Verð, laun og lífshamingja Þórlindur Kjartansson skrifar 17. ágúst 2018 05:00 Af öllum þeim þúsundum eða tugþúsundum auglýsinga frá matvöruverslunum sem ég hef séð um ævina er ég viss um að ég gæti talið á fingrum annarrar handar tilvikin þegar reynt er að selja vörurnar á grundvelli gæða frekar en verðs. Það rímar auðvitað mjög vel við alla umfjöllun um neytendamál. Áherslan er alltaf langmest á verðið. Mikið kapp er lagt á að gera samanburð á milli ólíkra verslana og niðurstöðunum svo slegið upp í fréttum—41% verðmunur á smjörva, 81% verðmunur á frosnum kjúklingi, fimmfaldur verðmunur á kveikjarabensíni. Þeim sem best koma út úr svona könnunum er hampað en þeir dýrustu eru úthrópaðir sem okrarar. Samkeppnin verður því mikil um að bjóða besta verðið. Þetta gekk svo langt fyrir nokkrum árum að í nokkra daga voru verslanir farnar að selja mjólkurlítrann á eina krónu. Þá gripu samkeppnisyfirvöld inn í og þótti fullmikið af því góða.Magn eða gæði En þótt allir vilji vitaskuld fá sem mest fyrir minnst, þá segir verðið langt frá því alla söguna um það hvort maður gerir góð kaup eða ekki. Í Bandaríkjunum er til dæmis ákaflega ódýrt að kaupa tilbúinn mat, en þeir sem kaupa ódýrasta matinn fá líka nákvæmlega það sem þeir borga fyrir og gjalda þess í ónýtu heilsu- og holdafari. Þegar fólk veltir fyrir sér hvort það vilji kaupa tiltekna vöru, eða versla við ákveðna kaupmenn eða verslanir, þá kemur vitaskuld miklu meira inn í dæmið heldur en bara verðið á smjörva, frosnum kjúklingi og kveikjarabensíni. Góð og vingjarnleg þjónusta í þægilegu umhverfi skiptir máli. Umhverfi verslunarinnar sjálfrar; hvernig manni líður inni í búðinni, hversu auðvelt er að finna bílastæði, hversu lengi maður þarf að bíða í röð til að borga og hvort búðin sé opin þegar maður þarf á henni að halda. Allir þessir þættir ráða miklu um það hvort fólk verslar í þessari versluninni eða hinni. Og svo eruð það auðvitað gæði vörunnar. Það hrósar enginn happi yfir því að kaupa ódýrustu grillsteikina ef hún er svo seig og þránuð þegar kemur að því að grilla hana. Lægsta verðið getur stundum verið ávísun á verstu kaupin, eins og þeir vita mætavel sem kunna að njóta humars og hvítvíns á fallegum sumarkvöldum. Þá dettur ekki nokkrum manni í hug að gera verðsamanburð. Ó, nei—þar gilda gæðin ein.Auðvelt að mæla En úr því það eru svona margir ólíkir þættir sem ráða því hvort manni finnst maður borga sanngjarnt eða ósanngjarnt verð fyrir tiltekna vöru—hví er þá öll áherslan alltaf á verðið en ekkert annað? Það er líklega vegna þess að það er mjög einfalt að bera saman tvær tölur. Ef kílóið af súpukjöti hækkaði í dag, þá sjáum við það greinilega af því verðmiðinn er hærri í dag en í gær. En hvað ef súpukjötið í dag er betra en súpukjötið í gær? Það er miklu erfiðara að mæla það. Og jafnvel ennþá erfiðara er að leggja mat á hversu vingjarnlegt eða hranalegt viðmót starfsmanna er, eða hvort maður hittir á skemmtilegra fólk á einum staðnum heldur en öðrum. Og í ofanálag er fólk alls ekki sammála um það. Áherslan er sem sagt á verðið af því það er sá þáttur sem langauðveldast er að mæla án þess að þvæla flóknum og afstæðum sjónarmiðum inn í jöfnuna. Það er ekki smekksatriði að meta hvort er hærri tala 1.299 eða 1.799.Laun og lífsgæði Umræða um kjaramál er gjarnan svipuðu marki brennd. Ótalmargir þættir hafa veruleg áhrif á það hversu vel okkur líður í vinnunni, en áherslan er oftast nær eingöngu á launatölurnar. Auðvitað er eðlilegt að allir vilji sem hæst laun fyrir vinnuna sína en það er líklega mikilvægara að reyna að leggja mat á ýmsa aðra þætti sem hafa afgerandi áhrif á það hvernig okkur líður í vinnunni. Hvers virði er það að vera ánægður með samstarfsfólkið, hafa sanngjarna yfirmenn, vera metin(n) að verðleikum, njóta virðingar, hafa sjálfstraust og njóta sjálfstæðis í vinnunni? Og hversu mikil kjarabót er að þurfa ekki að sitja undir ósanngjarnri þvælu frá frekum viðskiptavinum eða yfirgangssömum silkihúfum? Hvers virði er að þurfa ekki að fá stein í magann þegar opnaður er tölvupóstur af ótta við dónalega framkomu, ósanngjarna gagnrýni eða almenna stæla og leiðindi? Í vikunni kom fram að bæði Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, og Þórunn Sveinbjarnardóttir, formaður BHM, telja að leggja þurfi áherslu á alls konar mál sem varða almenn lífsgæði fólks í kjaraviðræðum vetrarins. Þetta er alveg örugglega bæði erfiðara og mikilvægara heldur en að einblína á krónutölur og prósentur. Við verjum drjúgum hluta ævinnar í vinnunni—það skiptir að sjálfsögðu miklu máli fyrir lífshamingju okkar að þar líði okkur eins vel og mögulegt er; og þar ráða miklu fleiri þættir heldur en launatalan ein. Um það hljóta talsmenn bæði launafólks og atvinnurekenda að vera sammála. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Neytendur Þórlindur Kjartansson Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Sjá meira
Af öllum þeim þúsundum eða tugþúsundum auglýsinga frá matvöruverslunum sem ég hef séð um ævina er ég viss um að ég gæti talið á fingrum annarrar handar tilvikin þegar reynt er að selja vörurnar á grundvelli gæða frekar en verðs. Það rímar auðvitað mjög vel við alla umfjöllun um neytendamál. Áherslan er alltaf langmest á verðið. Mikið kapp er lagt á að gera samanburð á milli ólíkra verslana og niðurstöðunum svo slegið upp í fréttum—41% verðmunur á smjörva, 81% verðmunur á frosnum kjúklingi, fimmfaldur verðmunur á kveikjarabensíni. Þeim sem best koma út úr svona könnunum er hampað en þeir dýrustu eru úthrópaðir sem okrarar. Samkeppnin verður því mikil um að bjóða besta verðið. Þetta gekk svo langt fyrir nokkrum árum að í nokkra daga voru verslanir farnar að selja mjólkurlítrann á eina krónu. Þá gripu samkeppnisyfirvöld inn í og þótti fullmikið af því góða.Magn eða gæði En þótt allir vilji vitaskuld fá sem mest fyrir minnst, þá segir verðið langt frá því alla söguna um það hvort maður gerir góð kaup eða ekki. Í Bandaríkjunum er til dæmis ákaflega ódýrt að kaupa tilbúinn mat, en þeir sem kaupa ódýrasta matinn fá líka nákvæmlega það sem þeir borga fyrir og gjalda þess í ónýtu heilsu- og holdafari. Þegar fólk veltir fyrir sér hvort það vilji kaupa tiltekna vöru, eða versla við ákveðna kaupmenn eða verslanir, þá kemur vitaskuld miklu meira inn í dæmið heldur en bara verðið á smjörva, frosnum kjúklingi og kveikjarabensíni. Góð og vingjarnleg þjónusta í þægilegu umhverfi skiptir máli. Umhverfi verslunarinnar sjálfrar; hvernig manni líður inni í búðinni, hversu auðvelt er að finna bílastæði, hversu lengi maður þarf að bíða í röð til að borga og hvort búðin sé opin þegar maður þarf á henni að halda. Allir þessir þættir ráða miklu um það hvort fólk verslar í þessari versluninni eða hinni. Og svo eruð það auðvitað gæði vörunnar. Það hrósar enginn happi yfir því að kaupa ódýrustu grillsteikina ef hún er svo seig og þránuð þegar kemur að því að grilla hana. Lægsta verðið getur stundum verið ávísun á verstu kaupin, eins og þeir vita mætavel sem kunna að njóta humars og hvítvíns á fallegum sumarkvöldum. Þá dettur ekki nokkrum manni í hug að gera verðsamanburð. Ó, nei—þar gilda gæðin ein.Auðvelt að mæla En úr því það eru svona margir ólíkir þættir sem ráða því hvort manni finnst maður borga sanngjarnt eða ósanngjarnt verð fyrir tiltekna vöru—hví er þá öll áherslan alltaf á verðið en ekkert annað? Það er líklega vegna þess að það er mjög einfalt að bera saman tvær tölur. Ef kílóið af súpukjöti hækkaði í dag, þá sjáum við það greinilega af því verðmiðinn er hærri í dag en í gær. En hvað ef súpukjötið í dag er betra en súpukjötið í gær? Það er miklu erfiðara að mæla það. Og jafnvel ennþá erfiðara er að leggja mat á hversu vingjarnlegt eða hranalegt viðmót starfsmanna er, eða hvort maður hittir á skemmtilegra fólk á einum staðnum heldur en öðrum. Og í ofanálag er fólk alls ekki sammála um það. Áherslan er sem sagt á verðið af því það er sá þáttur sem langauðveldast er að mæla án þess að þvæla flóknum og afstæðum sjónarmiðum inn í jöfnuna. Það er ekki smekksatriði að meta hvort er hærri tala 1.299 eða 1.799.Laun og lífsgæði Umræða um kjaramál er gjarnan svipuðu marki brennd. Ótalmargir þættir hafa veruleg áhrif á það hversu vel okkur líður í vinnunni, en áherslan er oftast nær eingöngu á launatölurnar. Auðvitað er eðlilegt að allir vilji sem hæst laun fyrir vinnuna sína en það er líklega mikilvægara að reyna að leggja mat á ýmsa aðra þætti sem hafa afgerandi áhrif á það hvernig okkur líður í vinnunni. Hvers virði er það að vera ánægður með samstarfsfólkið, hafa sanngjarna yfirmenn, vera metin(n) að verðleikum, njóta virðingar, hafa sjálfstraust og njóta sjálfstæðis í vinnunni? Og hversu mikil kjarabót er að þurfa ekki að sitja undir ósanngjarnri þvælu frá frekum viðskiptavinum eða yfirgangssömum silkihúfum? Hvers virði er að þurfa ekki að fá stein í magann þegar opnaður er tölvupóstur af ótta við dónalega framkomu, ósanngjarna gagnrýni eða almenna stæla og leiðindi? Í vikunni kom fram að bæði Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, og Þórunn Sveinbjarnardóttir, formaður BHM, telja að leggja þurfi áherslu á alls konar mál sem varða almenn lífsgæði fólks í kjaraviðræðum vetrarins. Þetta er alveg örugglega bæði erfiðara og mikilvægara heldur en að einblína á krónutölur og prósentur. Við verjum drjúgum hluta ævinnar í vinnunni—það skiptir að sjálfsögðu miklu máli fyrir lífshamingju okkar að þar líði okkur eins vel og mögulegt er; og þar ráða miklu fleiri þættir heldur en launatalan ein. Um það hljóta talsmenn bæði launafólks og atvinnurekenda að vera sammála.
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun