Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar 3. maí 2025 15:02 Fyrir 50 árum þann 30. apríl 1975 féll Saigon, höfuðborg Suður-Víetnams, í hendur hersveita Norður-Víetnams. Þetta markaði endalok Víetnamstríðsins, sem hafði kostað um þrjár milljónir Víetnama og tæplega 60.000 Bandaríkjamenn lífið. Bandaríkjaher var neyddur til að yfirgefa landið í skyndingu, og myndir af fólki sem var flutt með þyrlum frá þaki bandaríska sendiráðsins urðu tákn um kaotískan enda stríðsins. Rætur stríðsins má rekja til nýlendutímans, þegar Víetnam tilheyrði Indókína undir franskri stjórn. Eftir síðari heimsstyrjöldina hófst barátta fyrir sjálfstæði sem eftir frækinn sigur Víetnama á franska hernum í Dien Bien Phu leiddi til skiptingar landsins í tvo hluta árið 1954: Norður-Víetnam undir stjórn kommúnista og Suður-Víetnam undir stjórn andkommúnista. Bandaríkin hófu sífellt meiri þátttöku í stríðnu sem þeir litu á sem vígvöll kalda stríðsins en varð lítið ágengt þrátt fyrir gríðarlega hernaðaryfirburði. Átökin voru þau blóðugustu sem menn höfðu orðið vitni af í nýtilkomnu sjónvarpi. Bandarískum yfirvöldum reyndist erfitt að útskýra og réttlæta stríðið fyrir almenningi bæði heima fyrir og í öðrum löndum enda einkenndist strísrekstur þeirra af vanþekkingu og virðingarleysi fyrir víetnamskri þjóð og víetnamskri menningu. Mótmæli fóru vaxandi ekki síst með tilkomu 68 kynslóðarinnar. Minnisstæðar eru tvær ræður sem vöktu mikla athygli og höfðu veruleg áhrif á almenningsálitið bæði innan og utan Bandaríkjanna. Aðra flutti John Kerry, fyrrum sjóliði sem hafði þjónað í Víetnam, er hann bar vitni fyrir utanríkismálanefnd bandaríska þingsins í apríl 1971. Þar sagði hann meðal annars: „How do you ask a man to be the last man to die for a mistake?“ Ræða Kerry varð táknræn fyrir unga kynslóð uppgjafahermanna sem höfðu snúið baki við stríðinu. Hina hélt Olof Palme forsætisráðherra Svíþjóðar eftir gríðarlegar loftárásir Bandaríkjamanna á Norður -Víetnam um jólin 1972. Hafði sú ræða mikil áhrif á almenningsálitið í Evrópu en vakti um leið mikla reiði hjá ráðamönnum í Washington. Í jólaávarpi 1972 líkti Palme sprengjuárásum Bandaríkjamanna á Víetnam við grimmdarverk nasista og ýmis grimmdarverk sögunnar. „Man får associationer till Guernica, Oradour, Babi Yar, Katyn, Lidice, Sharpeville, Treblinka.“ Þegar Bandaríkin drógu herlið sitt til baka stuttu síðar og hættu stuðningi við Suður-Víetnam, féll ríkisstjórn þar hratt. Sameining landsins undir stjórn kommúnista í Norður-Víetnam markaði lok stríðsins – en ekki lok sársaukans. Víetnam var í rústum og hefur þurft áratugi til að byggja sig upp. Í dag, 50 árum síðar, eru mörg sár enn opin. Stríðið skilur eftir sig arfleifð mótmæla, siðferðislegrar sjálfsskoðunar og mikilvægra spurninga um réttmæti hernaðaríhlutunar. Ræður Kerry og Palme minna okkur á að andstaða við stríð sprettur ekki aðeins úr pólitískum skoðunum – heldur einnig úr samvisku og mannúð. Víetnamstríðið er meðal lærdómsríkustu styrjalda 20. aldar. Þar sýndu Bandaríkjamenn fram á að hernaðarlegir yfirburðir tryggja ekki endilega sigur. Í dag má greina hliðstæður við átökin á Gasa og í Úkraínu, þar sem harka og valdbeiting hafa ekki skilað tilætluðum árangri. Til að skilja afleiðingar stríðs er nauðsynlegt að tileinka sér þekkingu á sögu, menningu og reynslu viðkomandi þjóða. Með því að skoða lærdóma Víetnamstríðsins má betur skilja flækjustig nútímaátaka og mikilvægi pólitískra lausna. Í Víetnam háðu Bandaríkin stríð gegn kommúnisma með miklum herstyrk, en vissu lítið um þjóðina sjálfa og menningu hennar og tókst ekki að vinna hug og hjörtu íbúa Suður-Víetnam. Andstaða við innrásina jókst bæði meðal almennings í Víetnam og í Bandaríkjunum. Á svipaðan hátt má sjá að Ísrael og Rússland hafa ekki náð pólitískum árangri með hernaðarlegum aðgerðum í Gasa og Úkraínu. Í báðum tilfellum hefur valdbeiting leitt til aukinnar andspyrnu og hörmunga meðal óbreyttra borgara. Alþjóðlegur þrýstingur gegndi stóru hlutverki í þróun Víetnamstríðsins og hið sama á við um Gasa og Úkraínu. Myndir, upptökur og skýrslur um mannréttindabrot hafa áhrif á almenningsálit og stefnu ríkja. Að lokum er ljóst að friður næst ekki með hervaldi heldur með samræðu, málamiðlunum og virðingu fyrir mannréttindum. Það sýndi sig í lok Víetnamstríðsins og á einnig við í núverandi átökum. Víetnam kennir okkur að stríð án skilnings og samráðs endar yfirleitt í ósigri – ekki aðeins fyrir hermenn, heldur fyrir allan almenning deiluaðila. Höfundur er fyrrverandi ráðgjafi við heilbrigðisráðuneytið í Víetnam á vegum sænsku þróunarsamvinnustofnunarinnar (SIDA). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Víetnam Bandaríkin Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Fyrir 50 árum þann 30. apríl 1975 féll Saigon, höfuðborg Suður-Víetnams, í hendur hersveita Norður-Víetnams. Þetta markaði endalok Víetnamstríðsins, sem hafði kostað um þrjár milljónir Víetnama og tæplega 60.000 Bandaríkjamenn lífið. Bandaríkjaher var neyddur til að yfirgefa landið í skyndingu, og myndir af fólki sem var flutt með þyrlum frá þaki bandaríska sendiráðsins urðu tákn um kaotískan enda stríðsins. Rætur stríðsins má rekja til nýlendutímans, þegar Víetnam tilheyrði Indókína undir franskri stjórn. Eftir síðari heimsstyrjöldina hófst barátta fyrir sjálfstæði sem eftir frækinn sigur Víetnama á franska hernum í Dien Bien Phu leiddi til skiptingar landsins í tvo hluta árið 1954: Norður-Víetnam undir stjórn kommúnista og Suður-Víetnam undir stjórn andkommúnista. Bandaríkin hófu sífellt meiri þátttöku í stríðnu sem þeir litu á sem vígvöll kalda stríðsins en varð lítið ágengt þrátt fyrir gríðarlega hernaðaryfirburði. Átökin voru þau blóðugustu sem menn höfðu orðið vitni af í nýtilkomnu sjónvarpi. Bandarískum yfirvöldum reyndist erfitt að útskýra og réttlæta stríðið fyrir almenningi bæði heima fyrir og í öðrum löndum enda einkenndist strísrekstur þeirra af vanþekkingu og virðingarleysi fyrir víetnamskri þjóð og víetnamskri menningu. Mótmæli fóru vaxandi ekki síst með tilkomu 68 kynslóðarinnar. Minnisstæðar eru tvær ræður sem vöktu mikla athygli og höfðu veruleg áhrif á almenningsálitið bæði innan og utan Bandaríkjanna. Aðra flutti John Kerry, fyrrum sjóliði sem hafði þjónað í Víetnam, er hann bar vitni fyrir utanríkismálanefnd bandaríska þingsins í apríl 1971. Þar sagði hann meðal annars: „How do you ask a man to be the last man to die for a mistake?“ Ræða Kerry varð táknræn fyrir unga kynslóð uppgjafahermanna sem höfðu snúið baki við stríðinu. Hina hélt Olof Palme forsætisráðherra Svíþjóðar eftir gríðarlegar loftárásir Bandaríkjamanna á Norður -Víetnam um jólin 1972. Hafði sú ræða mikil áhrif á almenningsálitið í Evrópu en vakti um leið mikla reiði hjá ráðamönnum í Washington. Í jólaávarpi 1972 líkti Palme sprengjuárásum Bandaríkjamanna á Víetnam við grimmdarverk nasista og ýmis grimmdarverk sögunnar. „Man får associationer till Guernica, Oradour, Babi Yar, Katyn, Lidice, Sharpeville, Treblinka.“ Þegar Bandaríkin drógu herlið sitt til baka stuttu síðar og hættu stuðningi við Suður-Víetnam, féll ríkisstjórn þar hratt. Sameining landsins undir stjórn kommúnista í Norður-Víetnam markaði lok stríðsins – en ekki lok sársaukans. Víetnam var í rústum og hefur þurft áratugi til að byggja sig upp. Í dag, 50 árum síðar, eru mörg sár enn opin. Stríðið skilur eftir sig arfleifð mótmæla, siðferðislegrar sjálfsskoðunar og mikilvægra spurninga um réttmæti hernaðaríhlutunar. Ræður Kerry og Palme minna okkur á að andstaða við stríð sprettur ekki aðeins úr pólitískum skoðunum – heldur einnig úr samvisku og mannúð. Víetnamstríðið er meðal lærdómsríkustu styrjalda 20. aldar. Þar sýndu Bandaríkjamenn fram á að hernaðarlegir yfirburðir tryggja ekki endilega sigur. Í dag má greina hliðstæður við átökin á Gasa og í Úkraínu, þar sem harka og valdbeiting hafa ekki skilað tilætluðum árangri. Til að skilja afleiðingar stríðs er nauðsynlegt að tileinka sér þekkingu á sögu, menningu og reynslu viðkomandi þjóða. Með því að skoða lærdóma Víetnamstríðsins má betur skilja flækjustig nútímaátaka og mikilvægi pólitískra lausna. Í Víetnam háðu Bandaríkin stríð gegn kommúnisma með miklum herstyrk, en vissu lítið um þjóðina sjálfa og menningu hennar og tókst ekki að vinna hug og hjörtu íbúa Suður-Víetnam. Andstaða við innrásina jókst bæði meðal almennings í Víetnam og í Bandaríkjunum. Á svipaðan hátt má sjá að Ísrael og Rússland hafa ekki náð pólitískum árangri með hernaðarlegum aðgerðum í Gasa og Úkraínu. Í báðum tilfellum hefur valdbeiting leitt til aukinnar andspyrnu og hörmunga meðal óbreyttra borgara. Alþjóðlegur þrýstingur gegndi stóru hlutverki í þróun Víetnamstríðsins og hið sama á við um Gasa og Úkraínu. Myndir, upptökur og skýrslur um mannréttindabrot hafa áhrif á almenningsálit og stefnu ríkja. Að lokum er ljóst að friður næst ekki með hervaldi heldur með samræðu, málamiðlunum og virðingu fyrir mannréttindum. Það sýndi sig í lok Víetnamstríðsins og á einnig við í núverandi átökum. Víetnam kennir okkur að stríð án skilnings og samráðs endar yfirleitt í ósigri – ekki aðeins fyrir hermenn, heldur fyrir allan almenning deiluaðila. Höfundur er fyrrverandi ráðgjafi við heilbrigðisráðuneytið í Víetnam á vegum sænsku þróunarsamvinnustofnunarinnar (SIDA).
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun