Trú- og lífsskoðunarfélög í landi sammannlegs stjórnskipulags – er samt hætta á óeiningu? Svanur Sigurbjörnsson skrifar 24. febrúar 2025 20:31 Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Þarf að hemja hina ofurríku? Fastir pennar Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Þann 20. febrúar síðastliðinn voru samtökin Samráðsvettvangur trúfélaga og lífsskoðunarfélaga á Íslandi (STLÍ) formlega stofnuð af 27 félögum á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur. Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, ávarpaði stofnfundinn og hvatti til samstöðu og góðra verka. Samráðsvettvangurinn hefur starfað frá 2006, en með óformlegum hætti þar til nú. Þetta samráð félaganna studdist upphaflega við fyrirmyndir frá öðrum Norðurlöndum þar sem tilgangurinn var að ræða ýmsa sameiginlega hagsmuni, til dæmis, varðandi tengsl félaganna við ríkið, um jafnræði (réttlæti) á milli þeirra, og frelsi þeirra til að athafna sig innan ramma löggjafar landsins. Þá hafa einnig mál grafreita borgaranna borið á góma því aðstaða til greftrunar látinna er ekki einungis hagsmunamál eins hóps. Stefnt var að því að ræða það sem væri félögunum sameiginlegt fremur en um það sem ágreiningur stæði um. Það er þó hætt við ágreiningi í ýmsu og þá reynir á málefnalega nálgun til að ná að ræða málin af virðingu og gagnkvæmri tillitssemi. Það reynir á að félögin finni grundvöll samkomulags þar sem einhverskonar form réttlætis er ákveðið sem stefnumið í sameiginlegum málum óháð hvaðan hugmyndin um réttlætið kemur. Réttlæti er bara réttlæti út frá þeim siðferðilegu verðmætum sem það á að vernda og þarf ekki að bera neina merkimiða trúar eða trúlausra lífsskoðana eins og „kristið lúterskt, heiðið, íslamskt, kristið kaþólkst, húmanískt, díalektískt, búddískt, bahá‘íískt … réttlæti“. Þetta er einfaldlega réttlæti sem sammannlegt félagslegt fyrirbæri og er einnig viðfangsefni ríkisstjórna, mannréttindadómstóla og Sameinuðu þjóðanna svo nokkur mikilvæg dæmi séu nefnd. Réttlæti án merkimiða og án manngreinarálits mætir sammannlegum þörfum. Þetta réttlæti er það sem mun gera STLÍ kleift að starfa og byggja upp eitthvað sameiginlega. Í leiðinni er hún sú réttlætishugmynd sem er í hjarta sammannlegs (secular) samfélags um samkomulag ólíkra hópa sem saman mynda lýðræðislega heild – þjóð. Oft er talað um veraldlegt (secular) skipulag slíks réttlætis en sú þýðing á hugtakinu secular virðist hafa valdið ákveðnum vanda. Í orðræðu leiðtoga sumra félaga í STLÍ í gegnum tíðina hefur gætt ákveðinnar andstöðu og ákveðins misskilnings um það þegar sumir aðrir leiðtogar hafa lagt áherslu á að veraldlegt réttlæti sé í anda hlutleysis. Orðið „veraldlegt“ er þá skilið sem vísun í samfélag án trúar, þ.e. trúleysis. Í framhaldinu er jafnan rökstutt að „trúleysi sé ekki hlutleysi“ og að fólk eigi ekki að krefjast þess að opinberir skólar leyfi ekki trúarlegt starf í þeim á grunni hlutleysis. Það að hafa ekki trúarstarf í þeim sé þá í þágu trúleysisstefnu og sé þannig mismunun. Misskilningurinn í þessari röksemdafærslu felst í því að með sammannlegum (veraldlegum) grunni er ekki verið að tala eða starfa gegn trúarlegum skoðunum, heldur leyfa ekki sérstaka merkimiða eða að fulltrúar ólíkra trúar- eða lífsskoðana komi að skólastarfi. Það þýðir jú að þær lífsskoðanir sem byggja á einhverjum grunni utan eða handan hins sammannlega verða að sætta sig við að skólar allra barna okkar þurfa að byggja á mannlegum samnefnurum og sammælast um að það sé ekki réttlæti í því að einhver „stór og sterk“ trú- eða lífsskoðunarfélög fái sérréttindi innan skólanna. Þetta virðist við fyrstu sýn henta betur málstað trúlausra lífsskoðana en trúleysi eitt og sér er engin trygging fyrir góðu gildismati og slík félög hafa einnig sína merkimiða (húmanískt, díalektískt, o.s.frv.) og fulltrúa sem mega þá ekki heldur vera í skólastarfinu. Í sammannlegu skólahaldi er hvorki boðuð trú né trúleysi, en í því verður að ríkja sammannleg siðmenning og grundvallandi gildismat út frá virðingu, réttlæti og sameiginlegum markmiðum menntunar. Því stýrir fagfólk skólanna út frá fagmennsku starfsins og fræðilegum forsendum. Siðræn ábyrgð í skólastarfi er nauðsynleg og er ekki siðrænt hlutlaus eða óafskiptin gagnvart siðferðilegri togstreitu hversdagsins í lífi barna og kennara. Hið sammannlega (veraldlega, secular) fyrirkomulag samfélags og skóla er því grunnurinn að uppbyggjandi samkomulagi og réttlæti sem allir aðilar geta fundið að brýtur ekki á neinum. Rétt eins og í hinu lýðræðislega samfélagi mun viðurkenning allra aðila STLÍ á því að við höfum öll sammannlegan grunn ráða um gagnsemi samtakanna í framtíðinni. Það er engin ástæða til óeiningar því þrátt fyrir allan okkar fjölbreytileika í trú og skoðunum eru allar manneskjur með sömu vonir um til dæmis góða menntun, frið, jafna möguleika og nærandi tengsl. Ég óska STLÍ velfarnaðar í áframhaldandi samráði og sameiginlegri uppbyggingu fyrir félögin og félagsmenn þeirra. Höfundur er félagi í Siðmennt, félagi siðrænna húmanista á Íslandi.
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun