Rafrettur hafi langvarandi afleiðingar á lungu, heila og hjarta Magnús Jochum Pálsson skrifar 3. apríl 2025 14:30 Langtímarannsóknir um áhrif rafretta eru skammt á veg komnar en þrátt fyrir það eru komnar fram vísbendingar um langvinnar heilsufarslegar afleiðingar á lungu, hjarta og heila. AP/Craig Mitchelldyer Vísbendingar eru komnar fram um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar á lungu, hjarta og heila. Rannsóknir sýna að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum og tilhneigingin sé þvert á móti að innbyrða meira nikótín. Þetta kemur fram í svari á Vísindavefnum við spurningunni „Er eitthvað vitað um langtímaafleiðingar rafrettureykingar?“ Höfundar svarsins eru Lára G. Sigurðardóttir, læknir og doktor í lýðheilsuvísindum; Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum við HÍ og Tómas Guðbjartsson, prófessor í skurðlækningum við HÍ. Rafrettur hófu að ryðja sér til rúms hérlendis fyrir um rúmum tíu árum.vísir/getty Rekja megi sögu rafretta aftur til 1965 þegar Bandaríkjamaðurinn Herbert A. Gilbert fékk einkaleyfi fyrir „reyklausa sígarettu án tóbaks“ sem hitaði upp rakt bragðbætt loft. Rafsígarettur í núverandi mynd komu ekki til sögunnar fyrr en 2004 þegar fyrstu rafretturnar komu á markað í Kína. Í svarinu segir að tiltölulega stutt sé síðan rafsígarettur ruddu sér til rúms og því erfitt að segja til um öll langtímaáhrif. Helstu lífstílssjúkdómar komi fram áratugum eftir að fólk er útsett fyrir óheilbrigðum lífsstíl og sýna þurfi fram á orsakasamband með rannsóknum sem taki enn fleiri áratugi að leiða til lykta. Þrátt fyrir það séu vísbendingar um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar, sérstaklega á lungu, hjarta og heila. Berkjubólgur, langvinnir lungnasjúkdómar og lungnakrabbi Fyrst eru áhrif á lungu rakin en í svarinu segir að fjöldi efna berist með rafsígarettureyk, til dæmis þungmálmar, lífræn efnasambönd og bragðefni. Slík efni geti sett af stað bólgusjúkdóm í lungum og skaðað þau með margvíslegum hætti. „Ungt fólk sem byrjar að veipa er líklegra til að þróa með sér bólgusjúkdóm í öndunarfærum, til dæmis viðvarandi astma eða berkjubólgu með tilheyrandi ertingu í öndunarvegi, hósta, aukinni sýkingarhættu og öndunarfæraerfiðleikum,“ segir í svarinu. Faraldur lungnasjúkdómsins EVALI (e. E-cigarette or vaping-associated lung injury) hafi komið upp 2019 þar sem þúsundir rafsígarettunotenda þróuðu með sér lífshættulegan lungnaskaða. „Meginskaðvaldurinn var rakinn til vítamín E acetate-olíu sem leyndist í ólöglegum rafsígarettuvökva,“ segir í svarinu. Helstu langtímaáhrifin sem vísindamenn hafi áhyggjur af sé langvinnur lungnasjúkdómur (e. COPD) og lungnakrabbamein. Genarannsóknir hafi sýnt að nikótínviðtakar í lungum tengist lungnakrabbameini með því að hafa áhrif á frumuendurnýjun og sjálfsát. Þar að auki hafi krabbameinsvaldandi efni fundist í rafsígarettuvökva, til dæmis formaldehýð, asetaldehýð, akrólein og nítrósamín, sem geti skaðað erfðaefni og valdið stökkbreytingum, fyrstu skrefum krabbameinsmyndunar. Höfundar taka sem dæmi rannsókn þar sem mýs voru útsettar fyrir rafsígarettuvökva og þróuðu með sér lungnakrabbamein. „Vert er að geta þess að margir nota veip samhliða sígarettureykingum, sem getur haft samlegðaráhrif á þann hátt að hætta á lungnasjúkdóm eykst meira en ef annað hvort væri eingöngu notað. Auka hjartslátt, blóðþrýsting og álag á æðakerfið Áhrif rafsígaretta á hjartað tengjast nikótíni sem „eykur hjartslátt og blóðþrýsting og ýtir undir streituástand í líkamanum með tilheyrandi auknu álagi á hjarta og æðakerfi.“ Nikótín hafi einnig æðaherpandi og vísbendingar séu um að daglegar rafsígarettureykingar geti dregið úr blóðflæði til hjartans við álag, aukið stífleika æða og ýtt undir æðakölkun. Þau áhrif geti aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum, meðal annars hjartaáfalli og hjartabilun. Rafrettur eru ekki eins útbreiddar og þar væru fyrir nokkrum árum.Vísir/Getty Minnst er á eina rannsókn í svarinu þar sem segir að hjartabilunareinkenni hafi sést eftir að einstaklingar önduðu að sér rafsígarettuvökva í sjö mínútur, bæði í hvíld og við líkamlegt álag. Bragðefni rafretta eru einnig talin hafa eitrunaráhrif á hjartavöðva og æðakerfið. Dýrarannsóknir hafi sýnt að bragðefnin geta ýtt undir hjartsláttaróreglu með því að breyta raf- og byggingarendurnýjunarferli hjartavöðvans. Því sé ljóst að vísbendingar séu um að rafsígarettureykingar geti aukið nokkra áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma, líkt og sígarettureykingar. Þungmálmar í rafrettum geti haft óafturkræfum áhrifum Loks er farið yfir áhrif nikótíns og rafretta á heilann. Nikótín skerði þroska og starfsemi heilans, sérstaklega hjá börnum og ungmennum sem séu að taka út þroska langleiðina til þrítugs. Rannsóknir á dýrum sýna að nikótín getur endurvírað taugabrautir í framheilanum þannig að athyglisgáfa minnkar, hvatvísi eykst og skapsveiflur koma fram við lítið tilefni. Aðrar dýrarannsóknir hafi sýnt að nikótín trufli eðlilegan þroska heilans sem geti leitt til vitsmunaskerðingar og hegðunarvandamála. Vísindamenn hafi til viðbótar haft áhyggjur af lífshættulegu magni þungmálma sem mælist reglulega í rafsígarettuvökva, til dæmis blýi, arseni, krómi og nikkeli. „Blý getur haft óafturkræf skaðleg áhrif á heilastarfsemi, sérstaklega hjá börnum, en á því eru engin örugg mörk. Blý er þessi eðlis, að þegar það er komið í líkamann, þá situr það fast þar,“ segir í svarinu. Loks segir í svarinu að söluaðilar kynni rafsígarettur sem öruggan valkost í samanburði við sígarettur. Rafrettur séu skaðminni en sígarettur en langt frá því að vera skaðlausar. „Framtíðin á þó eftir að leiða betur í ljós hversu skaðlegar rafsígarettur raunverulegar eru, því rannsóknir á langtímaáhrifum eru skammt á veg komnar,“ segir í svarinu. Rannsóknir hafi þó sýnt að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum. Þvert á móti er tilhneigingin sú að innbyrða meira nikótín, en eingöngu var gert með sígarettum. Rafretta eða sígaretta? Kannski bæði. Rafrettur Heilbrigðismál Krabbamein Heilsa Tóbak Mest lesið „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Innlent Ákærðir fyrir hópnauðgun gegn ólögráða stúlku Innlent Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Innlent Gríðarlegur fjöldi á mótmælunum Þjóð gegn þjóðarmorði Innlent Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Innlent Kennir íslensku en fær ekki ríkisborgararétt að óbreyttu Innlent Bílvelta í Kömbunum Innlent Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Innlent Tæpir sextíu þúsund fermetrar í eigu ríkisins standa tómir Innlent Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Innlent Fleiri fréttir „Vona bara að hún grípi til raunverulegra aðgerða sem bíta“ Korn ræktað á um fjögur þúsund hekturum Veltir fyrir sér hvort íslensk íþróttafélög verði af milljörðum Handtekinn undir áhrifum með tvö börn í bílnum Fjölmenn mótmæli og skortur á íslenskukunnáttu þrátt fyrir doktorsnám Ákærðir fyrir hópnauðgun gegn ólögráða stúlku Gullkistan opnuð á Vestfjörðum Sóttu slasaðan ökumann við Surtshelli Gríðarlegur fjöldi á mótmælunum Þjóð gegn þjóðarmorði Tæpir sextíu þúsund fermetrar í eigu ríkisins standa tómir Kennir íslensku en fær ekki ríkisborgararétt að óbreyttu Tvöföldun erlendra fanga á fimm árum: „Þetta er auðvitað gríðarlega hátt hlutfall“ Nöfn myrtra barna verða lesin upp í sjö klukkustundir Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Eygir vonarneista í fyrsta sinn og mótmæli um allt land Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Árborg girnist svæði Flóahrepps Sendu kæligáma til Úkraínu Langflestir lögreglumenn á Suðurnesjum Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Reyndi að stinga lögreglu af á buggy Bílvelta í Kömbunum „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Skoða að efla geðheilbrigðisþjónustu á Austurlandi eftir röð áfalla Kjölur ekki á dagskrá Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Fólk deili lyfseðlum og „míkródósi“: „Við getum ekki réttlætt þá meðferð“ Deila lyfseðlum fyrir þyngdarstjórnunarlyf og undankeppni HM hefst Sjá meira
Þetta kemur fram í svari á Vísindavefnum við spurningunni „Er eitthvað vitað um langtímaafleiðingar rafrettureykingar?“ Höfundar svarsins eru Lára G. Sigurðardóttir, læknir og doktor í lýðheilsuvísindum; Karl Andersen, prófessor í hjartalækningum við HÍ og Tómas Guðbjartsson, prófessor í skurðlækningum við HÍ. Rafrettur hófu að ryðja sér til rúms hérlendis fyrir um rúmum tíu árum.vísir/getty Rekja megi sögu rafretta aftur til 1965 þegar Bandaríkjamaðurinn Herbert A. Gilbert fékk einkaleyfi fyrir „reyklausa sígarettu án tóbaks“ sem hitaði upp rakt bragðbætt loft. Rafsígarettur í núverandi mynd komu ekki til sögunnar fyrr en 2004 þegar fyrstu rafretturnar komu á markað í Kína. Í svarinu segir að tiltölulega stutt sé síðan rafsígarettur ruddu sér til rúms og því erfitt að segja til um öll langtímaáhrif. Helstu lífstílssjúkdómar komi fram áratugum eftir að fólk er útsett fyrir óheilbrigðum lífsstíl og sýna þurfi fram á orsakasamband með rannsóknum sem taki enn fleiri áratugi að leiða til lykta. Þrátt fyrir það séu vísbendingar um að rafsígarettureykingar hafi langvinnar heilsufarslegar afleiðingar, sérstaklega á lungu, hjarta og heila. Berkjubólgur, langvinnir lungnasjúkdómar og lungnakrabbi Fyrst eru áhrif á lungu rakin en í svarinu segir að fjöldi efna berist með rafsígarettureyk, til dæmis þungmálmar, lífræn efnasambönd og bragðefni. Slík efni geti sett af stað bólgusjúkdóm í lungum og skaðað þau með margvíslegum hætti. „Ungt fólk sem byrjar að veipa er líklegra til að þróa með sér bólgusjúkdóm í öndunarfærum, til dæmis viðvarandi astma eða berkjubólgu með tilheyrandi ertingu í öndunarvegi, hósta, aukinni sýkingarhættu og öndunarfæraerfiðleikum,“ segir í svarinu. Faraldur lungnasjúkdómsins EVALI (e. E-cigarette or vaping-associated lung injury) hafi komið upp 2019 þar sem þúsundir rafsígarettunotenda þróuðu með sér lífshættulegan lungnaskaða. „Meginskaðvaldurinn var rakinn til vítamín E acetate-olíu sem leyndist í ólöglegum rafsígarettuvökva,“ segir í svarinu. Helstu langtímaáhrifin sem vísindamenn hafi áhyggjur af sé langvinnur lungnasjúkdómur (e. COPD) og lungnakrabbamein. Genarannsóknir hafi sýnt að nikótínviðtakar í lungum tengist lungnakrabbameini með því að hafa áhrif á frumuendurnýjun og sjálfsát. Þar að auki hafi krabbameinsvaldandi efni fundist í rafsígarettuvökva, til dæmis formaldehýð, asetaldehýð, akrólein og nítrósamín, sem geti skaðað erfðaefni og valdið stökkbreytingum, fyrstu skrefum krabbameinsmyndunar. Höfundar taka sem dæmi rannsókn þar sem mýs voru útsettar fyrir rafsígarettuvökva og þróuðu með sér lungnakrabbamein. „Vert er að geta þess að margir nota veip samhliða sígarettureykingum, sem getur haft samlegðaráhrif á þann hátt að hætta á lungnasjúkdóm eykst meira en ef annað hvort væri eingöngu notað. Auka hjartslátt, blóðþrýsting og álag á æðakerfið Áhrif rafsígaretta á hjartað tengjast nikótíni sem „eykur hjartslátt og blóðþrýsting og ýtir undir streituástand í líkamanum með tilheyrandi auknu álagi á hjarta og æðakerfi.“ Nikótín hafi einnig æðaherpandi og vísbendingar séu um að daglegar rafsígarettureykingar geti dregið úr blóðflæði til hjartans við álag, aukið stífleika æða og ýtt undir æðakölkun. Þau áhrif geti aukið hættu á hjarta- og æðasjúkdómum, meðal annars hjartaáfalli og hjartabilun. Rafrettur eru ekki eins útbreiddar og þar væru fyrir nokkrum árum.Vísir/Getty Minnst er á eina rannsókn í svarinu þar sem segir að hjartabilunareinkenni hafi sést eftir að einstaklingar önduðu að sér rafsígarettuvökva í sjö mínútur, bæði í hvíld og við líkamlegt álag. Bragðefni rafretta eru einnig talin hafa eitrunaráhrif á hjartavöðva og æðakerfið. Dýrarannsóknir hafi sýnt að bragðefnin geta ýtt undir hjartsláttaróreglu með því að breyta raf- og byggingarendurnýjunarferli hjartavöðvans. Því sé ljóst að vísbendingar séu um að rafsígarettureykingar geti aukið nokkra áhættuþætti hjarta- og æðasjúkdóma, líkt og sígarettureykingar. Þungmálmar í rafrettum geti haft óafturkræfum áhrifum Loks er farið yfir áhrif nikótíns og rafretta á heilann. Nikótín skerði þroska og starfsemi heilans, sérstaklega hjá börnum og ungmennum sem séu að taka út þroska langleiðina til þrítugs. Rannsóknir á dýrum sýna að nikótín getur endurvírað taugabrautir í framheilanum þannig að athyglisgáfa minnkar, hvatvísi eykst og skapsveiflur koma fram við lítið tilefni. Aðrar dýrarannsóknir hafi sýnt að nikótín trufli eðlilegan þroska heilans sem geti leitt til vitsmunaskerðingar og hegðunarvandamála. Vísindamenn hafi til viðbótar haft áhyggjur af lífshættulegu magni þungmálma sem mælist reglulega í rafsígarettuvökva, til dæmis blýi, arseni, krómi og nikkeli. „Blý getur haft óafturkræf skaðleg áhrif á heilastarfsemi, sérstaklega hjá börnum, en á því eru engin örugg mörk. Blý er þessi eðlis, að þegar það er komið í líkamann, þá situr það fast þar,“ segir í svarinu. Loks segir í svarinu að söluaðilar kynni rafsígarettur sem öruggan valkost í samanburði við sígarettur. Rafrettur séu skaðminni en sígarettur en langt frá því að vera skaðlausar. „Framtíðin á þó eftir að leiða betur í ljós hversu skaðlegar rafsígarettur raunverulegar eru, því rannsóknir á langtímaáhrifum eru skammt á veg komnar,“ segir í svarinu. Rannsóknir hafi þó sýnt að rafsígarettur hafa ekki reynst gagnlegar til að hætta sígarettureykingum. Þvert á móti er tilhneigingin sú að innbyrða meira nikótín, en eingöngu var gert með sígarettum. Rafretta eða sígaretta? Kannski bæði.
Rafrettur Heilbrigðismál Krabbamein Heilsa Tóbak Mest lesið „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Innlent Ákærðir fyrir hópnauðgun gegn ólögráða stúlku Innlent Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Innlent Gríðarlegur fjöldi á mótmælunum Þjóð gegn þjóðarmorði Innlent Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Innlent Kennir íslensku en fær ekki ríkisborgararétt að óbreyttu Innlent Bílvelta í Kömbunum Innlent Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Innlent Tæpir sextíu þúsund fermetrar í eigu ríkisins standa tómir Innlent Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Innlent Fleiri fréttir „Vona bara að hún grípi til raunverulegra aðgerða sem bíta“ Korn ræktað á um fjögur þúsund hekturum Veltir fyrir sér hvort íslensk íþróttafélög verði af milljörðum Handtekinn undir áhrifum með tvö börn í bílnum Fjölmenn mótmæli og skortur á íslenskukunnáttu þrátt fyrir doktorsnám Ákærðir fyrir hópnauðgun gegn ólögráða stúlku Gullkistan opnuð á Vestfjörðum Sóttu slasaðan ökumann við Surtshelli Gríðarlegur fjöldi á mótmælunum Þjóð gegn þjóðarmorði Tæpir sextíu þúsund fermetrar í eigu ríkisins standa tómir Kennir íslensku en fær ekki ríkisborgararétt að óbreyttu Tvöföldun erlendra fanga á fimm árum: „Þetta er auðvitað gríðarlega hátt hlutfall“ Nöfn myrtra barna verða lesin upp í sjö klukkustundir Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Eygir vonarneista í fyrsta sinn og mótmæli um allt land Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Árborg girnist svæði Flóahrepps Sendu kæligáma til Úkraínu Langflestir lögreglumenn á Suðurnesjum Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Reyndi að stinga lögreglu af á buggy Bílvelta í Kömbunum „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Skoða að efla geðheilbrigðisþjónustu á Austurlandi eftir röð áfalla Kjölur ekki á dagskrá Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Fólk deili lyfseðlum og „míkródósi“: „Við getum ekki réttlætt þá meðferð“ Deila lyfseðlum fyrir þyngdarstjórnunarlyf og undankeppni HM hefst Sjá meira