimilislausa einstaklinga sem nota vímuefni um æð. Í Kanada hefur verið aukin áhersla á heilbrigðisþjónustu, skaðaminnkandi inngrip, frítt aðgengi að naloxone sem bjargar mannslífum frá ofskömmtunum ópíóða, neyslurými, vettvangsteymi og viðhaldsmeðferðir. Rannsóknir sýna og styðja við að slík inngrip koma í veg fyrir dauðsföll. Ísland er á svipaðri vegferð en skaðaminnkandi þjónusta hefur verið mest á herðum sjálfboðaliðasamtaka en er nú í auknum mæli að verða hluti af þjónustu hins opinbera. Undanfarin ár hefur skaðaminnkun verið áberandi hugtak í samfélagsumræðunni og miklar framfarir orðið í þágu mannúðar og mannréttinda. Ber þar hæst að nefna ný lög, ásamt reglugerð, um neyslurými. Löggjöfin heimilar loksins rekstur neyslurýma að fengnu samþykki Embættis landlæknis. Í umræðunni um neyslurými voru flest sammála um að slíkt rými væri mikilvægt, til þess að aðstoða einstaklinga sem notuðu í vímuefni í æð, útvega þeim öruggan stað undir handleiðslu heilbrigðisstarfsmanna þar sem markmiðið væri fyrst og fremst að koma í veg fyrir dauðsföll. Það er kjarni skaðaminnkunar – að koma í veg fyrir dauðsföll og lágmarka skaðann. Skaðinn af efnunum er sannarlega viðurkenndur og markmiðið er að lágmarka hann. Vímuefnavandi þróast í kjölfarið á áföllum og sársauka sem einstaklingar eiga erfitt með að dvelja við. Flóttinn undan sársaukanum á ekki að vera refsinæmur og valda enn meiri þjáningum. Frekar á að styðja við bakið á þeim einstaklingum sem hafa vímuefnavanda og aðstoða við að greiða úr honum. Bakslag í umræðunni? Í allri umræðu verður óhjákvæmilega bakslög. Í dag liggur fyrir Alþingi annað frumvarp heilbrigðisráðuneytis varðandi afglæpavæðingu neysluskammta ólöglegra vímuefna. Afglæpavæðingin er sett fram sem rökrétt næsta skref við neyslurými – varsla efnanna sem á að neyta í slíku rými á að vera afglæpavædd og er þetta skref tekið til að halda áfram stefnubreytingunni sem rætt er um að framan, að vímuefnavandi sé verkefni heilbrigðis- og velferðarkerfisins en ekki löggæsluyfirvalda og dómstóla. Er það í takt við alþjóðleg tilmæli stofnana á borð við Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina (WHO) og Sameinuðu þjóðirnar. Sú nálgun, að handtaka fólk og refsa því fyrir að nota vímuefni, virkar ekki og hefur oft og tíðum þveröfug áhrif: í stað þess að draga úr neyslu á vímuefnum og vernda fólk í viðkvæmri stöðu útsetur refsistefnan fólkinu fyrir aukinni hættu og skaða. Stefnan býr til hindranir í heilbrigðis- og velferðarkerfinu, eykur fordóma og veldur langvarandi hindrunum fyrir fólk sem notar vímuefni að fá atvinnu eða örugga búsetu. Bakslagið í umræðunni um afglæpavæðingu snýr að áhyggjum einstaklinga af því að með afglæpavæðingu og brotthvarfi frá refsistefnu séu send skilaboð um að sú neysla sé í lagi. Þá er mikilvægt að staldra við og líta á þann árangur sem þjóðin hefur náð í forvörnum gegn löglegum vímugjafa, sem er um leið álitin með þeim hættulegustu: áfengi. Skaðaminnkandi inngrip kemur ekki í staðinn fyrir aðrar aðgerðir en er mikilvægt samhliða öðrum inngripum á borð við forvarnir, meðferðir, endurhæfingu og heilbrigðisþjónustu. Þetta verður að haldast í hendur og við verðum að nálgast flókinn og fjölþættan vanda heildrænt. Skaðaminnkun á ekki að mæta afgangi í samfélaginu, hún á að greiða götur þeirra sem þurfa hvað mest á skaðaminnkandi inngripum að halda. Að stíga skrefið til fulls er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir frekari dauðsföll – eina spurningin er hversu mörg þau þurfa að verða áður en við grípum inn í og skiptum um gír. Ákall hjúkrunarfræðings Sem hjúkrunarfræðingur sem hefur unnið í framlínunni í þessu neyðarástandi síðustu árin, orðið vitni að fjölmörgum dauðsföllum og séð með eigin augum skaðlegar og óafturkræfar afleiðingar sem refsistefnan hefur haft á skjólstæðinga mína, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild sinni veit ég fyrir víst að við verðum að þora breyta um nálgun. Afglæpavæðing er nauðsynlegt skref til þess að fjarlægja þær hindranir sem við höfum búið til fyrir umhyggju og stuðningi, minnka fordóma og mismunun, auka heilsu og samfélagslegan hagnað og vinna markvisst að réttlátara, jafnara og miskunnsamara samfélagi. Stefnur marka ekki bara framkvæmd laga heldur skapa líka það samfélag sem við búum í. Refsingar og refsistefna sendir frá sér ómannúðleg skilaboð og hefur margvíslegar félagslegar afleiðingar sem auka skaða og vanlíðan þeirra sem síst skyldi. Afglæpavæðing og aukinn stuðningur sendir frá sér skilaboð mannúðar og náungarkærleiks. Höfundur er hjúkrunarfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Heilbrigðismál Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Skoðun Landbúnaðarrúnk Hlédís Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Það ríkir neyðarástand á Íslandi, þar sem á síðustu tíu árum voru árlega að meðaltali 16 lyfjatengd andlát hjá körlum og 13 hjá konum. Með öðrum orðum hafa 9,6 af hverjum 100.000 karlmönnum og 7,7 af hverjum 100.000 konum látist vegna lyfjaeitrana á þessum tíu árum. Ljóst er að núverandi nálgun og stefna í fíkniefnalöggjöf er ekki að skila árangri. Hvað er það sem hræðir okkur svo frá að viðurkenna að stríðið gegn fíkniefnum hefur tapast og nálgast þennan málaflokk upp á nýtt, út frá gagnreyndri þekkingu en ekki hræðslu? Staða skaðaminnkunar á Íslandi Erlendis hafa yfirvöld lýst yfir neyðarástandi vegna ofskammtana og dauðsfalla af völdum vímuefna. Viðbrögð við dauðsföllum og alvarlegum ofskömmtunum hafa helst verið á herðum skaðaminnkandi úrræða og neyðarskýla sem þjónusta jaðarsettasta hópinn – heimilislausa einstaklinga sem nota vímuefni um æð. Í Kanada hefur verið aukin áhersla á heilbrigðisþjónustu, skaðaminnkandi inngrip, frítt aðgengi að naloxone sem bjargar mannslífum frá ofskömmtunum ópíóða, neyslurými, vettvangsteymi og viðhaldsmeðferðir. Rannsóknir sýna og styðja við að slík inngrip koma í veg fyrir dauðsföll. Ísland er á svipaðri vegferð en skaðaminnkandi þjónusta hefur verið mest á herðum sjálfboðaliðasamtaka en er nú í auknum mæli að verða hluti af þjónustu hins opinbera. Undanfarin ár hefur skaðaminnkun verið áberandi hugtak í samfélagsumræðunni og miklar framfarir orðið í þágu mannúðar og mannréttinda. Ber þar hæst að nefna ný lög, ásamt reglugerð, um neyslurými. Löggjöfin heimilar loksins rekstur neyslurýma að fengnu samþykki Embættis landlæknis. Í umræðunni um neyslurými voru flest sammála um að slíkt rými væri mikilvægt, til þess að aðstoða einstaklinga sem notuðu í vímuefni í æð, útvega þeim öruggan stað undir handleiðslu heilbrigðisstarfsmanna þar sem markmiðið væri fyrst og fremst að koma í veg fyrir dauðsföll. Það er kjarni skaðaminnkunar – að koma í veg fyrir dauðsföll og lágmarka skaðann. Skaðinn af efnunum er sannarlega viðurkenndur og markmiðið er að lágmarka hann. Vímuefnavandi þróast í kjölfarið á áföllum og sársauka sem einstaklingar eiga erfitt með að dvelja við. Flóttinn undan sársaukanum á ekki að vera refsinæmur og valda enn meiri þjáningum. Frekar á að styðja við bakið á þeim einstaklingum sem hafa vímuefnavanda og aðstoða við að greiða úr honum. Bakslag í umræðunni? Í allri umræðu verður óhjákvæmilega bakslög. Í dag liggur fyrir Alþingi annað frumvarp heilbrigðisráðuneytis varðandi afglæpavæðingu neysluskammta ólöglegra vímuefna. Afglæpavæðingin er sett fram sem rökrétt næsta skref við neyslurými – varsla efnanna sem á að neyta í slíku rými á að vera afglæpavædd og er þetta skref tekið til að halda áfram stefnubreytingunni sem rætt er um að framan, að vímuefnavandi sé verkefni heilbrigðis- og velferðarkerfisins en ekki löggæsluyfirvalda og dómstóla. Er það í takt við alþjóðleg tilmæli stofnana á borð við Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina (WHO) og Sameinuðu þjóðirnar. Sú nálgun, að handtaka fólk og refsa því fyrir að nota vímuefni, virkar ekki og hefur oft og tíðum þveröfug áhrif: í stað þess að draga úr neyslu á vímuefnum og vernda fólk í viðkvæmri stöðu útsetur refsistefnan fólkinu fyrir aukinni hættu og skaða. Stefnan býr til hindranir í heilbrigðis- og velferðarkerfinu, eykur fordóma og veldur langvarandi hindrunum fyrir fólk sem notar vímuefni að fá atvinnu eða örugga búsetu. Bakslagið í umræðunni um afglæpavæðingu snýr að áhyggjum einstaklinga af því að með afglæpavæðingu og brotthvarfi frá refsistefnu séu send skilaboð um að sú neysla sé í lagi. Þá er mikilvægt að staldra við og líta á þann árangur sem þjóðin hefur náð í forvörnum gegn löglegum vímugjafa, sem er um leið álitin með þeim hættulegustu: áfengi. Skaðaminnkandi inngrip kemur ekki í staðinn fyrir aðrar aðgerðir en er mikilvægt samhliða öðrum inngripum á borð við forvarnir, meðferðir, endurhæfingu og heilbrigðisþjónustu. Þetta verður að haldast í hendur og við verðum að nálgast flókinn og fjölþættan vanda heildrænt. Skaðaminnkun á ekki að mæta afgangi í samfélaginu, hún á að greiða götur þeirra sem þurfa hvað mest á skaðaminnkandi inngripum að halda. Að stíga skrefið til fulls er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir frekari dauðsföll – eina spurningin er hversu mörg þau þurfa að verða áður en við grípum inn í og skiptum um gír. Ákall hjúkrunarfræðings Sem hjúkrunarfræðingur sem hefur unnið í framlínunni í þessu neyðarástandi síðustu árin, orðið vitni að fjölmörgum dauðsföllum og séð með eigin augum skaðlegar og óafturkræfar afleiðingar sem refsistefnan hefur haft á skjólstæðinga mína, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild sinni veit ég fyrir víst að við verðum að þora breyta um nálgun. Afglæpavæðing er nauðsynlegt skref til þess að fjarlægja þær hindranir sem við höfum búið til fyrir umhyggju og stuðningi, minnka fordóma og mismunun, auka heilsu og samfélagslegan hagnað og vinna markvisst að réttlátara, jafnara og miskunnsamara samfélagi. Stefnur marka ekki bara framkvæmd laga heldur skapa líka það samfélag sem við búum í. Refsingar og refsistefna sendir frá sér ómannúðleg skilaboð og hefur margvíslegar félagslegar afleiðingar sem auka skaða og vanlíðan þeirra sem síst skyldi. Afglæpavæðing og aukinn stuðningur sendir frá sér skilaboð mannúðar og náungarkærleiks. Höfundur er hjúkrunarfræðingur.
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar