Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar 1. september 2025 12:30 Gulur september er genginn í garð en þá beinum við athyglinni að geðheilbrigði og sjálfsvígsforvörnum. Í ár verður sérstök áhersla á sjálfsvígsforvarnir meðal eldra fólks. Fólk á efri árum og þá sérstaklega karlmenn eru í aukinni áhættu. Ástæður þess eru margþættar og liggja í samspili félagslegra þátta, áfalla, sálræns vanda og líkamlegra veikinda. Það er þörf á að auka við sjálfsvígsforvarnir hjá eldra fólki. Áhættuþættir Rannsóknir benda til þess að ákveðnir áhættuþættir tengist aukinni sjálfsvígshættu hjá eldra fólki. Fyrst ber að nefna einmanaleika og félagslega einangrun. Við efri ár upplifa margir einmanaleika þegar félagsleg tengsl rofna svo sem við starfslok, makamissi eða missi samferðafólks. Þá eykst einnig tíðni líkamlegra veikinda eftir því sem fólk verður eldra en langvinnir sjúkdómar og krónískir verkir geta haft veruleg áhrif á lífsgæði og dregið úr þátttöku í samfélaginu. Algengur geðrænn vandi er vangreindur hjá eldra fólki en við aukna einangrun og slakari lífsgæði geta einkenni kvíða og depurðar aukist. Stundum eru þessi geðrænu einkenni rædd sem eðlilegir fylgikvillar öldrunar en í mörgum tilfellum er um að ræða vanda sem krefst viðeigandi meðferðar. Gamli skólinn Oft hefur verið rætt um að eldri kynslóðir hafi alist upp við að tjá ekki erfiðar tilfinningar, heldur að fara áfram á hnefanum og stinga tilfinningum ofan í næstu sokkaskúffu. Margt eldra fólk er alið upp við ákveðna orðræðu sem getur hamlað því að fólk leiti sér hjálpar. Svo sem: “Það á ekki að tala um tilfinningar” eða “maður á ekki að vera að kveinka sér”. Fólk með sjálfsvígshugsanir upplifir oft mikla skömm. Sumir telja hugsanirnar bera merki um veikleika og óttast jafnvel dóm annarra. Þetta veldur því að fólk opnar síður á líðan sína og leitar sér síður aðstoðar - jafnvel þegar líðan verður óbærileg. Svona orðræða lifir enn og viðheldur vanlíðan, þögn og skömm. Sjálfsvígshugsanir eru fyrst og fremst merki um sársauka og vanlíðan en ekki veikleika. Verndandi þættir Að þekkja verndandi þætti skiptir sköpum þegar markmiðið er að fækka sjálfsvígum. Félagsleg tengsl eru mjög mikilvæg. Að tengjast öðrum - hvort sem það eru fjölskyldumeðlimir, vinir eða kunningjar getur dregið úr einmannaleika. Þá skiptir máli að finna tilgang og merkingu í lífinu svo sem með áhugamálum, einföldum daglegum venjum eða sjálfboðastarfi. Flest viljum við hafa hlutverk og því er mikilvægt að gera hluti sem gefa okkur tilgang. Þá má aldrei vanmeta mátt hreyfingar en hreyfing getur stuðlað að bættri líðan bæði andlegri og líkamlegri. Fyrir suma er trú á eitthvað æðra verndandi þáttur sem getur veitt von og styrk á erfiðum tímabilum í lífinu. Gott aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu hefur einnig forvarnargildi. Það þurfa að vera til úrræði þar sem hægt er að fá aðstoð og viðeigandi meðferð og fólk þarf að þekkja þau. Hlutverk okkar allra Sjálfsvígsforvarnir eru ekki eingöngu á ábyrgð einstaklinga heldur samfélagsins í heild. Vitundarvakning og fræðsla er mikilvæg. Við þurfum ekki að vera hrædd við að spyrja okkar nánustu út í líðan þeirra eða hugsanir. Það getur skapað rými til að opna á vandann og fá viðeigandi hjálp. Við þurfum að draga úr fordómum með því að tala opinskátt um sjálfsvígshugsanir líkt og um önnur geðheilbrigðisvandamál. Þannig drögum við úr skömm og getum jafnvel bjargað mannslífum. Við getum dregið úr einangrun með því að skapa vettvang fyrir virkni og tengsl svo sem í félagsmiðstöðvum, kirkjum og félagasamtökum. Þá er mjög mikilvægt að veita aðstandendum stuðning. Fjölskylda og vinir þurfa fræðslu og úrræði til að geta verið til staðar fyrir sína nánustu. Píeta samtökin - það er alltaf von Píeta samtökin sinna sjálfsvígsforvörnum ásamt því að veita meðferð fyrir fólk með sjálfsvígshugsanir og stuðning fyrir aðstandendur. Markmið Píeta er að bjóða upp á öruggt og heimilislegt umhverfi þar sem hægt er að opna á hugsanir og líðan og fá hjálp. Hægt er að hringja í hjálparsíma Píeta 552-2218 allan sólarhringinn og fá ráðgjöf eða bóka viðtal. Á hverju ári leita um 500 nýir skjólstæðingar til Píeta samtakanna. Langstærstur hluti þeirra sem leitar til samtakanna er ungt fólk. Eldra fólk er síður líklegt til að leita sér aðstoðar sem er áhyggjuefni í ljósi aukinnar sjálfsvígshættu meðal eldra fólks. Píeta leggur áherslu á að mæta öllum sem leita til samtakanna með hlýju og virðingu óháð aldri eða bakgrunni. Öll eru velkomin og það er alltaf heitt á könnunni. Segðu það upphátt Meginboðskapurinn er skýr: það er ekki veikleiki að viðurkenna vanlíðan. Það er mikill styrkur og krefst hugrekkis. Staðreyndin er sú að vandamálin stækka í þögninni. Því fyrr sem við tölum saman og leitum hjálpar því meiri líkur eru á að líðan batni og von kvikni á ný. Enginn ætti að þurfa að þjást í þögninni. Með samstilltu átaki, opnum samtölum og minni fordómum getum við sem samfélag búið til umhverfi sem stuðlar að góðum lífsgæðum óháð aldri þar sem öll geta lifað með reisn og fengið stuðning þegar þörf krefur. Ekki bera harm þinn í hljóði heldur segðu það upphátt. Höfundur er sálfræðingur og fagstjóri Píeta samtakanna. Þau sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á upplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, hjálparsíma Rauða krossins s.1717, á netspjallið 1717.is eða112.is og á Píeta símann s.552-2218. Hægt er að leita til heilsugæslu um land allt á opnunartíma og til bráðamóttöku geðþjónustu eða bráðamóttöku Landspítala. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Mest lesið Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Halldór 25.10.2025 Halldór Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor Skoðun Skoðun Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Sjá meira
Gulur september er genginn í garð en þá beinum við athyglinni að geðheilbrigði og sjálfsvígsforvörnum. Í ár verður sérstök áhersla á sjálfsvígsforvarnir meðal eldra fólks. Fólk á efri árum og þá sérstaklega karlmenn eru í aukinni áhættu. Ástæður þess eru margþættar og liggja í samspili félagslegra þátta, áfalla, sálræns vanda og líkamlegra veikinda. Það er þörf á að auka við sjálfsvígsforvarnir hjá eldra fólki. Áhættuþættir Rannsóknir benda til þess að ákveðnir áhættuþættir tengist aukinni sjálfsvígshættu hjá eldra fólki. Fyrst ber að nefna einmanaleika og félagslega einangrun. Við efri ár upplifa margir einmanaleika þegar félagsleg tengsl rofna svo sem við starfslok, makamissi eða missi samferðafólks. Þá eykst einnig tíðni líkamlegra veikinda eftir því sem fólk verður eldra en langvinnir sjúkdómar og krónískir verkir geta haft veruleg áhrif á lífsgæði og dregið úr þátttöku í samfélaginu. Algengur geðrænn vandi er vangreindur hjá eldra fólki en við aukna einangrun og slakari lífsgæði geta einkenni kvíða og depurðar aukist. Stundum eru þessi geðrænu einkenni rædd sem eðlilegir fylgikvillar öldrunar en í mörgum tilfellum er um að ræða vanda sem krefst viðeigandi meðferðar. Gamli skólinn Oft hefur verið rætt um að eldri kynslóðir hafi alist upp við að tjá ekki erfiðar tilfinningar, heldur að fara áfram á hnefanum og stinga tilfinningum ofan í næstu sokkaskúffu. Margt eldra fólk er alið upp við ákveðna orðræðu sem getur hamlað því að fólk leiti sér hjálpar. Svo sem: “Það á ekki að tala um tilfinningar” eða “maður á ekki að vera að kveinka sér”. Fólk með sjálfsvígshugsanir upplifir oft mikla skömm. Sumir telja hugsanirnar bera merki um veikleika og óttast jafnvel dóm annarra. Þetta veldur því að fólk opnar síður á líðan sína og leitar sér síður aðstoðar - jafnvel þegar líðan verður óbærileg. Svona orðræða lifir enn og viðheldur vanlíðan, þögn og skömm. Sjálfsvígshugsanir eru fyrst og fremst merki um sársauka og vanlíðan en ekki veikleika. Verndandi þættir Að þekkja verndandi þætti skiptir sköpum þegar markmiðið er að fækka sjálfsvígum. Félagsleg tengsl eru mjög mikilvæg. Að tengjast öðrum - hvort sem það eru fjölskyldumeðlimir, vinir eða kunningjar getur dregið úr einmannaleika. Þá skiptir máli að finna tilgang og merkingu í lífinu svo sem með áhugamálum, einföldum daglegum venjum eða sjálfboðastarfi. Flest viljum við hafa hlutverk og því er mikilvægt að gera hluti sem gefa okkur tilgang. Þá má aldrei vanmeta mátt hreyfingar en hreyfing getur stuðlað að bættri líðan bæði andlegri og líkamlegri. Fyrir suma er trú á eitthvað æðra verndandi þáttur sem getur veitt von og styrk á erfiðum tímabilum í lífinu. Gott aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu hefur einnig forvarnargildi. Það þurfa að vera til úrræði þar sem hægt er að fá aðstoð og viðeigandi meðferð og fólk þarf að þekkja þau. Hlutverk okkar allra Sjálfsvígsforvarnir eru ekki eingöngu á ábyrgð einstaklinga heldur samfélagsins í heild. Vitundarvakning og fræðsla er mikilvæg. Við þurfum ekki að vera hrædd við að spyrja okkar nánustu út í líðan þeirra eða hugsanir. Það getur skapað rými til að opna á vandann og fá viðeigandi hjálp. Við þurfum að draga úr fordómum með því að tala opinskátt um sjálfsvígshugsanir líkt og um önnur geðheilbrigðisvandamál. Þannig drögum við úr skömm og getum jafnvel bjargað mannslífum. Við getum dregið úr einangrun með því að skapa vettvang fyrir virkni og tengsl svo sem í félagsmiðstöðvum, kirkjum og félagasamtökum. Þá er mjög mikilvægt að veita aðstandendum stuðning. Fjölskylda og vinir þurfa fræðslu og úrræði til að geta verið til staðar fyrir sína nánustu. Píeta samtökin - það er alltaf von Píeta samtökin sinna sjálfsvígsforvörnum ásamt því að veita meðferð fyrir fólk með sjálfsvígshugsanir og stuðning fyrir aðstandendur. Markmið Píeta er að bjóða upp á öruggt og heimilislegt umhverfi þar sem hægt er að opna á hugsanir og líðan og fá hjálp. Hægt er að hringja í hjálparsíma Píeta 552-2218 allan sólarhringinn og fá ráðgjöf eða bóka viðtal. Á hverju ári leita um 500 nýir skjólstæðingar til Píeta samtakanna. Langstærstur hluti þeirra sem leitar til samtakanna er ungt fólk. Eldra fólk er síður líklegt til að leita sér aðstoðar sem er áhyggjuefni í ljósi aukinnar sjálfsvígshættu meðal eldra fólks. Píeta leggur áherslu á að mæta öllum sem leita til samtakanna með hlýju og virðingu óháð aldri eða bakgrunni. Öll eru velkomin og það er alltaf heitt á könnunni. Segðu það upphátt Meginboðskapurinn er skýr: það er ekki veikleiki að viðurkenna vanlíðan. Það er mikill styrkur og krefst hugrekkis. Staðreyndin er sú að vandamálin stækka í þögninni. Því fyrr sem við tölum saman og leitum hjálpar því meiri líkur eru á að líðan batni og von kvikni á ný. Enginn ætti að þurfa að þjást í þögninni. Með samstilltu átaki, opnum samtölum og minni fordómum getum við sem samfélag búið til umhverfi sem stuðlar að góðum lífsgæðum óháð aldri þar sem öll geta lifað með reisn og fengið stuðning þegar þörf krefur. Ekki bera harm þinn í hljóði heldur segðu það upphátt. Höfundur er sálfræðingur og fagstjóri Píeta samtakanna. Þau sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á upplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, hjálparsíma Rauða krossins s.1717, á netspjallið 1717.is eða112.is og á Píeta símann s.552-2218. Hægt er að leita til heilsugæslu um land allt á opnunartíma og til bráðamóttöku geðþjónustu eða bráðamóttöku Landspítala.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson Skoðun