Tíðindalaust á norðurgosstöðvunum Guðmundur Andri Thorsson skrifar 25. ágúst 2014 08:00 Gaus? Eða gýs? Hvenær, hvernig? Á eftir? Verður þetta svona næstu tíu ár? Í hverjum fréttatíma segja ábúðarmiklir fréttamenn í gulum vestum og íbyggnir vísindamenn okkur að þá og þegar geti allt gerst – eða ekkert … Það verður hvað sem öðru líður að teljast fremur óvenjulegt í sögu náttúruhamfara á Íslandi, að menn skuli greina á um það hvort þær hafi yfirleitt átt sér stað. Það eina sem við vitum er að Jörðin er máttug. Það eina sem við vitum er að náttúran er síkvik. Kannski verður komið gos þegar þetta er lesið á mánudagsmorgni; kannski ekki. Náttúran fer sínu fram og okkar brölt skiptir þar engu máli. Það gerist sem gerist. Allt hefur allt sínar ástæður, sitt orsakasamhengi, sína röð atvika, sem vísindamenn eiga eftir að rýna í og læra af svo að þeir geti haldið áfram að ráða í líkindi komandi atburða. En þetta er það eina sem við vitum: Við erum stödd í óvissunni miðri. Það leggst misjafnlega í okkur, sem vonlegt er. Einkum á margt fjölmiðlafólk erfitt með að sætta sig við svo óljósa tilvistarlega stöðu: það hefur vanist því að annaðhvort sé eitthvað að gerast eða ekki; annaðhvort sé frétt eða engin frétt. Nú býr það við stöðugar ófréttir, sem þó eru ekki ótíðindi, og heldur ekki tíðindaleysi – heldur meira eins og hnerri sem ætlar aldrei að koma …Í óvissunni miðri Við eru stödd á því sviði í samskiptum manns og náttúru sem trúin fæst við. Þjóðkirkjan minnti einmitt á sig í síðustu viku vegna áforma um að afleggja lestur kvölds og morgna í Ríkisútvarpinu á kristilegum textum, og skarst þar enn í odda með þeim sem telja samfélagið sekúlaríserað með öllu og vilja hafa það þannig áfram og hinum sem eiga erfitt með að sjá að baki því samfélagi þegar kirkja og kristni hafði hönd í bagga með daglegu lífi landsmanna kvölds og morgna. Ég veit það ekki. Trú fer fram á öðru sviði vitundarlífsins en vísindalegur þankagangur og ber að sýna henni virðingu; líka þörf fólks fyrir samfélag við aðrar trúaðar sálir, með bænagjörð. Ég verð þó að játa að mér finnst að trúin eigi að fást við samband mannsins við Jörðina undir fótum sér og glímu við þá miklu ráðgátu sem hver manneskja stendur oft frammi fyrir á ævinni: Hvað er ég eiginlega að gera hér? Ég hef alltaf haldið að trúin vaxi fram í glímu við þá gátu og aðrar sem vísindin veita engin svör við, og um leið það undur að grös og gróður og og allt þetta líf skuli vaxa á Jörðunni. Vísindin lýsa vissulega þessu öllu af innsæi, fegurð og snilld – enda náttúrufræðin „allra vísinda indælust“, eins og Jónas Hallgrímsson sagði – en þau lýsa því bara. Trúarbrögðin eru eins og skáldskapurinn tilraun til þess að hugsa í líkingamáli um tilveruna sjálfa. En sum sé: íslensk náttúra lætur á sér kræla um þessar mundir – gerir allt ótryggt í kringum sig – við finnum til smæðar okkar og vanmáttar um leið og við horfumst í augu við ógnaröflin sem búa undir þeirri Jörð sem við göngum á. Séu til sérstök íslensk trúarbrögð þá snúast þau meira og minna um þetta ótrygga samband, allt hið ófyrirséða í náttúrunni á þessu einkennilega landi, hið hættulega, hið fagra og ógnarlega.Eru álfar kannski enn? Þetta rifjaðist upp í vikunni þegar síðasta hefti af Grapevine kom út, þessu fína blaði sem gefið er út á ensku og ætlað er fróðleiksfúsum ferðamönnum og Íslandsvinum og Íslendingum sem vilja stundum hugsa um sig utan frá. Grapevine fjallar stundum um íslensk feimnismál, bæði glaðhlakkalega og hlýlega: nú síðast íslenska álfatrú. Maður sér henni oft hallmælt þessari gömlu trú, þessari tilfinningu fyrir landinu sem lýsir sér í þeirri hugmynd að hólar og steinar og klettar séu kvikir af lífi sem fari fram á eigin forsendum utan mannlegs vilja. Það fer í taugarnar á mörgum Íslendingum að margir útlendingar skuli standa í þeirri meiningu að þessi trú sé hér almenn og útbreidd; mörgum finnst gert lítið út okkur, við séum gerð að hálfgerðum hobbitum, náttúrubörnum, frumstæðu fólki, í stað þess að okkur sé lýst sem fáguðu og nútímalegu og trúlausu borgarfólki, eins og sjálfsmynd þessa fólks kveður á um. Það fyrirverður sig eins og þriðju kynslóðar forframaður nýlendingur fyrir ömmu sína sem enn talar málið frá gamla landinu. Ég veit það ekki. Eru álfar kannski menn? Ég held ekki: hvað sem þeir kunna að vera eru þeir allt annað en menn. Þeir eru náttúruafl. Og í tjörnum nykrar en marbendlar í fjörum, marmennlar og fjörulallar; skottur og mórar skjótast um í rökkrinu, skoffín og skuggabaldur en Þorgeirsboli þarna úti í þokunni fnæsandi. Öll þessi ógn í þögninni sem er svo algjör í íslenskri náttúru; allir þessi kraftar sem geta eytt manni á svipstundu, án þess að maður fái rönd við reist; þetta mætist allt svo einkennilega í trúnni á huldufólk sem í íslenskri þjóðtrú er síkvikt afl, dyntótt og frjálst, og krefur þig um það eitt að ganga sómasamlega um – ella munirðu hafa verra af. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Von í Vonarskarði Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Sjá meira
Gaus? Eða gýs? Hvenær, hvernig? Á eftir? Verður þetta svona næstu tíu ár? Í hverjum fréttatíma segja ábúðarmiklir fréttamenn í gulum vestum og íbyggnir vísindamenn okkur að þá og þegar geti allt gerst – eða ekkert … Það verður hvað sem öðru líður að teljast fremur óvenjulegt í sögu náttúruhamfara á Íslandi, að menn skuli greina á um það hvort þær hafi yfirleitt átt sér stað. Það eina sem við vitum er að Jörðin er máttug. Það eina sem við vitum er að náttúran er síkvik. Kannski verður komið gos þegar þetta er lesið á mánudagsmorgni; kannski ekki. Náttúran fer sínu fram og okkar brölt skiptir þar engu máli. Það gerist sem gerist. Allt hefur allt sínar ástæður, sitt orsakasamhengi, sína röð atvika, sem vísindamenn eiga eftir að rýna í og læra af svo að þeir geti haldið áfram að ráða í líkindi komandi atburða. En þetta er það eina sem við vitum: Við erum stödd í óvissunni miðri. Það leggst misjafnlega í okkur, sem vonlegt er. Einkum á margt fjölmiðlafólk erfitt með að sætta sig við svo óljósa tilvistarlega stöðu: það hefur vanist því að annaðhvort sé eitthvað að gerast eða ekki; annaðhvort sé frétt eða engin frétt. Nú býr það við stöðugar ófréttir, sem þó eru ekki ótíðindi, og heldur ekki tíðindaleysi – heldur meira eins og hnerri sem ætlar aldrei að koma …Í óvissunni miðri Við eru stödd á því sviði í samskiptum manns og náttúru sem trúin fæst við. Þjóðkirkjan minnti einmitt á sig í síðustu viku vegna áforma um að afleggja lestur kvölds og morgna í Ríkisútvarpinu á kristilegum textum, og skarst þar enn í odda með þeim sem telja samfélagið sekúlaríserað með öllu og vilja hafa það þannig áfram og hinum sem eiga erfitt með að sjá að baki því samfélagi þegar kirkja og kristni hafði hönd í bagga með daglegu lífi landsmanna kvölds og morgna. Ég veit það ekki. Trú fer fram á öðru sviði vitundarlífsins en vísindalegur þankagangur og ber að sýna henni virðingu; líka þörf fólks fyrir samfélag við aðrar trúaðar sálir, með bænagjörð. Ég verð þó að játa að mér finnst að trúin eigi að fást við samband mannsins við Jörðina undir fótum sér og glímu við þá miklu ráðgátu sem hver manneskja stendur oft frammi fyrir á ævinni: Hvað er ég eiginlega að gera hér? Ég hef alltaf haldið að trúin vaxi fram í glímu við þá gátu og aðrar sem vísindin veita engin svör við, og um leið það undur að grös og gróður og og allt þetta líf skuli vaxa á Jörðunni. Vísindin lýsa vissulega þessu öllu af innsæi, fegurð og snilld – enda náttúrufræðin „allra vísinda indælust“, eins og Jónas Hallgrímsson sagði – en þau lýsa því bara. Trúarbrögðin eru eins og skáldskapurinn tilraun til þess að hugsa í líkingamáli um tilveruna sjálfa. En sum sé: íslensk náttúra lætur á sér kræla um þessar mundir – gerir allt ótryggt í kringum sig – við finnum til smæðar okkar og vanmáttar um leið og við horfumst í augu við ógnaröflin sem búa undir þeirri Jörð sem við göngum á. Séu til sérstök íslensk trúarbrögð þá snúast þau meira og minna um þetta ótrygga samband, allt hið ófyrirséða í náttúrunni á þessu einkennilega landi, hið hættulega, hið fagra og ógnarlega.Eru álfar kannski enn? Þetta rifjaðist upp í vikunni þegar síðasta hefti af Grapevine kom út, þessu fína blaði sem gefið er út á ensku og ætlað er fróðleiksfúsum ferðamönnum og Íslandsvinum og Íslendingum sem vilja stundum hugsa um sig utan frá. Grapevine fjallar stundum um íslensk feimnismál, bæði glaðhlakkalega og hlýlega: nú síðast íslenska álfatrú. Maður sér henni oft hallmælt þessari gömlu trú, þessari tilfinningu fyrir landinu sem lýsir sér í þeirri hugmynd að hólar og steinar og klettar séu kvikir af lífi sem fari fram á eigin forsendum utan mannlegs vilja. Það fer í taugarnar á mörgum Íslendingum að margir útlendingar skuli standa í þeirri meiningu að þessi trú sé hér almenn og útbreidd; mörgum finnst gert lítið út okkur, við séum gerð að hálfgerðum hobbitum, náttúrubörnum, frumstæðu fólki, í stað þess að okkur sé lýst sem fáguðu og nútímalegu og trúlausu borgarfólki, eins og sjálfsmynd þessa fólks kveður á um. Það fyrirverður sig eins og þriðju kynslóðar forframaður nýlendingur fyrir ömmu sína sem enn talar málið frá gamla landinu. Ég veit það ekki. Eru álfar kannski menn? Ég held ekki: hvað sem þeir kunna að vera eru þeir allt annað en menn. Þeir eru náttúruafl. Og í tjörnum nykrar en marbendlar í fjörum, marmennlar og fjörulallar; skottur og mórar skjótast um í rökkrinu, skoffín og skuggabaldur en Þorgeirsboli þarna úti í þokunni fnæsandi. Öll þessi ógn í þögninni sem er svo algjör í íslenskri náttúru; allir þessi kraftar sem geta eytt manni á svipstundu, án þess að maður fái rönd við reist; þetta mætist allt svo einkennilega í trúnni á huldufólk sem í íslenskri þjóðtrú er síkvikt afl, dyntótt og frjálst, og krefur þig um það eitt að ganga sómasamlega um – ella munirðu hafa verra af.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun