Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar 23. maí 2025 13:02 Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Mest lesið Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Saga, trú og stjórnmál eru nátengd og oft notuð til að móta sýn og réttlæta ákvarðanir. En þegar slík afstaða er byggð á goðsögnum fremur en staðreyndum, getur hún skaðað samfélag, hagkerfi og lýðræðislega umræðu. Skoðum hér hugmyndir um þjóðareign, trúarlega réttlætingu og skakkar söguskýringar sem hafa áhrif á stefnu og skattlagningu. Stjórnmál og trú: Sameiginleg þörf fyrir trúarlega sannfæringu Stjórnmál og trúarbrögð eiga það sameiginlegt að byggja oft á trú – ekki endilega rökum. Rétt eins og sumir trúarleiðtogar túlka helgar bækur eftir tíðarandanum, túlka stjórnmálamenn lög og sögu með sama hætti. Það sem áður var „eilífur sannleikur“ getur skyndilega orðið að hentugri frasa, notaður til að klæða pólitíska stefnu í siðferðilegan búning. Skattar og veiðigjöld: Þegar réttlæting þjónar tilgangi, ekki rökum Þegar stjórnvöld réttlæta nýja skatta og gjöld með tilvísun í siðferðislega ábyrgð eða þjóðarhag, er nauðsynlegt að spyrja: Hvaða áhrif hefur þetta í raun? Reynslan sýnir að skattar sem byggja á pólitískum hugmyndum fremur en hagfræðilegum forsendum – eins og innflutningstollar í nafni „verndar“ – leiða til hærri verðs, minni samkeppni og stöðnunar. Hið sama á við hérlendis. Skattar og veiðigjöld kallaðar „leiðréttingar“ skila sér ekki endilega í auknum gæðum. Þau geta dregið úr áræði, fjárfestingavilja og sköpun – áhrif sem sjást ekki endilega í fjárlögum, en birtast í hugarfari og hegðun atvinnulífsins. Þjóðareign fiskimiða: Goðsögn sem skapar óvissu Í umræðunni um þjóðareign fiskimiða hefur orðið til ákveðin goðsögn – sú að útgerðin hafi „fengið fiskinn frítt“. Þetta er einföldun sem stenst ekki skoðun. Hugtakið „þjóðareign“ hefur enga lagalega þýðingu varðandi framkvæmdarétt eða arðsemi. Það er pólitísk yfirlýsing sem hljómar vel í ræðum en ruglar umræðuna. Sagan hefur verið afbökuð: ekki er minnst á áratugi af áhættu, vinnu og fjárfestingu sem liggur að baki sjávarútvegi. Líkt og í sögunni um litlu gulu hænuna – margir vilja njóta brauðsins, en fáir leggja hönd á plóginn. Enginn á fiskinn í sjónum – fyrr en hann er veiddur Lögin eru skýr: enginn á fiskinn fyrr en hann er veiddur með löglegu veiðileyfi. Þá verður hann eign viðkomandi aðila – með tilheyrandi ábyrgð og verðmætasköpun. Að kalla veiðiréttinn „gjöf“ er röng forsenda og þjónar pólitískum tilgangi, ekki raunverulegri lausn. Rétta spurningin er ekki hver á fiskinn, heldur hvernig við tryggjum sanngjarna, gagnsæja og arðbæra nýtingu sem þjónar hagsmunum þjóðarinnar. Vísindin, ekki frasarnir, eiga að stýra stefnu Við verðum að velja: ætlum við að byggja stefnu á vísindalegri nálgun – með gagnrýni, prófun og stöðugri leiðréttingu – eða á trúarlegum frösum og sagnaskekkju? Stjórnmál og trú hafa tilhneigingu til að festa sig í sannfæringu, jafnvel þótt hún standist ekki skoðun. Fiskveiðistjórnun er flókið svið sem snýst um lífríki, efnahagslega arðsemi og samfélagslega sátt. Til að tryggja langtímaávinning þarf gagnsæi, stöðugleika og ábyrgð – ekki goðsagnir. Ábyrgð, ekki eignarhald Þjóðin á ekki fiskinn í sjónum – en hún ber ábyrgð á hvernig kerfið er hannað, stjórnað og þróað. Það krefst ekki trúar, heldur þekkingar, traustrar gagnagreiningar og hugrekkis til að horfast í augu við flóknar staðreyndir. Stefnumótun byggð á blekkingum leiðir okkur villu vegar – en vísindaleg nálgun býður upp á raunhæfa framtíðarsýn. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun