Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Batseba, konungar og völd Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 24. mars 2025 09:01 Leiðtogar gegna mikilvægu hlutverki í öllum samfélögum, og sérílagi þeim sem er treyst fyrir ábyrgð og völdum hverju sinni. Fram á 20. öld skiptu konungar miklu máli í Evrópu en þeir tilheyra aðalsstétt sem heldur völdum í gegnum blóðtengsl. Davíð konungur, í sagnaarfi Biblíunnar, gegnir þar lykilhlutverki, en konungar eru til þessa dags smurðir af biskupum til þjónustu við Guð, að forskrift Gamla testamentisins, til áréttunar á því að Guð einn er konungur og að vald konunga sé frá Guði komið. Þessa hefð mátti sjá við innsetningu Karls III. Bretlandskonungs og er lýst í grunntextum krúnunnar, á borð við Liber Regalis og Book of Common Prayer. Konungar fornaldar Í fornöld voru hættur þess að völd erfist kynslóð fram af kynslóð vel þekktar. Rómverjar höfnuðu hugmyndinni um konunga, reges, á sjöttu öld fyrir Krist vegna þess að ættbornir konungar þeirra hneigðust til harðstjórnar. Í kjölfarið stofnsettu Rómverjar lýðveldi sem hélt fram að keisaratímanum, en jafnvel þá voru þeir ekki nefndir konungar og sagnritarar álitu sjálfir þá keisara sem ekki erfðu völd sín með blóðtengslum fremri. Grísku borgríkin höfðu ólíkar leiðir til að skipta völdum og þar kallast á ólík orð á grísku, annarsvegar fyrir konunga sem erfðu krúnuna, βασιλείς, og þá sem komust til valda eftir öðrum leiðum, kallaðir τύραννοι – en það orð fékk á endanum einvörðu neikvæða merkingu sem harðstjóri – tyrant. Skömmu áður en Rómverjar höfnuðu sínum konungum á sjöttu öld fyrir Krist, stofnsettu Aþenumenn lýðræði – δημοκρατία– sem hafnaði öllu tilkalli til einveldis. Fyrirmyndarkonungurinn Davíð Í Gamla testamentinu verður hugmyndin um mennskan konung til á tíma Davíðs, en hann komst til áhrifa í hirð fyrsta konungs þjóðarinnar, Sál. Fram að því er orðið מֶלֶךְ (Melech) notað um Guð, sem er hinn sanni konungur, og um konunga annarra þjóða, en lýður Guðs átti spámenn og dómara sem leituðu vilja Guðs fyrir þjóðina. Davíð var jafnframt ólíklegur konungur, hann var ekki af hefðarættum og var yngsti sonur föður síns, fjárhirðir og hörpuleikari. Samúel spámaður, sem smyr Davíð sem framtíðarkonung þegar hann er drengur, þjónaði jafnframt við hirð Sáls en sá sannarlega takmarkanir hans. Sál varð sem valdshafi, heltekin af afbrýðissemi og vænisýki. Þegar Sál deyr verður Davíð konungur og slík eru áhrif hans, að hann er til þessa dags táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. Í Samúelsbókum er sagt frá því að „[a]llir ættbálkar[nir] komu til Davíðs [...] og sögðu: „Við erum hold þitt og bein“, „Drottinn [hefur] sagt við þig: Þú skalt vera hirðir þjóðar minnar[...]. Því næst smurðu þeir Davíð til konungs [...]. Davíð var þrjátíu ára þegar hann varð konungur og ríkti fjörutíu ár“, og í Kroníkubókum að „Hann lét alla þjóð sína njóta réttar og réttlætis.“ Davíð og Batseba Það sem er þó heillandi við lýsingar Biblíunnar á hinum fyrirmyndar konungi, er að Davíð er langt frá því fullkominn – gæði hans sem konungur byggir á auðmýkt hans gagnvart Guði. Ein frásögnin segir af girnd Davíðs: „Kvöld eitt reis Davíð úr rekkju sinni og fór að ganga um á þaki konungshallarinnar. Þegar honum varð litið ofan af þakinu sá hann konu vera að baða sig. Konan var forkunnarfögur. Davíð sendi nú mann og lét hann spyrjast fyrir um konuna. Sendimaðurinn tilkynnti: ,Þetta er Batseba Elíamsdóttir, eiginkona Hetítans Úría.‘ Davíð sendi nú menn til að sækja hana. Hún kom til hans og hann lagðist með henni [...] Konan varð þunguð og sendi því mann til Davíðs með þessi skilaboð: ,Ég er með barni.‘“ Viðbrögð Davíð við þessum fréttum voru eins röng og hægt er, en Davíð sendi eiginmann hennar í fremstu víglínu þar sem öruggt var að hann myndi falla. „Þegar eiginkona Úría frétti að Úría, maður hennar, væri fallinn syrgði hún hann. Þegar sorgartíminn var liðinn lét Davíð sækja hana og flytja í hús sitt. Hún varð eiginkona hans og fæddi honum son. En það sem Davíð hafði gert var illt í augum Drottins.“ Biblían dregur ekkert af í lýsingum sínum er varðar sekt Davíð, og einn af spámönnum þjóðarinnar gekk á hann í kjölfarið: „Þegar [Natan spámaður ]kom til hans sagði hann: „Í borg einni bjuggu tveir menn. Annar var ríkur en hinn fátækur. Ríki maðurinn átti fjölda sauða og nauta en sá fátæki átti aðeins eitt lítið gimbrarlamb sem hann hafði keypt. Hann fóðraði það og það dafnaði hjá honum [...]. Einhverju sinni kom gestur til ríka mannsins. En hann tímdi ekki að taka neinn af sauðum sínum [...] [og] tók því lamb fátæka mannsins og matbjó það handa komumanni.“ Þá reiddist Davíð þessum manni ákaflega og sagði við Natan: „Svo sannarlega sem Drottinn lifir er sá sem þetta gerði dauðasekur. [...] Þá sagði Natan við Davíð: „Þú ert maðurinn“. Við megum aldrei sofna á verðinum Á hverjum tíma þurfum við leiðtoga, leiðtoga sem setja þarfir heildarinnar ofar eigin hagsmunum og vinna eftir þeim dyggðum sem Davíð þykir vera holdgerving fyrir – réttlæti, visku, hugrekki og samhygð. En eins og allar persónur í sagnaarfi Biblíunnar, var Davíð ekki fullkominn maður og það er heillandi að lesa hvað ekkert er dregið af í mannlýsingunni, þegar breyskleika hans er lýst. Á sama tíma og við þörfnumst leiðtoga í samfélagi okkar, höfum við tilhneigingu til upphefja valdsmenn og fylgja í blindni þeim sem taka sér völd. Sagan af Davíð konungi er meira en söguleg heimild eða uppskrift að hinum fullkomna leiðtoga, sá leiðtogi verður aldrei til nema í skáldsögum. Sagan af Davíð er áminning um að völd eru aldrei varanleg, þau eru þegin af þeim sem við treystum til ábyrgðar, og að valdshafar misnota vald sitt. Við megum aldrei sofna á verðinum gagnvart þeim sem treyst er fyrir völdum, og við þörfnumst ætíð spámanna sem gagnrýna valdsmenn. Arfleifðar Davíðs er minnst, ekki vegna þess að hann var lýtalaus, heldur vegna þess að hann hafði auðmýkt til að taka áminningum þeirra sem lögðu sjálfan sig að veði til ögra valdinu: „Þá sagði Davíð við Natan: ,Ég hef syndgað gegn Drottni‘“ og söng í Davíðssálmum „Guð, vertu mér náðugur sakir elsku þinnar, afmá brot mín sakir þinnar miklu miskunnsemi. [...] Skapa í mér hreint hjarta [...] og veit mér nýjan, stöðugan anda.“ Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Leiðtogar gegna mikilvægu hlutverki í öllum samfélögum, og sérílagi þeim sem er treyst fyrir ábyrgð og völdum hverju sinni. Fram á 20. öld skiptu konungar miklu máli í Evrópu en þeir tilheyra aðalsstétt sem heldur völdum í gegnum blóðtengsl. Davíð konungur, í sagnaarfi Biblíunnar, gegnir þar lykilhlutverki, en konungar eru til þessa dags smurðir af biskupum til þjónustu við Guð, að forskrift Gamla testamentisins, til áréttunar á því að Guð einn er konungur og að vald konunga sé frá Guði komið. Þessa hefð mátti sjá við innsetningu Karls III. Bretlandskonungs og er lýst í grunntextum krúnunnar, á borð við Liber Regalis og Book of Common Prayer. Konungar fornaldar Í fornöld voru hættur þess að völd erfist kynslóð fram af kynslóð vel þekktar. Rómverjar höfnuðu hugmyndinni um konunga, reges, á sjöttu öld fyrir Krist vegna þess að ættbornir konungar þeirra hneigðust til harðstjórnar. Í kjölfarið stofnsettu Rómverjar lýðveldi sem hélt fram að keisaratímanum, en jafnvel þá voru þeir ekki nefndir konungar og sagnritarar álitu sjálfir þá keisara sem ekki erfðu völd sín með blóðtengslum fremri. Grísku borgríkin höfðu ólíkar leiðir til að skipta völdum og þar kallast á ólík orð á grísku, annarsvegar fyrir konunga sem erfðu krúnuna, βασιλείς, og þá sem komust til valda eftir öðrum leiðum, kallaðir τύραννοι – en það orð fékk á endanum einvörðu neikvæða merkingu sem harðstjóri – tyrant. Skömmu áður en Rómverjar höfnuðu sínum konungum á sjöttu öld fyrir Krist, stofnsettu Aþenumenn lýðræði – δημοκρατία– sem hafnaði öllu tilkalli til einveldis. Fyrirmyndarkonungurinn Davíð Í Gamla testamentinu verður hugmyndin um mennskan konung til á tíma Davíðs, en hann komst til áhrifa í hirð fyrsta konungs þjóðarinnar, Sál. Fram að því er orðið מֶלֶךְ (Melech) notað um Guð, sem er hinn sanni konungur, og um konunga annarra þjóða, en lýður Guðs átti spámenn og dómara sem leituðu vilja Guðs fyrir þjóðina. Davíð var jafnframt ólíklegur konungur, hann var ekki af hefðarættum og var yngsti sonur föður síns, fjárhirðir og hörpuleikari. Samúel spámaður, sem smyr Davíð sem framtíðarkonung þegar hann er drengur, þjónaði jafnframt við hirð Sáls en sá sannarlega takmarkanir hans. Sál varð sem valdshafi, heltekin af afbrýðissemi og vænisýki. Þegar Sál deyr verður Davíð konungur og slík eru áhrif hans, að hann er til þessa dags táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. Í Samúelsbókum er sagt frá því að „[a]llir ættbálkar[nir] komu til Davíðs [...] og sögðu: „Við erum hold þitt og bein“, „Drottinn [hefur] sagt við þig: Þú skalt vera hirðir þjóðar minnar[...]. Því næst smurðu þeir Davíð til konungs [...]. Davíð var þrjátíu ára þegar hann varð konungur og ríkti fjörutíu ár“, og í Kroníkubókum að „Hann lét alla þjóð sína njóta réttar og réttlætis.“ Davíð og Batseba Það sem er þó heillandi við lýsingar Biblíunnar á hinum fyrirmyndar konungi, er að Davíð er langt frá því fullkominn – gæði hans sem konungur byggir á auðmýkt hans gagnvart Guði. Ein frásögnin segir af girnd Davíðs: „Kvöld eitt reis Davíð úr rekkju sinni og fór að ganga um á þaki konungshallarinnar. Þegar honum varð litið ofan af þakinu sá hann konu vera að baða sig. Konan var forkunnarfögur. Davíð sendi nú mann og lét hann spyrjast fyrir um konuna. Sendimaðurinn tilkynnti: ,Þetta er Batseba Elíamsdóttir, eiginkona Hetítans Úría.‘ Davíð sendi nú menn til að sækja hana. Hún kom til hans og hann lagðist með henni [...] Konan varð þunguð og sendi því mann til Davíðs með þessi skilaboð: ,Ég er með barni.‘“ Viðbrögð Davíð við þessum fréttum voru eins röng og hægt er, en Davíð sendi eiginmann hennar í fremstu víglínu þar sem öruggt var að hann myndi falla. „Þegar eiginkona Úría frétti að Úría, maður hennar, væri fallinn syrgði hún hann. Þegar sorgartíminn var liðinn lét Davíð sækja hana og flytja í hús sitt. Hún varð eiginkona hans og fæddi honum son. En það sem Davíð hafði gert var illt í augum Drottins.“ Biblían dregur ekkert af í lýsingum sínum er varðar sekt Davíð, og einn af spámönnum þjóðarinnar gekk á hann í kjölfarið: „Þegar [Natan spámaður ]kom til hans sagði hann: „Í borg einni bjuggu tveir menn. Annar var ríkur en hinn fátækur. Ríki maðurinn átti fjölda sauða og nauta en sá fátæki átti aðeins eitt lítið gimbrarlamb sem hann hafði keypt. Hann fóðraði það og það dafnaði hjá honum [...]. Einhverju sinni kom gestur til ríka mannsins. En hann tímdi ekki að taka neinn af sauðum sínum [...] [og] tók því lamb fátæka mannsins og matbjó það handa komumanni.“ Þá reiddist Davíð þessum manni ákaflega og sagði við Natan: „Svo sannarlega sem Drottinn lifir er sá sem þetta gerði dauðasekur. [...] Þá sagði Natan við Davíð: „Þú ert maðurinn“. Við megum aldrei sofna á verðinum Á hverjum tíma þurfum við leiðtoga, leiðtoga sem setja þarfir heildarinnar ofar eigin hagsmunum og vinna eftir þeim dyggðum sem Davíð þykir vera holdgerving fyrir – réttlæti, visku, hugrekki og samhygð. En eins og allar persónur í sagnaarfi Biblíunnar, var Davíð ekki fullkominn maður og það er heillandi að lesa hvað ekkert er dregið af í mannlýsingunni, þegar breyskleika hans er lýst. Á sama tíma og við þörfnumst leiðtoga í samfélagi okkar, höfum við tilhneigingu til upphefja valdsmenn og fylgja í blindni þeim sem taka sér völd. Sagan af Davíð konungi er meira en söguleg heimild eða uppskrift að hinum fullkomna leiðtoga, sá leiðtogi verður aldrei til nema í skáldsögum. Sagan af Davíð er áminning um að völd eru aldrei varanleg, þau eru þegin af þeim sem við treystum til ábyrgðar, og að valdshafar misnota vald sitt. Við megum aldrei sofna á verðinum gagnvart þeim sem treyst er fyrir völdum, og við þörfnumst ætíð spámanna sem gagnrýna valdsmenn. Arfleifðar Davíðs er minnst, ekki vegna þess að hann var lýtalaus, heldur vegna þess að hann hafði auðmýkt til að taka áminningum þeirra sem lögðu sjálfan sig að veði til ögra valdinu: „Þá sagði Davíð við Natan: ,Ég hef syndgað gegn Drottni‘“ og söng í Davíðssálmum „Guð, vertu mér náðugur sakir elsku þinnar, afmá brot mín sakir þinnar miklu miskunnsemi. [...] Skapa í mér hreint hjarta [...] og veit mér nýjan, stöðugan anda.“ Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun