Sagnaarfur Biblíunnar – Móse og boðorðin 10 Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 27. febrúar 2025 10:01 Fáar frásagnir Biblíunnar eru þekktari og umdeildari en sagan af Móse og boðorðunum 10. Í 2. Mósebók er för þeirra sem flúðu undan þrælahaldi í Egyptalandi lýst sem eyðimerkurgöngu er varði í 40 ár. Við upphaf þeirrar göngu, þegar mannfjöldinn gekk inn í Sínaíeyðimörkina, setti hópurinn upp búðir sínar „gegnt fjallinu [Sínaí] en Móse gekk upp til Guðs“, þar sem honum voru gefin boðorðin. Guð talaði orð sín ofan af fjallinu, og það „urðu þrumur og eldingar. Þykkur skýsorti var yfir fjallinu og mjög öflugur hornablástur heyrðist.“ „Þegar Drottinn hafði talað við Móse, á Sínaífjalli fékk hann honum báðar sáttmálstöflurnar, steintöflur, skráðar með fingri Guðs.“ Sagan er myndræn og hefur verið innblástur listaverka og kvikmynda í gegnum aldirnar, frá Rembrandt og Michelangelo til túlkunar Charlton Heston í kvikmynd DeMille. Boðorðin 10 eiga sér merkilega viðtökusögu og hluti þeirrar sögu snýst um röðun og inntak boðorðanna. Með nokkurri einföldun má segja að tvær meginhefðir séu um röðun þeirra, sú fyrri telur myndbannið svokallaða sem sér boðorð, en það gera gyðingar sjálfir og kirkjudeildir á borð við rétttrúnaðarkirkjur og kalvínista, og hin er að skipta boðinu um að girnast ekki í tvennt, en það gerir kaþólska kirkjan, sem og okkar lúterska hefð. Munur þessi byggir á ólíkri framsetningu boðorðanna í Mósebókum. Boðorðin hafa verið umdeild í gegnum mannkynssöguna og á 20. öldinni snérust deilur annarsvegar um trúarlegt inntak þeirra og hinsvegar um gyðinglegan uppruna. Í Sovétríkjunum var guðleysi upphafið sem eina leiðin til siðferðisþroska og trúarlegum kennisetningum hafnað, en þrátt fyrir það nutu bBooðorðin 10 töluverðrar virðingar. Hitler taldi boðorðin úrkynjun („eine Perversion unserer gesundesten Instinkte“) og líkti þeim við svipu þrælahaldarans. Í Bandaríkjunum voru tugþúsundir minnisvarða reistir með Boðorðunum í skólum og við opinberar byggingar og þessir minnisvarðar hafa orðið vígvöllur í menningardeiglunni vestanhafs. Boðorðin sem Móse tók við á fjallinu eru ekki eiginleg lög, heldur sáttmáli á milli Guðs og þeirra sem vilja fylgja honum. Fyrstu boðorðin eru trúarlegs eðlis, þau lýsa þeim Guði sem „leiddi þig út af Egyptalandi, út úr þrælahúsinu“, Guði sem á frumkvæði að samfélagi og sáttmála við okkur. Einum Guði, sem ekki er hægt að smætta í skurðgoð, ekki skal tala um af hégóma og taka skal frá tíma til að rækta samfélag við. Eingyðistrúarbrögðin þrjú byggja öll á þessari kröfu um trúfesti og það er hin trúarlega tryggðarkrafa, sem hefur staðið í valdshöfum frá fornöld til okkar daga. Í Rómaveldi neituðu t.d. kristnir menn að viðurkenna keisarann sem Guð og uppskáru ofsóknir fyrir vikið, og kirkjufeður beittu þá fyrsta boðorðinu fyrir sig, Guð einn skyldi dýrka. Í sögu trúarstofnana hafa leiðtogar ekki síður tekið sér vald sem gengur gegn fyrsta boðorðinu, guðræði klerkastéttar er hjáguðadýrkun til jafns við valdatilkall einræðisherra, en áminning fyrstu boðorðanna er um að guðlegt vald skuli aldrei vera gefið veraldlegum valdshöfum. Boðorðin sem fylgja fjalla síðan um samfélag manna, hið fjórða um samhengi kynslóðanna og fimmta til áttunda um samskipti manna á milli. Fjórða boðorðið sker sig úr að því leiti að vera það eina sem fylgir fyrirheiti. Það hljómar: „Heiðra föður þinn og móður svo að þú verðir langlífur í landinu“. Fjölmargar rannsóknir hafa staðfest mikilvægi farsælla fjölskyldutengsla fyrir velferð einstaklinga og samfélaga. Siðfræðingar hafa verið uppteknir af því hvort fimmta til áttunda boðorðin séu algild og sett upp siðklemmur því til prófunar. Þekkt dæmi er bannið við lygi, þar sem Kant taldi það ófrávíkjanlega kröfu, meira að segja þegar morðingjar knýja dyra, en John Stuart Mill setti nyt ofar siðaboðum og Nietzsche sagði lygina megi nota sér til framdráttar. Mikilvægari en siðfræði og ímyndaðar siðklemmur eru þó inntak orðanna og í því ljósi hafa boðorðin aldrei verið brýnni. Enn er mannkynið að fórna mannslífum, jafnvel lífum barna og kvenna, í þágu eiginhagsmuna, „þú skalt ekki morð fremja“, og sannleikurinn er alltaf fyrsta fórnarlamb stríðsátaka – það þarf „ljúgvitni gegn náunga þínum“ til að réttlæta það að fórna þurfi mannslífum. Þú skalt ekki stela segir sig sjálft, en arðrán er undanfari átaka, og þar hafa Vesturlönd ekki síður svarta samvisku en aðrar þjóðir í samtímanum. Loks eru sárustu málin sem meðferðaraðilar fá á borð til sín, þau þegar hjón hafa virt að vettugi boðorðið „þú skalt ekki drýgja hór“. Líkt og fyrstu boðorðin eru áttaviti fyrir mannkynið um að taka sér ekki guðlegt vald yfir öðrum, lýkur boðorðunum á uppsprettu alls þess illa sem á undan er lýst. Girnd og öfund eru ljótustu tilfinningar sem búa innra með fullorðnu fólki og þó mantra níunda áratugarins hafi verið „græðgi er góð“, þá er það græðgi sem valdið hefur öllum stríðsátökum mannkyns, sem og þeim vistkerfisvanda sem við stöndum frammi fyrir. „Þú skalt ekki girnast“ þýðir að við lifum í sátt – sátt við Guð, sátt við okkur sjálf og hvar við erum stödd í lífinu hverju sinni, og sátt við það samferðafólk sem við ferðumst með í gegnum lífið. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson Skoðun Skoðun Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Fáar frásagnir Biblíunnar eru þekktari og umdeildari en sagan af Móse og boðorðunum 10. Í 2. Mósebók er för þeirra sem flúðu undan þrælahaldi í Egyptalandi lýst sem eyðimerkurgöngu er varði í 40 ár. Við upphaf þeirrar göngu, þegar mannfjöldinn gekk inn í Sínaíeyðimörkina, setti hópurinn upp búðir sínar „gegnt fjallinu [Sínaí] en Móse gekk upp til Guðs“, þar sem honum voru gefin boðorðin. Guð talaði orð sín ofan af fjallinu, og það „urðu þrumur og eldingar. Þykkur skýsorti var yfir fjallinu og mjög öflugur hornablástur heyrðist.“ „Þegar Drottinn hafði talað við Móse, á Sínaífjalli fékk hann honum báðar sáttmálstöflurnar, steintöflur, skráðar með fingri Guðs.“ Sagan er myndræn og hefur verið innblástur listaverka og kvikmynda í gegnum aldirnar, frá Rembrandt og Michelangelo til túlkunar Charlton Heston í kvikmynd DeMille. Boðorðin 10 eiga sér merkilega viðtökusögu og hluti þeirrar sögu snýst um röðun og inntak boðorðanna. Með nokkurri einföldun má segja að tvær meginhefðir séu um röðun þeirra, sú fyrri telur myndbannið svokallaða sem sér boðorð, en það gera gyðingar sjálfir og kirkjudeildir á borð við rétttrúnaðarkirkjur og kalvínista, og hin er að skipta boðinu um að girnast ekki í tvennt, en það gerir kaþólska kirkjan, sem og okkar lúterska hefð. Munur þessi byggir á ólíkri framsetningu boðorðanna í Mósebókum. Boðorðin hafa verið umdeild í gegnum mannkynssöguna og á 20. öldinni snérust deilur annarsvegar um trúarlegt inntak þeirra og hinsvegar um gyðinglegan uppruna. Í Sovétríkjunum var guðleysi upphafið sem eina leiðin til siðferðisþroska og trúarlegum kennisetningum hafnað, en þrátt fyrir það nutu bBooðorðin 10 töluverðrar virðingar. Hitler taldi boðorðin úrkynjun („eine Perversion unserer gesundesten Instinkte“) og líkti þeim við svipu þrælahaldarans. Í Bandaríkjunum voru tugþúsundir minnisvarða reistir með Boðorðunum í skólum og við opinberar byggingar og þessir minnisvarðar hafa orðið vígvöllur í menningardeiglunni vestanhafs. Boðorðin sem Móse tók við á fjallinu eru ekki eiginleg lög, heldur sáttmáli á milli Guðs og þeirra sem vilja fylgja honum. Fyrstu boðorðin eru trúarlegs eðlis, þau lýsa þeim Guði sem „leiddi þig út af Egyptalandi, út úr þrælahúsinu“, Guði sem á frumkvæði að samfélagi og sáttmála við okkur. Einum Guði, sem ekki er hægt að smætta í skurðgoð, ekki skal tala um af hégóma og taka skal frá tíma til að rækta samfélag við. Eingyðistrúarbrögðin þrjú byggja öll á þessari kröfu um trúfesti og það er hin trúarlega tryggðarkrafa, sem hefur staðið í valdshöfum frá fornöld til okkar daga. Í Rómaveldi neituðu t.d. kristnir menn að viðurkenna keisarann sem Guð og uppskáru ofsóknir fyrir vikið, og kirkjufeður beittu þá fyrsta boðorðinu fyrir sig, Guð einn skyldi dýrka. Í sögu trúarstofnana hafa leiðtogar ekki síður tekið sér vald sem gengur gegn fyrsta boðorðinu, guðræði klerkastéttar er hjáguðadýrkun til jafns við valdatilkall einræðisherra, en áminning fyrstu boðorðanna er um að guðlegt vald skuli aldrei vera gefið veraldlegum valdshöfum. Boðorðin sem fylgja fjalla síðan um samfélag manna, hið fjórða um samhengi kynslóðanna og fimmta til áttunda um samskipti manna á milli. Fjórða boðorðið sker sig úr að því leiti að vera það eina sem fylgir fyrirheiti. Það hljómar: „Heiðra föður þinn og móður svo að þú verðir langlífur í landinu“. Fjölmargar rannsóknir hafa staðfest mikilvægi farsælla fjölskyldutengsla fyrir velferð einstaklinga og samfélaga. Siðfræðingar hafa verið uppteknir af því hvort fimmta til áttunda boðorðin séu algild og sett upp siðklemmur því til prófunar. Þekkt dæmi er bannið við lygi, þar sem Kant taldi það ófrávíkjanlega kröfu, meira að segja þegar morðingjar knýja dyra, en John Stuart Mill setti nyt ofar siðaboðum og Nietzsche sagði lygina megi nota sér til framdráttar. Mikilvægari en siðfræði og ímyndaðar siðklemmur eru þó inntak orðanna og í því ljósi hafa boðorðin aldrei verið brýnni. Enn er mannkynið að fórna mannslífum, jafnvel lífum barna og kvenna, í þágu eiginhagsmuna, „þú skalt ekki morð fremja“, og sannleikurinn er alltaf fyrsta fórnarlamb stríðsátaka – það þarf „ljúgvitni gegn náunga þínum“ til að réttlæta það að fórna þurfi mannslífum. Þú skalt ekki stela segir sig sjálft, en arðrán er undanfari átaka, og þar hafa Vesturlönd ekki síður svarta samvisku en aðrar þjóðir í samtímanum. Loks eru sárustu málin sem meðferðaraðilar fá á borð til sín, þau þegar hjón hafa virt að vettugi boðorðið „þú skalt ekki drýgja hór“. Líkt og fyrstu boðorðin eru áttaviti fyrir mannkynið um að taka sér ekki guðlegt vald yfir öðrum, lýkur boðorðunum á uppsprettu alls þess illa sem á undan er lýst. Girnd og öfund eru ljótustu tilfinningar sem búa innra með fullorðnu fólki og þó mantra níunda áratugarins hafi verið „græðgi er góð“, þá er það græðgi sem valdið hefur öllum stríðsátökum mannkyns, sem og þeim vistkerfisvanda sem við stöndum frammi fyrir. „Þú skalt ekki girnast“ þýðir að við lifum í sátt – sátt við Guð, sátt við okkur sjálf og hvar við erum stödd í lífinu hverju sinni, og sátt við það samferðafólk sem við ferðumst með í gegnum lífið. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar