Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar 5. september 2025 15:03 Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Geðheilbrigði Jafnréttismál Mest lesið Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur.
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun