Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar 30. apríl 2025 07:30 Við stöndum á tímamótum. Hin gömlu pólitísku skil á milli hægri og vinstri duga ekki til að takast á við þær grundvallarbreytingar sem eru að móta heiminn okkar. Lýðræðið okkar er að dragast aftur úr algrímum sem þekkja okkur betur en við þekkjum okkur sjálf. Persónuupplýsingarnar okkar ganga kaupum og sölum án okkar vitneskju og samþykkis og eru notaðar sem verkfæri til að stjórna hegðun okkar. Á meðan tæknirisar fara með meira vald en þjóðríki missum við athygli okkar, réttindi og getu til að taka raunverulega frjálsar ákvarðanir. Börnin okkar standa frammi fyrir framtíð sem við getum varla ímyndað okkur. Loftslagsvá vofir yfir á meðan menntakerfið undirbýr nemendur fyrir störf sem munu ekki vera til. Geðheilbrigðisvandi eykst á meðan stafræn fíkn kemur í stað mannlegra tengsla. Verslandi vinnuaflið og óprúttnu milljarðarmæringarnir Efnahagskerfið okkar byggir á því að smætta fólk, dýr og náttúru niður í auðlindir til að nota og græða á. Auður safnast á færri hendur á meðan sjálfvirknivæðingin ógnar möguleikum fólks til tekjuöflunar. Við mælum árangur í vergri landsframleiðslu en hunsum velsæld, jöfnuð og þolmörk vistkerfa Á sama tíma hreyfast stofnanirnar sem við eigum að geta stólað á til að veita auðmönnunum sem eiga tæknina aðhald, allt of hægt. Skrifræðið sem var hannað fyrir iðnbyltinguna hikstar á stafrænni öld og alþjóðleg samvinna bregst einmitt þegar við þurfum mest á henni að halda til að takast á við hnattrænar áskoranir. Valið er ekki lengur á milli hægri eða vinstri. Það er á milli þess að fara aftur á bak í falskri fortíðarþrá eða áfram með hugrökkum lausnum sem mæta umfangi þeirra áskoranna sem við stöndum frammi fyrir. Breytingar vekja ótta og nostalgía er þægileg Einhver sagði að fullvissan um eymdina væri betri en eymdin sem fylgir óvissunni. Margir tengja við þá tilfinningu, en við áttum okkur flest á því að ekkert í náttúrunni stendur í stað, óbreytt, ekki einu sinni dauðinn. Í baráttunni gegn ógnvekjandi breytingum ríghalda margir í úrelta hugmyndafræði og renna löngunaraugum í óljósar minningar um það sem var á meðan að aðrir gefast upp fyrir tækninni sem óstöðvandi afl sem við höfum litla stjórn á. En það er önnur leið í boði: að virkja tækniþróun fyrir mannlega velferð innan þolmarka vistkerfa. Í stað þess að sætta okkur við að örfáir ofurríkir í sílikondalnum geti stjórnað hagkerfum heimsins með sálfræðihernaði algríma sinna, getum við krafist þess að tæknin verði vettvangur fyrir samveru, samtal og sameiginlega lausnaleit. Í stað vettvanga sem stela persónuupplýsingum og fanga athygli okkar í gróða tilgangi getum við stuðlað að þróun stafrænna samfélagslegra vettvanga sem efla lýðræðislega þátttöku og uppbyggilegt samtal. Tækni sem valdeflir og frelsar Ímyndum okkur framtíð þar sem tækni gerir okkur kleift að vinna minna en skapa meira, þar sem enginn er skilinn eftir í hraðri breytingu. Samfélag þar sem að nýsköpun miðar að því að auðga líf fólks, ekki bara fjármagnseigenda. Þar sem gagnsæi og lýðræðisleg þátttaka eru innbyggð í stofnanir okkar. Þar sem að börnin okkar læra að þrífast í heimi sem er í stöðugri þróun. Við sem samfélag getum fjárfest í mannvænni tækni sem styrkir innri líðan í stað þess að örva stöðugt taugakerfið okkar; tæknilausnum sem styðja við samkennd og tengsl, frekar en að ýta undir kvíða og samkeppni. Samfélagsmiðlum sem spyrja ekki „hvernig náum við meiri athygli?“ heldur „hvernig byggjum við traust?“ Við getum líka innleitt nýja mælikvarða á árangur, þar sem velsæld, lýðræðisleg þátttaka og jafnvægi við náttúruna fá vægi umfram verga landsframleiðslu. Við getum hugsað hagkerfið upp á nýtt, fjárfest í fólki, grunnframfærslu og menntun sem leggur rækt við heimspekilega forvitni, gagnrýna hugsun og samkennd, í stað þess að búa börnin okkar undir heim sem er að hverfa. Hvaða framtíð eigum við að kóða? Þetta er ekki spurning um hvort tæknin verði notuð. Heldur: fyrir hvern? Í hvaða tilgangi? Með hvaða hvötum? Niðurstaðan verður ekki í okkar hag nema að við beitum okkur fyrir framtíð þar sem tæknin eflir, ekki kúgar. Þar sem velsæld er deilt og dreift, ekki söfnuð í hendur fárra. Þar sem við undirbúum börn okkar fyrir breytingar, ekki bara til að þola þær, heldur til að móta þær. Núverandi kerfi er mannana verk og því er hægt að breyta. Við þurfum bara að velja. Aftur á bak til fortíðar sem aldrei var, eða áfram til framtíðar sem við byggjum saman. Höfundur er stofnmeðlimur Samtaka um mannvæna tækni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Mogensen Mest lesið Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun 52 milljarðar/ári x 30 ár = EES Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Við stöndum á tímamótum. Hin gömlu pólitísku skil á milli hægri og vinstri duga ekki til að takast á við þær grundvallarbreytingar sem eru að móta heiminn okkar. Lýðræðið okkar er að dragast aftur úr algrímum sem þekkja okkur betur en við þekkjum okkur sjálf. Persónuupplýsingarnar okkar ganga kaupum og sölum án okkar vitneskju og samþykkis og eru notaðar sem verkfæri til að stjórna hegðun okkar. Á meðan tæknirisar fara með meira vald en þjóðríki missum við athygli okkar, réttindi og getu til að taka raunverulega frjálsar ákvarðanir. Börnin okkar standa frammi fyrir framtíð sem við getum varla ímyndað okkur. Loftslagsvá vofir yfir á meðan menntakerfið undirbýr nemendur fyrir störf sem munu ekki vera til. Geðheilbrigðisvandi eykst á meðan stafræn fíkn kemur í stað mannlegra tengsla. Verslandi vinnuaflið og óprúttnu milljarðarmæringarnir Efnahagskerfið okkar byggir á því að smætta fólk, dýr og náttúru niður í auðlindir til að nota og græða á. Auður safnast á færri hendur á meðan sjálfvirknivæðingin ógnar möguleikum fólks til tekjuöflunar. Við mælum árangur í vergri landsframleiðslu en hunsum velsæld, jöfnuð og þolmörk vistkerfa Á sama tíma hreyfast stofnanirnar sem við eigum að geta stólað á til að veita auðmönnunum sem eiga tæknina aðhald, allt of hægt. Skrifræðið sem var hannað fyrir iðnbyltinguna hikstar á stafrænni öld og alþjóðleg samvinna bregst einmitt þegar við þurfum mest á henni að halda til að takast á við hnattrænar áskoranir. Valið er ekki lengur á milli hægri eða vinstri. Það er á milli þess að fara aftur á bak í falskri fortíðarþrá eða áfram með hugrökkum lausnum sem mæta umfangi þeirra áskoranna sem við stöndum frammi fyrir. Breytingar vekja ótta og nostalgía er þægileg Einhver sagði að fullvissan um eymdina væri betri en eymdin sem fylgir óvissunni. Margir tengja við þá tilfinningu, en við áttum okkur flest á því að ekkert í náttúrunni stendur í stað, óbreytt, ekki einu sinni dauðinn. Í baráttunni gegn ógnvekjandi breytingum ríghalda margir í úrelta hugmyndafræði og renna löngunaraugum í óljósar minningar um það sem var á meðan að aðrir gefast upp fyrir tækninni sem óstöðvandi afl sem við höfum litla stjórn á. En það er önnur leið í boði: að virkja tækniþróun fyrir mannlega velferð innan þolmarka vistkerfa. Í stað þess að sætta okkur við að örfáir ofurríkir í sílikondalnum geti stjórnað hagkerfum heimsins með sálfræðihernaði algríma sinna, getum við krafist þess að tæknin verði vettvangur fyrir samveru, samtal og sameiginlega lausnaleit. Í stað vettvanga sem stela persónuupplýsingum og fanga athygli okkar í gróða tilgangi getum við stuðlað að þróun stafrænna samfélagslegra vettvanga sem efla lýðræðislega þátttöku og uppbyggilegt samtal. Tækni sem valdeflir og frelsar Ímyndum okkur framtíð þar sem tækni gerir okkur kleift að vinna minna en skapa meira, þar sem enginn er skilinn eftir í hraðri breytingu. Samfélag þar sem að nýsköpun miðar að því að auðga líf fólks, ekki bara fjármagnseigenda. Þar sem gagnsæi og lýðræðisleg þátttaka eru innbyggð í stofnanir okkar. Þar sem að börnin okkar læra að þrífast í heimi sem er í stöðugri þróun. Við sem samfélag getum fjárfest í mannvænni tækni sem styrkir innri líðan í stað þess að örva stöðugt taugakerfið okkar; tæknilausnum sem styðja við samkennd og tengsl, frekar en að ýta undir kvíða og samkeppni. Samfélagsmiðlum sem spyrja ekki „hvernig náum við meiri athygli?“ heldur „hvernig byggjum við traust?“ Við getum líka innleitt nýja mælikvarða á árangur, þar sem velsæld, lýðræðisleg þátttaka og jafnvægi við náttúruna fá vægi umfram verga landsframleiðslu. Við getum hugsað hagkerfið upp á nýtt, fjárfest í fólki, grunnframfærslu og menntun sem leggur rækt við heimspekilega forvitni, gagnrýna hugsun og samkennd, í stað þess að búa börnin okkar undir heim sem er að hverfa. Hvaða framtíð eigum við að kóða? Þetta er ekki spurning um hvort tæknin verði notuð. Heldur: fyrir hvern? Í hvaða tilgangi? Með hvaða hvötum? Niðurstaðan verður ekki í okkar hag nema að við beitum okkur fyrir framtíð þar sem tæknin eflir, ekki kúgar. Þar sem velsæld er deilt og dreift, ekki söfnuð í hendur fárra. Þar sem við undirbúum börn okkar fyrir breytingar, ekki bara til að þola þær, heldur til að móta þær. Núverandi kerfi er mannana verk og því er hægt að breyta. Við þurfum bara að velja. Aftur á bak til fortíðar sem aldrei var, eða áfram til framtíðar sem við byggjum saman. Höfundur er stofnmeðlimur Samtaka um mannvæna tækni.
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson Skoðun