Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar 29. júlí 2025 07:01 Það er ekki alltaf auðvelt að ná sambandi við fólk. Fyrir suma gerist það náttúrulega, en aðrir eiga í erfiðleikum með fyrsta orð, bros eða spurningu. Þetta er sérstaklega áberandi í smáspjalli (small talk), þessum félagslega dansi sem virðist léttur á yfirborðinu en getur vakið óöryggi og sjálfsefa hjá þeim sem upplifa sig ekki örugga í samskiptum. Hjá mér hefur smáspjall oft kallað fram tilfinningu um að ég sé utan við samfélagið, að ég nái ekki að tengjast í réttri „tíðni“. Ekki vegna þess að ég vilji ekki tala við fólk, heldur vegna þess að mér finnst ég ekki alltaf eiga heima þar. Það er oft litið á smáspjall sem eitthvað létt, kurteislegt eða jafnvel yfirborðslegt. En í raun krefst það hæfileika sem ekki allir hafa fengið að rækta, þ.e.a.s. að skapa öryggi, að hlusta af einlægni, að lesa stemninguna og gefa af sér án mikils undirbúnings. Hæfileikar í samskiptum eru oft vanmetnir. Við teljum þá ekki með í prófum eða gráðum, en þeir ráða miklu um það hvernig við tengjumst og hvernig samfélagið virkar. Fólk sem á erfitt með smáspjall er ekki hæfileikalaust, það kann að vera með mikla næmni, hugsun eða innsæi sem einfaldlega þarf að fá að njóta sín með öðrum hætti. Ef við viljum breyta samfélaginu til hins betra, þurfum við að víkka hugtakið hæfileiki og viðurkenna að það að eiga samtal, jafnvel létt og stutt, sé ekki sjálfsagt fyrir alla. Það er stundum stærsti hæfileikinn af öllum þ.e. að mæta öðru fólki þar sem það er. Það sem gerir þetta erfiðara er hvernig við sem samfélag skilgreinum hæfileika. Þegar ég hugsa um hugtakið „hæfileiki“ dettur mér fyrst í hug hæfileiki til að mennta sig, til að syngja, til að hlaupa hratt eða leysa flókin verkefni. En sjaldan hugsa ég um hæfileika í samskiptum, hlustun, nærveru eða innsæi. Þó eru þetta einmitt færniþættir sem skipta sköpum í daglegu lífi og í smáspjalli, þar sem tengslin hefjast. Sem barn í grunnskóla bjó ég yfir mörgum hæfileikum. Ég gat sungið, leikið og var mjög frjór í hugsun. Sköpunargáfan mín var sterk og ímyndunaraflið lifandi. En á sama tíma glímdi ég við lesblindu, ADHD og hegðunarerfiðleika. Ég var ekki góður í öllu og oft ekki séður sem námsmaður, þó ég næði lágmarkseinkunnum og hefði greinilega einhverja færni til að læra. Þessi reynsla hefur mótað mig sem kennara. Ég hef aftur og aftur séð ólíka hæfileika blómstra í ólíkum nemendum, hæfileika sem ekki alltaf fá að njóta sín í skólaumhverfi sem leggur megináherslu á það sem hægt er að mæla. Samfélagið og skólakerfið hafa tilhneigingu til að lyfta ákveðinni tegund náms upp þ.e. þeirri sem birtist í stigum, einkunnum og prófum. Ég styð staðlað námsmat þar sem það á rétt á sér. Ekki síst í greinum eins og lestri, sem er undirstaða alls annars náms. Án læsis er erfitt að byggja upp sjálfstæð vinnubrögð, fræðilegan skilning eða traust á eigin getu. En við verðum líka að vera meðvituð um að nám og hæfileikar birtast á fleiri sviðum en þeim sem auðvelt er að skrásetja eða raða í töflur. Við megum þó ekki gleyma því að slík próf ná aðeins að meta hvort einstaklingur hafi þá hæfni sem krafist er í námi en þau segja lítið um sköpunargáfu, innsæi, eða aðra dýpri hæfileika. Þegar við lítum á hæfileika sem eitthvað sem þarf að vera sýnilegt, mælanlegt eða verðlaunað, þá hættum við að sjá þá fjölbreytni sem raunverulega býr í fólki. Við hættum að hlusta eftir því sem er hljótt, og metum einungis það sem er augljóst. Og þar með missum við af dýrmætum manneskjum sem kunna að hafa hæfileika sem skólamatið nær aldrei utan um. Því þarf umræðan um hæfileika og menntun að víkka. Við verðum að rýma til fyrir þá hæfileika sem ekki sjást í einkunnum, prófum eða gráðum, en sem gera okkur að betri einstaklingum, betri vinum og betra samfélagi. Og ef við byrjum á að hlusta, jafnvel í smáspjalli getur það orðið byrjunin að stærra samtali. Samtali um gildi hvers og eins, þekkingu sem ekki er alltaf á einkunnaspjöldum, og tengsl sem vaxa í þögn jafnt sem tali. Höfundur er mannvinur og kennari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurður Árni Reynisson Mest lesið Halldór 11.10.2025 Halldór Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er Vegagerðin við völd á Íslandi? Gauti Kristmannsson,Lilja S. Jónsdóttir skrifar Skoðun Rannsókn lögreglunnar í Keflavík á Geirfinnsmálinu Valtýr Sigurðsson skrifar Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Lukkudagar lífsins er Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Heimsveldið má vera evrópskt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Laxness, Njáll og Egill við góða heilsu í FÁ! Helgi Sæmundur Helgason skrifar Skoðun Hvað á Selfoss sameiginlegt með Róm, Berlín, Prag og París? Axel Sigurðsson skrifar Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Sjá meira
Það er ekki alltaf auðvelt að ná sambandi við fólk. Fyrir suma gerist það náttúrulega, en aðrir eiga í erfiðleikum með fyrsta orð, bros eða spurningu. Þetta er sérstaklega áberandi í smáspjalli (small talk), þessum félagslega dansi sem virðist léttur á yfirborðinu en getur vakið óöryggi og sjálfsefa hjá þeim sem upplifa sig ekki örugga í samskiptum. Hjá mér hefur smáspjall oft kallað fram tilfinningu um að ég sé utan við samfélagið, að ég nái ekki að tengjast í réttri „tíðni“. Ekki vegna þess að ég vilji ekki tala við fólk, heldur vegna þess að mér finnst ég ekki alltaf eiga heima þar. Það er oft litið á smáspjall sem eitthvað létt, kurteislegt eða jafnvel yfirborðslegt. En í raun krefst það hæfileika sem ekki allir hafa fengið að rækta, þ.e.a.s. að skapa öryggi, að hlusta af einlægni, að lesa stemninguna og gefa af sér án mikils undirbúnings. Hæfileikar í samskiptum eru oft vanmetnir. Við teljum þá ekki með í prófum eða gráðum, en þeir ráða miklu um það hvernig við tengjumst og hvernig samfélagið virkar. Fólk sem á erfitt með smáspjall er ekki hæfileikalaust, það kann að vera með mikla næmni, hugsun eða innsæi sem einfaldlega þarf að fá að njóta sín með öðrum hætti. Ef við viljum breyta samfélaginu til hins betra, þurfum við að víkka hugtakið hæfileiki og viðurkenna að það að eiga samtal, jafnvel létt og stutt, sé ekki sjálfsagt fyrir alla. Það er stundum stærsti hæfileikinn af öllum þ.e. að mæta öðru fólki þar sem það er. Það sem gerir þetta erfiðara er hvernig við sem samfélag skilgreinum hæfileika. Þegar ég hugsa um hugtakið „hæfileiki“ dettur mér fyrst í hug hæfileiki til að mennta sig, til að syngja, til að hlaupa hratt eða leysa flókin verkefni. En sjaldan hugsa ég um hæfileika í samskiptum, hlustun, nærveru eða innsæi. Þó eru þetta einmitt færniþættir sem skipta sköpum í daglegu lífi og í smáspjalli, þar sem tengslin hefjast. Sem barn í grunnskóla bjó ég yfir mörgum hæfileikum. Ég gat sungið, leikið og var mjög frjór í hugsun. Sköpunargáfan mín var sterk og ímyndunaraflið lifandi. En á sama tíma glímdi ég við lesblindu, ADHD og hegðunarerfiðleika. Ég var ekki góður í öllu og oft ekki séður sem námsmaður, þó ég næði lágmarkseinkunnum og hefði greinilega einhverja færni til að læra. Þessi reynsla hefur mótað mig sem kennara. Ég hef aftur og aftur séð ólíka hæfileika blómstra í ólíkum nemendum, hæfileika sem ekki alltaf fá að njóta sín í skólaumhverfi sem leggur megináherslu á það sem hægt er að mæla. Samfélagið og skólakerfið hafa tilhneigingu til að lyfta ákveðinni tegund náms upp þ.e. þeirri sem birtist í stigum, einkunnum og prófum. Ég styð staðlað námsmat þar sem það á rétt á sér. Ekki síst í greinum eins og lestri, sem er undirstaða alls annars náms. Án læsis er erfitt að byggja upp sjálfstæð vinnubrögð, fræðilegan skilning eða traust á eigin getu. En við verðum líka að vera meðvituð um að nám og hæfileikar birtast á fleiri sviðum en þeim sem auðvelt er að skrásetja eða raða í töflur. Við megum þó ekki gleyma því að slík próf ná aðeins að meta hvort einstaklingur hafi þá hæfni sem krafist er í námi en þau segja lítið um sköpunargáfu, innsæi, eða aðra dýpri hæfileika. Þegar við lítum á hæfileika sem eitthvað sem þarf að vera sýnilegt, mælanlegt eða verðlaunað, þá hættum við að sjá þá fjölbreytni sem raunverulega býr í fólki. Við hættum að hlusta eftir því sem er hljótt, og metum einungis það sem er augljóst. Og þar með missum við af dýrmætum manneskjum sem kunna að hafa hæfileika sem skólamatið nær aldrei utan um. Því þarf umræðan um hæfileika og menntun að víkka. Við verðum að rýma til fyrir þá hæfileika sem ekki sjást í einkunnum, prófum eða gráðum, en sem gera okkur að betri einstaklingum, betri vinum og betra samfélagi. Og ef við byrjum á að hlusta, jafnvel í smáspjalli getur það orðið byrjunin að stærra samtali. Samtali um gildi hvers og eins, þekkingu sem ekki er alltaf á einkunnaspjöldum, og tengsl sem vaxa í þögn jafnt sem tali. Höfundur er mannvinur og kennari.
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun „Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
„Reykjavíkurleiðin“ – skref að sanngjarnara og stöðugra leikskólastarfi Einar Sveinbjörn Guðmundsson Skoðun
Framtíðin samkvæmt Geoffrey Hinton: Gervigreindin er að læra að sjá heiminn eins og við Sigvaldi Einarsson Skoðun