Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:01 Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Embætti landlæknis Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Þegar við hugsum um það sem mestu máli skiptir í lífinu, hvað kemur fyrst upp í hugann? Hvers óskum við þeim sem okkur þykir vænst um? Viljum við að þau verði rík og fræg eða heilbrigð og hamingjusöm? Flest okkar þekkja svarið. En samt virðist áhersla á efnahagsleg gæði vera ríkjandi. Af hverju er fólk tilbúið að fórna heilsu sinni og dýrmætum samverustundum með sínum nánustu fyrir veraldlega velgengni. Ef til vill má finna skýringar á þessum áherslum í því hvernig við skilgreinum velgengni og árangur. Samfélagið gefur stöðug merki um hvað sé eftirsóknarvert. Ef ríkidæmi, útlit eða frægð eru ávallt í forgrunni, til að mynda á samfélagsmiðlum og í fjölmiðlum, þá óhjákvæmilega beinist metnaður fólks að því. En samkvæmt rannsóknum þá eru tengslin við annað fólk sá þáttur sem stuðlar mest að raunverulegri hamingju og alvöru lífsgæðum. Af hverju borgum við fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk? Það er umhugsunarvert að okkur finnist eðlilegt að borga fólki hærri laun fyrir að vinna með peninga en fólk. Með þessu sendum við þau skilaboð til unga fólksins að það sé meira virði að vinna með peninga en fólk. Dalai Lama á að hafa sagt að það sem komi honum mest á óvart við mannlega tilveru er að maðurinn fórni heilsu sinni til að eignast peninga. Síðan fórnar hann peningunum til að ná aftur heilsu sinni. Á sama tíma er hann svo spenntur fyrir framtíð sinni að hann nýtur ekki augnabliksins. Afleiðingin sé sú að hann lifir hvorki í nútíð né framtíð. Og hann lifi eins og hann muni aldrei deyja – og svo deyr hann án þess að hafa lifað í raun. Hvernig gerðist þetta og þarf þetta að vera svona? Það hefur ekki alltaf verið þannig að efnahagslegir þættir hafi verið taldir loka takmarkið í lífi fólks og í samfélaginu. Jafnvel Adam Smith, faðir nútíma hagfræði, sagði árið 1790 að hinn raunverulegi árangur stjórnvalda væri hversu hamingjusamir þegnarnir væru. Hagsvöxtur er mikilvæguren aukinn hagsvöxtur leiðir ekki alltaf til betri heilsu og hamingju. Það er því ekki nóg að vinna einungis að hagvexti og halda að því fylgi sjálfkrafa aukin lífsgæði, það þarf einnig að setja markmið um aukna velsæld og vinna markvisst að henni. Hagvöxtur sem leið að lokamarkmiðinu - velsæld Fjárhagslegu markmiðin, sem áttu að vera leið að lífsgæðum hafa allt í einu orðið að lokamarkmiði bæði stjórnvalda og einstaklinga. Ein ástæða þess er að það er auðveldara að mæla efnahagslegan vöxt en hamingju og lífsgæði. Þó það hafi ekki verið ætlunin þá tóku efnahagslegir mælikvarðar yfir. Mælikvarðarnir sem við notum hafa svo bein áhrif á val á aðgerðum eða eins og Joseph Stieglitz, nóbelsverðlaunahafi í hagfræði benti á „if you don´t measure the right thing, you don´t do the right thing“. Þessi þróun í samfélaginu hefur orðið til þess að metnaður margra beinist að efnahagslegum gróða – oft án þess að tekið sé tillit til þess hvaða áhrif það hefur á fólkið og jörðina. Krafa fárra um óendanlegan fjárhagslegan gróða án tillits til afleiðinganna hefur skapað gríðarlegan ójöfnuð, þar sem 8 ríkustu menn heims eiga jafn mikið og 3.6 milljarðar af fátækustu íbúum jarðar. Það er ljóst að við getum ekki haldið svona áfram þar sem við erum að ganga á auðlindir á ósjálfbæran hátt með þessari miklu efnishyggju. Það er ljóst að jörðin mun lifa af án okkar en við getum ekki lifað áfram á jörðinni nema við breytum einhverju. Hlýnun jarðar og kulnun fólks Hlýnun jarðar og kulnun fólks eru meðal alvarlegustu afleiðinga efnishyggjunnar og þær áskoranir verðum við að horfast í augu við. Við þurfum að velta fyrir okkur hvernig við gefum gildum eins og tengslum, samkennd og kærleika meira vægi. Hjá frumbyggjum Ástrala er velgengni skilgreind sem tengsl, þau sem ná mestum árangri í lífinu eru þau sem hafa sterkustu tengslin, við sig sjálf, jörðina og annað fólk. Hvernig myndi heimurinn líta út ef velgengni og árangur væru metin eftir styrk tengsla? Velsældarþing – í hvernig samfélagi viljum við búa í? Velsældarhagkerfi, eða wellbeing economy, er nálgun eða hugmyndafræði þar sem velferð, sjálfbærni og samfélagslegs gæði fá vægi og þar sem efnahagslegur árangur er leið, en ekki markmið í sjálfu sér. Á Velsældarþinginu í Hörpu, 8.-9. maí næstkomandi koma saman fulltrúar úr háskólasamfélaginu, stjórnvöldum, atvinnulífinu og almenningur til að ræða þessar áskoranir og hvernig við gefum þeim gildum meira vægi í samfélaginu sem leiða til aukinna lífsgæða fyrir fólk og jörðina svo við getum tryggt sjálfbærni fólks og jarðarinnar á sama tíma. Verndari Velsældarþingsins er forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, sem hefur talað skýrt fyrir því að við þurfum að byggja hagkerfi og stefnu á grundvelli lífsgæða, tengsla og sjálfbærni. Nánari upplýsingar má finna hér: https://www.wellbeingeconomyforum.com/ Höfundur er forseti Velsældarþingsins og sviðstjóri lýðheilsusviðs hjá Embætti landlæknis.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar