Landsvirkjun semur lög um bráðabirgðavirkjanir Snæbjörn Guðmundsson skrifar 19. maí 2025 08:02 Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snæbjörn Guðmundsson Deilur um Hvammsvirkjun Landsvirkjun Orkumál Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Mest lesið Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Þann 15. janúar síðastliðinn féll sögulegur dómur í máli landeigenda við Þjórsá gegn ríkinu og Landsvirkjun þar sem virkjanaleyfi fyrir Hvammsvirkjun var ógilt. Aldrei fyrr hafði íslenskur dómstóll ógilt virkjunarleyfi. Þó forstjóri Landsvirkjunar segði dóminn hafa komið mjög á óvart er augljóst að ríkisvaldið bjóst við þessum úrskurði enda sat það á tveggja ára gömlu lögfræðiáliti lagaprófessors sem gekk í sömu átt. Þremur vikum síðar var líka nýtt frumvarp komið í gegnum ríkisstjórn og inn á borð Alþingis, í daglegu tali kallað „Hvammsvirkjunarfrumvarpið“. Þegar Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, mælti fyrir frumvarpinu þann 12. febrúar sagði hann beinlínis í pontu: „Tilgangur frumvarpsins er að bregðast við niðurstöðu dóms Héraðsdóms Reykjavíkur frá 15. janúar síðastliðnum í máli nr. E-2457/2024.“ Mannréttindabrot Þegar ráðherra mælti fyrir frumvarpinu höfðu ríkið og Landsvirkjun þegar tekið sameiginlega ákvörðun um að áfrýja dómnum til hæstaréttar. Ríkið stóð því í miðju dómsmáli þegar ráðherra ákvað að leggja fram frumvarp sem viðbragð við ógildingu virkjanaleyfisins. Það eitt og sér er að áliti margra löglærðra, sem tjáðu sig um frumvarpið, brot á mannréttindum landeigendanna samkvæmt bæði stjórnarskrá Íslands og Mannréttindasáttmála Evrópu. Afleiðing þessa er að landeigendur eru sviptir réttlátri málsmeðferð fyrir dómstólum í máli þar sem stjórnarskrárvarinn eignarréttur þeirra er undir. Engin greining ráðuneytisins fylgdi frumvarpinu á því hvort frumvarpið standist yfir höfuð meginregluna um þrískiptingu ríkisvaldsins og stjórnarskrá. Vart kemur á óvart að margir urðu til að gagnrýna frumvarpið. Landsvirkjun semur lög En 12. febrúar mælti umhverfisráðherra ekki aðeins fyrir Hvammsvirkjunarfrumvarpinu, heldur áttu stjórnendur í ráðuneyti hans fyrri fund af tveimur með sjálfri Landsvirkjun um efni frumvarpsins. Þetta hefur ekki áður komið fram í opinberri umræðu. Það sem meira er, strax kl. 8:10 daginn eftir, að morgni 13. febrúar, hittist sama fólk aftur. Þá hafði bæst í hópinn pólitískur aðstoðarmaður ráðherrans, sem rétt áður hafði yfirgefið yfirlögfræðingsstöðu sína hjá Samtökum iðnaðarins. Fundarefnið? Jú, það var aftur hið nýframlagða Hvammsvirkjunarfrumvarp en nú áttu aðstoðarforstjóri og yfirlögfræðingur Landsvirkjunar það erindi við stjórnendur í umhverfisráðuneytinu að breyta frumvarpinu og setja inn algjörlega nýtt ákvæði í raforkulög sem heimilaði virkjunarleyfi til bráðabirgða. Þetta og fleira tengt meðferð Alþingis á frumvarpinu kemur fram í stuttum fundarpunktum ráðuneytisins sem fylgja greininni. Lesið þetta aftur, hægt og rólega: Ríkið og Landsvirkjun, áfrýjendur í sameiginlegu dómsmáli vegna ógildingar leyfa fyrir Hvammsvirkjun, hittust tvo daga í röð til að ræða nýtt frumvarp til Alþingis sem ætlað er að bjarga þeim í dómsmáli sem þau töpuðu. Til umræðu á fundunum var meðal annars hvernig mætti bæta ákvæði um bráðabirgðavirkjunarleyfi í frumvarpið í samræmi við aðrar umdeildar bráðabirgðaheimildir í t.d. lögum um fiskeldi, sem hafa sætt athugasemdum eftirlitsstofnunar EFTA allar götur frá því þær voru settar. Virkjun til bráðabirgða til að bregðast við dómi? Nú í síðustu viku gerði stjórnarmeirihlutinn í umhverfis- og samgöngunefnd sér svo lítið fyrir og lagði einmitt til hina Landsvirkjunarættuðu tillögu, sem barst til þeirra í gegnum ráðuneytið, um að bætt yrði við raforkulög heimild til að veita virkjunarleyfi til bráðabirgða. Hvernig allsherjarvirkjunarframkvæmdir með stíflugerð, nýjum lónum, jarðgangnagerð, skurðgrefti og uppsetningu vélbúnaðar eigi að vera „til bráðabirgða“ skilur þó enginn sem greinarhöfundur hefur spurt. Og hver ætli þörfin sé svo fyrir slíkt bráðabirgðaleyfi?Það skyldi þó ekki vera að koma sér hjá stjórnarskrá og reglum sem við höfum tekið upp vegna EES-samningsins? Landsvirkjun ráðskast með ráðherra og Alþingi Ætla Jóhann Páll Jóhannsson og Alþingi að láta ota sér út í það að hafa virt að vettugi sjálfa stjórnarskrána, EES-samninginn og réttindi almennings til réttlátrar málsmeðferðar fyrir dómstólum? Telst það ekkert tiltökumál að umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið eigi fundi með samáfrýjanda í dómsmáli sem snýr að vernd náttúrunnar og réttindum borgaranna – þar sem rætt er um efni frumvarps sem beinlínis er stefnt gegn þeirri vernd náttúru og réttindum borgaranna sem dómsmálið snýst um? Telur ráðherrann eðlilegt að aðstoðarmaður hans ræði við yfirlögfræðing og aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar um það hvernig hægt sé að breyta lögum í miðju dómsmáli svo endanlegur dómur hafi ekki áhrif á framkvæmdir við Hvammsvirkjun? Og láti svo ráðuneytið leggja svokallaða „breytingartillögu“ fyrir umhverfis- og samgöngunefnd að ósk Landsvirkjunar? Þetta eru vond og ósæmileg vinnubrögð gagnvart Alþingi og almenningi. Það er stjórnsýslunni ekki sæmandi að eftirláta Landsvirkjun að bjarga áratugalöngu eigin klúðri við undirbúning Hvammsvirkjunar, og segja Alþingi fyrir verkum með heimasmíðuðu lagafrumvarpi sem gengur gegn EES-samningnum, stjórnarskrá, vernd náttúru og réttlátri málsmeðferð borgaranna. Höfundur er jarðfræðingur og formaður Náttúrugriða.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun