Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson og Halldóra Mogensen skrifa 5. september 2025 09:02 Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Borgarstjórn Píratar Skóla- og menntamál Grunnskólar Halldóra Mogensen Mest lesið Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Á borgarstjórnarfundi á þriðjudaginn lögðu fulltrúar Sjálfstæðisflokksins fram tillögur sem kalla eftir endurkomu námsmatskerfa fortíðarinnar. Þeir vilja endurvekja samræmd próf og einkunnarskalann 1-10. Kerfi sem raðar, mælir og flokkar börnin okkar eftir tölum. Eins og þau séu framleiðsluvörur á færibandi. Við lifum á umbreytingatímum. Umhverfisváin, tæknibyltingin og vaxandi félagslegur ójöfnuður kallar á nýja sýn á menntun. Sýn sem nær dýpra en mælanleg próf og excel skjöl. Á tímum þegar við ættum að endurmóta menntakerfið okkar í takt við breyttan heim ýta tillögur borgarfulltrúanna okkur aftur inn í hugarheim 20. aldarinnar. Hugarheim þar sem virði barns er fært niður í einkunn. Þar sem hæfileikar sem falla utan þröngra mælikvarða eru faldir frekar en fagnað. Að mæla það sem skiptir máli Í heimi þar sem gervigreind getur gert samantektir, skrifað texta og reiknað dæmi á nokkrum sekúndum, verður að efla færni barna á þeim sviðum sem vélar eiga erfitt með: að skilja samhengi og tilgang, að vega siðferðileg álitaefni og að byggja upp traust og góð samskipti við aðra. Falsfréttir og upplýsingaóreiða dynja á okkur, oft er flókið að átta sig á hvað er rétt eða rangt. Til þess þarf hæfni, til að greina, vera forvitin og spyrja spurninga. Ekki bara að standa sig í prófum. Rannsóknir menntunarfræðinga sýna að þó að stöðluð próf gefi gagnlegar upplýsingar um ákveðna þætti, þá vanmeta þau oft þá flóknu og opnu hugsunarferla sem eru nauðsynlegir fyrir virka þátttöku í lýðræðislegu samfélagi. Matskerfi sem ná ekki utan um þá djúpu, skapandi og gagnrýnu hugsun sem verður æ mikilvægari nú þegar þróun gervigreindar fleygir fram, gefa okkur ekki bara skakka mynd af stöðu barnana okkar, heldur geta verið þeim skaðleg. Hvað gerist þegar tölustafur ákveður virði? Við vitum að samræmd próf auka kvíða, samkeppni og útilokun. Börn með námsörðugleika, börn sem hafa íslensku ekki að móðurmáli, börn sem hugsa öðruvísi, þau eru skilin eftir. Þeim er sagt, með tölum, nákvæmlega hvernig þau eru ekki að standa sig. Við vitum líka að slík kerfi þrengja námsskrána, grafa undan faglegu frelsi kennara og námsgleði nemenda. Hætta er á því að áhersla nemenda verði á að læra að taka próf og að áhersla kennara verði á að þjálfa þau í að taka próf. Frekar en að grípa áhuga nemenda, fara á dýptina og kenna þeim að takast á við fjölbreytt námsefni. Sumir segja að án samræmdra prófa getum við ekki borið saman skóla. En spurningin er: viljum við kerfi sem ber saman skóla, eða kerfi sem hjálpar hverju barni að bæta sig? Þegar niðurstöður prófa verða helsti drifkrafturinn í stefnumótun menntamálayfirvalda er skólum stjórnað af tölum og komið er fram við nemendur eins og þeir séu gagnapunktar en ekki fólk. Mat sem þjónar barninu Heildræn matskerfi eru nú þegar notuð víða í skólum Reykjavíkur. Um er að ræða mun ítarlegri og gagnsærri endurgjöf heldur en talnakerfi sem hjálpar til við að skilja styrkleika og vaxtartækifæri nemenda í víðara samhengi. Hæfni og greind eru ekki fastar stærðir, heldur þróast með æfingu, viðleitni og uppbyggilegri endurgjöf. Með því að veita slíka endurgjöf reglulega, eflum við seiglu og áhuga. Nemendur gefast síður upp og líta á mistök sem tækifæri til að læra. Þetta er lykilþáttur í námsárangri sem mælist ekki með tölum. En þetta er ekki val milli mælinga og mats annars vegar og ekkert hins vegar. Þetta er val um hvort við notum 20. aldar verkfæri eða 21. aldar nálgun - hvort við mælum til að raða og flokka, eða mælum til að skilja og styðja. Höldum áfram að mæla mikilvægustu grunnfærnina, lesskilning og talnalæsi, en við þurfum líka að meta vellíðan, samvinnu, tilfinningagreind, gagnrýna og skapandi hugsun. Allt það sem skilur okkur frá gervigreindinni. Tími til að hugsa stærra Við þurfum ekki fleiri tölur. Við þurfum meiri dýpt. Vegna þess að menntun snýst ekki um að framleiða, hún snýst um að frelsa. Að frelsa hugsunina, röddina og möguleikana sem búa í hverju barni. Menntun á ekki að snúast um að móta nemendur fyrir vinnumarkaðinn, hún á að snúast um að efla sjálfstæði, sköpun og tengsl í flóknum, síbreytilegum heimi - að valdefla nemendur til að móta vinnumarkaðinn. Slík áherslubreyting krefst þess að við höldum áfram að hanna ný matskerfi og fjárfesta í fræðslu, innleiðingu og eftirfylgni þeirra. Á sama tíma og við fjárfestum í raunverulegu svigrúmi og stuðningi fyrir kennara og nemendur. Heildrænar matsaðferðir spretta ekki upp úr engu, þær þurfa rými til að þroskast og eiga rætur í faglegu frelsi. Að undirbúa börnin okkar fyrir framtíðina er besta fjárfestingin sem samfélagið getur gert. Hún skilar sér í heilbrigðari einstaklingum, sterkara samfélagi og öflugra lýðræði. Tillögur þess efnis að fjölga prófum og mæla yfirborðskenndan árangur kunna að vera knúnar áfram af löngun til að bregðast við raunverulegu vandamáli, en þær bjóða upp á rangt svar. Þær svara framtíðinni með verkfærum fortíðarinnar. Við getum, og verðum, að gera betur. Annar höfunda er borgarfulltrúi Pírata, báðir eru áhugamanneskjur um mannvænt samfélag.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun