Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir og Steinunn Bragadóttir skrifa 28. mars 2025 07:46 Á Kvennaári 2025 hafa á sjötta tug samtaka sameinast um að vekja athygli á kynjamisrétti og vinna að því að kröfur Kvennaárs nái fram að ganga. Við munum birta tölfræði mánaðarlega sem varpar ljósi á kynjamisrétti. Að þessu sinni fjöllum við um launamun kvenna og karla. Laun kvenna eru innan við 80% af launum karla Í nýlegri útgáfu Hagstofu Íslands kemur fram að karlar á íslenskum vinnumarkaði fengu að meðaltali 21,9% hærri tekjur en konur fyrir vinnu sína árið 2023. Þetta er mæling á launum fyrir dag-, vakta- og yfirvinnu og nær til þeirra sem eru þátttakendur á vinnumarkaði. Launamunurinn eykst með aldri. Hann er hverfandi í yngsta aldurhópnum 16-19 ára en verður áberandi frá og með aldurshópnum 20-24 ára og mestur í eldri aldurshópunum. Kynbundinn launamunur er flókið fyrirbæri en ástæður hans má meðal annars rekja til þess að konur vinna að jafnaði færri stundir en karlar, þær vinna fremur í starfsgreinum sem eru lægra launaðar, þær eru að jafnaði neðar í skipuriti á vinnustöðum og svo hækka laun kvenna minna en laun karla með vaxandi aldri og starfsreynslu. Fyrri greinar okkar, sem við birtum í janúar og febrúar, sýndu hvernig kyn skipta máli þegar kemur að atvinnuþátttöku og hvernig störf kvenna og karla raðast með ólíkum hætti á vinnumarkaðnum. Hér skoðum við hvernig þessi skipting endurspeglast í tölum um launamun. Mynd: Munur á atvinnutekjum karla og kvenna árið 2023 eftir aldri Hér er notast við skilyrt meðaltal, þ.e. byggir á þeim einstaklingum sem hafa tekjur. Er hægt að reikna burt launamuninn? Gjarnan er því haldið fram að munur á atvinnutekjum karla og kvenna skýrist fyrst og fremst af lengri vinnutíma karla. Það er ekki rétt. Skýringarnar eru miklu fleiri og flóknari. Reyndar gefur þessi röksemdafærsla í skyn að karlar hafi dregið styttra stráið og þurfi að vinna meira en konur. Raunin er sú að konur vinna færri stundir í launavinnu af því að þær vinna fleiri stundir í ólaunaðri vinnu en karlar. Oft er vísað til þriggja ólíkra hugtaka til að lýsa kynbundnum launamun. Við höfum þegar rætt um mun á atvinnutekjum sem er hin raunverulega birtingarmynd launamunarins. Þar að auki eru tvær reiknaðar stærðir sem gjarnan eru notaðar í umræðunni; óleiðréttur launamunur og leiðréttur launamunur. Mynd: Launamunur karla og kvenna eftir ólíkum mælikvörðum 2023 Óleiðréttur launamunur kynjanna var 9,3% árið 2023. Hann er reiknaður með því að leiðrétta fyrir vinnutíma og endurspeglar þannig mun á tímakaupi karla og kvenna. Konur eru því að jafnaði með 91% af launum karla á tímann. Hér er um meðaltöl að ræða og hafa ber í huga að þeim mun fleiri yfirvinnutíma og vaktavinnutíma sem fólk vinnur þeim mun hærra verður tímakaupið að meðaltali. Leiðréttur launamunur er, líkt og sá óleiðrétti, tölfræðilegt hugtak. Með „leiðréttingunni“ eru umfangsmiklar launaupplýsingar auk upplýsinga um m.a. fjölskyldustöðu, bakgrunn, menntunarstig, búsetu og starfsaldur, notaðar til að einangra aðra þætti en kyn sem geta haft áhrif á laun. Mikil vinna hefur farið í að þróa aðferðafræðina að baki mælingum á leiðréttum launamun kynjanna, en vandinn er að í slíkum útreikningum er leiðrétt fyrir þáttum sem eru sjálf rót vandans. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og þau störf þar sem konur eru í meirihluta eru að jafnaði verr launuð. Með „leiðréttingunni“ eru laun kvenna borin saman við laun karla í sömu störfum svo munur á milli atvinnugreina, starfsgreina og markaða er ekki tekinn til greina. Auðvitað er ekki hægt að reikna burt kynbundinn launamun með tölfræðilíkönum, sem búa til þröngan samanburð. Slík líkön gera ekki grein fyrir menningar- og sögulegum rótum kynbundins launamunar, kerfisbundnu vanmati á virði kvennastarfa og taka ekki tillit til þess að konur eru að jafnaði ólíklegri til að fá framgang í starfi, sinni meirihluta ólaunaðrar vinnu og vinni í meira mæli á opinbera markaðnum þar sem launamyndunarkerfið er ólíkt því á almenna markaðnum. Hvernig eyðum við kynbundnum launamun? Virðismat starfa er besta leiðin til að draga fram og leiðrétta ómeðvitaða hlutdrægni í launasetningu hefðbundinna kvenna- og karlastarfa. Þættir sem einkenna karlastörf eru almennt metnir til hærri launa en þeir þættir sem einkenna kvennastörf af sögulegum, menningarlegum og kerfisbundnum ástæðum. Mörg af hinum hefðbundnu kvennastörfum voru áður unnin inni á heimilunum launalaust og eftir að þau fluttust að mestu út af heimilunum hafa þau verið vanmetin í launum. Karlar þurfa að taka meiri ábyrgð á ólaunaðri vinnu vegna barna og heimilis. Konur bera þar enn meiri ábyrgð sem er stærsta ástæða þess að fjórðungur kvenna á íslenskum vinnumarkaði er í hlutastörfum. Það takmarkar bæði framgang þeirra á vinnumarkaði og atvinnutekjur. Grundvallar forsenda þess að jafna fjölskyldu- og heimilisábyrgð karla og kvenna er með jafnri skiptingu fæðingarorlofs, styttingu vinnuvikunnar hjá öllum á vinnumarkaði auk góðs velferðar- og menntakerfis sem styður fjölskyldur. Launamuni kynjanna verður ekki eytt með því að leiðrétta launatölfræði fyrir vinnutíma eða menntunarstigi. Það þarf beinar aðgerðir eins og endurmat á virði kvennastarfa og aukna ábyrgð karla á umönnun barna og fjölskyldu. Sigríður Ingibjörg Ingadóttir er hagfræðingur BSRB og Steinunn Bragadóttir er hagfræðingur hjá ASÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Vinnumarkaður Jafnréttismál Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Á Kvennaári 2025 hafa á sjötta tug samtaka sameinast um að vekja athygli á kynjamisrétti og vinna að því að kröfur Kvennaárs nái fram að ganga. Við munum birta tölfræði mánaðarlega sem varpar ljósi á kynjamisrétti. Að þessu sinni fjöllum við um launamun kvenna og karla. Laun kvenna eru innan við 80% af launum karla Í nýlegri útgáfu Hagstofu Íslands kemur fram að karlar á íslenskum vinnumarkaði fengu að meðaltali 21,9% hærri tekjur en konur fyrir vinnu sína árið 2023. Þetta er mæling á launum fyrir dag-, vakta- og yfirvinnu og nær til þeirra sem eru þátttakendur á vinnumarkaði. Launamunurinn eykst með aldri. Hann er hverfandi í yngsta aldurhópnum 16-19 ára en verður áberandi frá og með aldurshópnum 20-24 ára og mestur í eldri aldurshópunum. Kynbundinn launamunur er flókið fyrirbæri en ástæður hans má meðal annars rekja til þess að konur vinna að jafnaði færri stundir en karlar, þær vinna fremur í starfsgreinum sem eru lægra launaðar, þær eru að jafnaði neðar í skipuriti á vinnustöðum og svo hækka laun kvenna minna en laun karla með vaxandi aldri og starfsreynslu. Fyrri greinar okkar, sem við birtum í janúar og febrúar, sýndu hvernig kyn skipta máli þegar kemur að atvinnuþátttöku og hvernig störf kvenna og karla raðast með ólíkum hætti á vinnumarkaðnum. Hér skoðum við hvernig þessi skipting endurspeglast í tölum um launamun. Mynd: Munur á atvinnutekjum karla og kvenna árið 2023 eftir aldri Hér er notast við skilyrt meðaltal, þ.e. byggir á þeim einstaklingum sem hafa tekjur. Er hægt að reikna burt launamuninn? Gjarnan er því haldið fram að munur á atvinnutekjum karla og kvenna skýrist fyrst og fremst af lengri vinnutíma karla. Það er ekki rétt. Skýringarnar eru miklu fleiri og flóknari. Reyndar gefur þessi röksemdafærsla í skyn að karlar hafi dregið styttra stráið og þurfi að vinna meira en konur. Raunin er sú að konur vinna færri stundir í launavinnu af því að þær vinna fleiri stundir í ólaunaðri vinnu en karlar. Oft er vísað til þriggja ólíkra hugtaka til að lýsa kynbundnum launamun. Við höfum þegar rætt um mun á atvinnutekjum sem er hin raunverulega birtingarmynd launamunarins. Þar að auki eru tvær reiknaðar stærðir sem gjarnan eru notaðar í umræðunni; óleiðréttur launamunur og leiðréttur launamunur. Mynd: Launamunur karla og kvenna eftir ólíkum mælikvörðum 2023 Óleiðréttur launamunur kynjanna var 9,3% árið 2023. Hann er reiknaður með því að leiðrétta fyrir vinnutíma og endurspeglar þannig mun á tímakaupi karla og kvenna. Konur eru því að jafnaði með 91% af launum karla á tímann. Hér er um meðaltöl að ræða og hafa ber í huga að þeim mun fleiri yfirvinnutíma og vaktavinnutíma sem fólk vinnur þeim mun hærra verður tímakaupið að meðaltali. Leiðréttur launamunur er, líkt og sá óleiðrétti, tölfræðilegt hugtak. Með „leiðréttingunni“ eru umfangsmiklar launaupplýsingar auk upplýsinga um m.a. fjölskyldustöðu, bakgrunn, menntunarstig, búsetu og starfsaldur, notaðar til að einangra aðra þætti en kyn sem geta haft áhrif á laun. Mikil vinna hefur farið í að þróa aðferðafræðina að baki mælingum á leiðréttum launamun kynjanna, en vandinn er að í slíkum útreikningum er leiðrétt fyrir þáttum sem eru sjálf rót vandans. Íslenskur vinnumarkaður er mjög kynskiptur og þau störf þar sem konur eru í meirihluta eru að jafnaði verr launuð. Með „leiðréttingunni“ eru laun kvenna borin saman við laun karla í sömu störfum svo munur á milli atvinnugreina, starfsgreina og markaða er ekki tekinn til greina. Auðvitað er ekki hægt að reikna burt kynbundinn launamun með tölfræðilíkönum, sem búa til þröngan samanburð. Slík líkön gera ekki grein fyrir menningar- og sögulegum rótum kynbundins launamunar, kerfisbundnu vanmati á virði kvennastarfa og taka ekki tillit til þess að konur eru að jafnaði ólíklegri til að fá framgang í starfi, sinni meirihluta ólaunaðrar vinnu og vinni í meira mæli á opinbera markaðnum þar sem launamyndunarkerfið er ólíkt því á almenna markaðnum. Hvernig eyðum við kynbundnum launamun? Virðismat starfa er besta leiðin til að draga fram og leiðrétta ómeðvitaða hlutdrægni í launasetningu hefðbundinna kvenna- og karlastarfa. Þættir sem einkenna karlastörf eru almennt metnir til hærri launa en þeir þættir sem einkenna kvennastörf af sögulegum, menningarlegum og kerfisbundnum ástæðum. Mörg af hinum hefðbundnu kvennastörfum voru áður unnin inni á heimilunum launalaust og eftir að þau fluttust að mestu út af heimilunum hafa þau verið vanmetin í launum. Karlar þurfa að taka meiri ábyrgð á ólaunaðri vinnu vegna barna og heimilis. Konur bera þar enn meiri ábyrgð sem er stærsta ástæða þess að fjórðungur kvenna á íslenskum vinnumarkaði er í hlutastörfum. Það takmarkar bæði framgang þeirra á vinnumarkaði og atvinnutekjur. Grundvallar forsenda þess að jafna fjölskyldu- og heimilisábyrgð karla og kvenna er með jafnri skiptingu fæðingarorlofs, styttingu vinnuvikunnar hjá öllum á vinnumarkaði auk góðs velferðar- og menntakerfis sem styður fjölskyldur. Launamuni kynjanna verður ekki eytt með því að leiðrétta launatölfræði fyrir vinnutíma eða menntunarstigi. Það þarf beinar aðgerðir eins og endurmat á virði kvennastarfa og aukna ábyrgð karla á umönnun barna og fjölskyldu. Sigríður Ingibjörg Ingadóttir er hagfræðingur BSRB og Steinunn Bragadóttir er hagfræðingur hjá ASÍ.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun