Síðasta kynslóðin! Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 17. mars 2024 10:01 Ég vil hugsa um þig, þú hugsar um mig,alla hina einnig.Höldum veislunni gangandi. Þig ég bið að hugsa um mig,því ég vil hugsa um þig, við tengjumst þannig.Verum öll góð við móðurskipið Þannig hefst texti íslenska Amabadama lagsins Gaia sem fjallar um þá stöðu sem við höfum sett náttúru okkar í og þá hættu sem steðjar að lífríkinu öllu. Gaia er gríska og merkir jöfnum höndum jörðin, þessi heimur sem við búum á með landafræði og lífríki, og er nafn gyðju jarðar – móður alls lífs. Rómverskt nafn hennar er Terra, orð sem er að finna í mörgum nágrannamálum okkar. Þann 21. júní 2021 skrifaði hópur vísindamanna undir yfirlýsingu sem kallast Jörðin okkar, framtíðin okkar, og var henni beint að leiðtogafundi G7 ríkjanna í Carbis Bay á Suður-Englandi. Hópurinn samanstendur af 126 nóbelsverðlaunahöfum sem kalla eftir því að leiðtogar heimsins taki alvarlega niðurstöður vísindamanna varðandi þá vistkerfisvá sem við stöndum frammi fyrir og grípi til tafarlausra aðgerða. Í textanum segir meðal annars að tíminn sé allt að því runninn út, til að snúa við þeirri þróun sem er að eiga sér stað í loftslagsmálum, og kallað er eftir gagngerri hugarfarsbreytingu. „Við þurfum að endurskapa samband okkar við plánetuna Jörð,“ segir í yfirlýsingunni. Síðan þá hefur margt gerst sem stolið hefur athygli ráðamanna, Covid-19 faraldrinum var ekki lokið þegar yfirlýsingin kom út, Úkraínustríðið og tilheyrandi orkukreppa fylgdi í kjölfarið, og nú átökin fyrir botni Miðjarðarhafs. Þessi málefni varða ekki einungis velferð einstaklinga, hópa og þjóða, heldur eru jafnframt vistkerfisstríð í sinni verstu mynd. Leitt er að sjá hversu margir af þér vilja græða fé,sem bitnar á röngum aðilum, þeim sem enginn hlustar á.Kæri jafningi, þú sem vilt græða, viltu ekki hugsa smá,um framtíðina, börnin okkar eftir þúsund ár? Þegar ég var í grunnskóla á áttunda áratugnum voru loftslagsmál þegar komin í umræðuna og við lærðum sem börn um gróðurhúsaáhrif og afleiðingar þeirra, þó þekking þess tíma hafi ekki verið sú sama og í dag. Stofnanir á borð við Potsdam Institute for Climate Impact Research hafa í áratugi fylgst með þróuninni og það ætti því engum að koma á óvart að komið sé í óefni. Vandinn er ekki þekking, heldur viðhorf. Vísindamenn hafa í vaxandi mæli leitað til kirkna og trúarhreyfinga í leit að bandamönnum í baráttunni í loftlagsmálum og hefur páfagarður gert þar mikið gagn. Í umburðarbréfi Páfa frá 2015, Laudato Si’, segir Páfi loftslagið vera sameign mannkyns og lífríkisins alls og hamfarahlýnun siðferðilegan vanda, þar sem hnatthlýnun bitnar verst á þeim sem minnst mega sín. Trúarbrögðin orða með ólíkum hætti helgi sköpunarinnar og allar helstu trúarhreyfingar heims hafa samið yfirlýsingar til stuðnings baráttunni við hnatthlýnun, síðast sameiginlega yfirlýsingu í aðdraganda COP28 ráðstefunnar í Abu Dhabi. Því ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Getur þú sagt mér það?En ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Hvernig förum við á annan stað? Í liðinni viku sótti ég ráðstefnu í Göttingen þar sem umræðuefnið var hvernig að orðræða fornaldar geti haft áhrif á samtímann og þar komu saman sérfræðingar í fornum textum og heimspekingar undir yfirskriftinni Hatursáróður, múgæsingur og hálfsannindi – fornir hvatar að orðræðusiðfræði. Erindin fjölluðu jöfnum höndum um orðræðu fornaldar og siðfræði hennar og þann vanda sem steðjar að samtímanum með skautun samfélagsmiðla og upplýsingaóreiðu í almennri umræðu. Eitt erindið fjallaði um tvö grísk hugtök, sem er að finna í heimspeki sem og í Nýja testamentinu, og fyrirlesari lagði til að þau geti aðstoðað í baráttunni gegn vistkerfisvandanum. Fyrra hugtakið er parrhesia og hið seinna metanoia. Fyrra hugtakið er samsett úr forskeytinu ‚allt‘ (pas) og ,eitthvað sem sagt er‘ (rhese) og þýðir því bókstaflega að ,segja allt‘ eða að tala hreint út. Allt er þó ekki parrhesia í fornöld, því hugtakið ber það með sér að segja satt og hreinskiptið frá. Blekkingar og kurteisishjal eru ekki parrhesia, heldur einungis það sem er satt og rétt og sagt umbúðalaust. Parrhesia er lykilhugtak í sögu lýðræðis í Aþenu til forna og Demosþenes sagði það sem dæmi nauðsynlegt að tala með parrhesiu, án þess að láta eitthvað ósagt eða fela eitthvað, og að einungis með slíkri orðræðu væri lýðræðinu borgið. Í Róm þekktu menn þessa dyggð, bæði frá brýningu heimspekinga og hvað snertir lýðræðið en sagnritarinn Pólybíus segir jafnrétti og parrhesiu vera tvo hornsteina lýðræðis. Í píslarsögunni ver Jesús sig í réttarhöldunum með orðunum „Ég hef talað parrhesiu í áheyrn allra“ og í kjölfarið andvarpar hagsmunagæslumaðurinn Pílatus, „Hvað er sannleikur?“ Nú er heimurinn fullur af haugum semVilja eyðileggja þig til að sjá gróðaEn við getum ekki boðið þér fleiri sóða,því þú ert paradís sem hefur þurft að þola margt. Seinna hugtakið er einnig samsett, úr forskeytinu ,við‘ (meta), eins í viðsnúningur og vísar til 180° beygju, og hugsun (nous) og merkir því bókstaflega viðsnúningur viðhorfa eða hughvarf. Metanoia þekkist vissulega í grískum bókmenntum en það er úr hinni gyðing-kristnu arfleifð sem hugtakið er fyrst og fremst þekkt. Upphafsfrásögn guðspjallanna segir frá Jóhannesi skírara, manni sem sannarlega stundaði parrhesiu, starfaði í eyðimörkinni íklæddur „úlfaldahári, með leðurbelti um lendar sér og át engisprettur og villihunang“ og „boðaði mönnum að taka sinnaskiptum“, metanoiu. Spámenn skera sig alltaf úr, þó ekki sé alltaf eftir þeim tekið, og koma iðulega úr ólíklegustu átt, eru „rödd hrópanda í eyðimörk“. Í samtímanum birtast þeir í gulri regnkápu í formi Gretu Thunberg, sem skipulagði Skolstrejk för klimatet og var í síðustu viku dregin frá anddyri sænska þingsins í friðsömum mótmælum. Metanoia er ekki séreign kristindómsins, eins og heimspekingarnir Armen Avanessian og Anke Hennig sýna fram á í bók sinni Metanoia, þar sem þau kanna verufræði tungumála, hugsunar og heilans. Fyrir þeim er metanoia algjör hugarfarsbreyting, „umbreyting allrar fyrri þekkingar, a.m.k. í þeirri mynd sem þekkingin áður skapaði heild, [...] það sem áður virtist miðlægt, birtist skyndilega í nýju ljósi, [...] þannig skapar metanoia heiminn að nýju“. „Þekking vor er í molum“ segir Páll en þegar kemur að þeim hamförum sem jörðin nú upplifir af mannavöldum, vitum við ansi margt. Hnatthlýnun er staðreynd og ógnin við tegundafjölbreytni sömuleiðis en eftir situr hugarfar okkar og skortur á viðunandi aðgerðum. Afneitun, flokkadrættir og aðgerðaleysi eru sammannleg varnarviðbrögð við þeim ógnum sem að okkur steðja, en þau þjóna hvorki þeim aðstæðum sem við stöndum frammi fyrir núna, né þeirri framtíð sem börn okkar eiga rétt á að erfa. Það er okkar að velja hvort við viljum verða síðasta kynslóðin, eins og aðgerðarsamtökin þýsku nefna sig, sem fær að njóta öryggis og gæða frá náttúrunnar hendi. Til að svo megi ekki verða þurfum við parrhesiu og metanoiu. Við erum gestir þínir, ætlum ekki að eyðileggja meira ofan á alltÞetta er ástarlag til þín, jörðin mín fríðaLif vel og lengi á meðan það er sól og blíðaÉg vil hugsa um þig, þú hugsar um mig. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Þjónusta og greining á börnum með ADHD Elín H. Hinriksdóttir og Sólveig Ásgrímsdóttiir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Alvöru mamma Anna Margrét Hrólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Ég vil hugsa um þig, þú hugsar um mig,alla hina einnig.Höldum veislunni gangandi. Þig ég bið að hugsa um mig,því ég vil hugsa um þig, við tengjumst þannig.Verum öll góð við móðurskipið Þannig hefst texti íslenska Amabadama lagsins Gaia sem fjallar um þá stöðu sem við höfum sett náttúru okkar í og þá hættu sem steðjar að lífríkinu öllu. Gaia er gríska og merkir jöfnum höndum jörðin, þessi heimur sem við búum á með landafræði og lífríki, og er nafn gyðju jarðar – móður alls lífs. Rómverskt nafn hennar er Terra, orð sem er að finna í mörgum nágrannamálum okkar. Þann 21. júní 2021 skrifaði hópur vísindamanna undir yfirlýsingu sem kallast Jörðin okkar, framtíðin okkar, og var henni beint að leiðtogafundi G7 ríkjanna í Carbis Bay á Suður-Englandi. Hópurinn samanstendur af 126 nóbelsverðlaunahöfum sem kalla eftir því að leiðtogar heimsins taki alvarlega niðurstöður vísindamanna varðandi þá vistkerfisvá sem við stöndum frammi fyrir og grípi til tafarlausra aðgerða. Í textanum segir meðal annars að tíminn sé allt að því runninn út, til að snúa við þeirri þróun sem er að eiga sér stað í loftslagsmálum, og kallað er eftir gagngerri hugarfarsbreytingu. „Við þurfum að endurskapa samband okkar við plánetuna Jörð,“ segir í yfirlýsingunni. Síðan þá hefur margt gerst sem stolið hefur athygli ráðamanna, Covid-19 faraldrinum var ekki lokið þegar yfirlýsingin kom út, Úkraínustríðið og tilheyrandi orkukreppa fylgdi í kjölfarið, og nú átökin fyrir botni Miðjarðarhafs. Þessi málefni varða ekki einungis velferð einstaklinga, hópa og þjóða, heldur eru jafnframt vistkerfisstríð í sinni verstu mynd. Leitt er að sjá hversu margir af þér vilja græða fé,sem bitnar á röngum aðilum, þeim sem enginn hlustar á.Kæri jafningi, þú sem vilt græða, viltu ekki hugsa smá,um framtíðina, börnin okkar eftir þúsund ár? Þegar ég var í grunnskóla á áttunda áratugnum voru loftslagsmál þegar komin í umræðuna og við lærðum sem börn um gróðurhúsaáhrif og afleiðingar þeirra, þó þekking þess tíma hafi ekki verið sú sama og í dag. Stofnanir á borð við Potsdam Institute for Climate Impact Research hafa í áratugi fylgst með þróuninni og það ætti því engum að koma á óvart að komið sé í óefni. Vandinn er ekki þekking, heldur viðhorf. Vísindamenn hafa í vaxandi mæli leitað til kirkna og trúarhreyfinga í leit að bandamönnum í baráttunni í loftlagsmálum og hefur páfagarður gert þar mikið gagn. Í umburðarbréfi Páfa frá 2015, Laudato Si’, segir Páfi loftslagið vera sameign mannkyns og lífríkisins alls og hamfarahlýnun siðferðilegan vanda, þar sem hnatthlýnun bitnar verst á þeim sem minnst mega sín. Trúarbrögðin orða með ólíkum hætti helgi sköpunarinnar og allar helstu trúarhreyfingar heims hafa samið yfirlýsingar til stuðnings baráttunni við hnatthlýnun, síðast sameiginlega yfirlýsingu í aðdraganda COP28 ráðstefunnar í Abu Dhabi. Því ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Getur þú sagt mér það?En ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Hvernig förum við á annan stað? Í liðinni viku sótti ég ráðstefnu í Göttingen þar sem umræðuefnið var hvernig að orðræða fornaldar geti haft áhrif á samtímann og þar komu saman sérfræðingar í fornum textum og heimspekingar undir yfirskriftinni Hatursáróður, múgæsingur og hálfsannindi – fornir hvatar að orðræðusiðfræði. Erindin fjölluðu jöfnum höndum um orðræðu fornaldar og siðfræði hennar og þann vanda sem steðjar að samtímanum með skautun samfélagsmiðla og upplýsingaóreiðu í almennri umræðu. Eitt erindið fjallaði um tvö grísk hugtök, sem er að finna í heimspeki sem og í Nýja testamentinu, og fyrirlesari lagði til að þau geti aðstoðað í baráttunni gegn vistkerfisvandanum. Fyrra hugtakið er parrhesia og hið seinna metanoia. Fyrra hugtakið er samsett úr forskeytinu ‚allt‘ (pas) og ,eitthvað sem sagt er‘ (rhese) og þýðir því bókstaflega að ,segja allt‘ eða að tala hreint út. Allt er þó ekki parrhesia í fornöld, því hugtakið ber það með sér að segja satt og hreinskiptið frá. Blekkingar og kurteisishjal eru ekki parrhesia, heldur einungis það sem er satt og rétt og sagt umbúðalaust. Parrhesia er lykilhugtak í sögu lýðræðis í Aþenu til forna og Demosþenes sagði það sem dæmi nauðsynlegt að tala með parrhesiu, án þess að láta eitthvað ósagt eða fela eitthvað, og að einungis með slíkri orðræðu væri lýðræðinu borgið. Í Róm þekktu menn þessa dyggð, bæði frá brýningu heimspekinga og hvað snertir lýðræðið en sagnritarinn Pólybíus segir jafnrétti og parrhesiu vera tvo hornsteina lýðræðis. Í píslarsögunni ver Jesús sig í réttarhöldunum með orðunum „Ég hef talað parrhesiu í áheyrn allra“ og í kjölfarið andvarpar hagsmunagæslumaðurinn Pílatus, „Hvað er sannleikur?“ Nú er heimurinn fullur af haugum semVilja eyðileggja þig til að sjá gróðaEn við getum ekki boðið þér fleiri sóða,því þú ert paradís sem hefur þurft að þola margt. Seinna hugtakið er einnig samsett, úr forskeytinu ,við‘ (meta), eins í viðsnúningur og vísar til 180° beygju, og hugsun (nous) og merkir því bókstaflega viðsnúningur viðhorfa eða hughvarf. Metanoia þekkist vissulega í grískum bókmenntum en það er úr hinni gyðing-kristnu arfleifð sem hugtakið er fyrst og fremst þekkt. Upphafsfrásögn guðspjallanna segir frá Jóhannesi skírara, manni sem sannarlega stundaði parrhesiu, starfaði í eyðimörkinni íklæddur „úlfaldahári, með leðurbelti um lendar sér og át engisprettur og villihunang“ og „boðaði mönnum að taka sinnaskiptum“, metanoiu. Spámenn skera sig alltaf úr, þó ekki sé alltaf eftir þeim tekið, og koma iðulega úr ólíklegustu átt, eru „rödd hrópanda í eyðimörk“. Í samtímanum birtast þeir í gulri regnkápu í formi Gretu Thunberg, sem skipulagði Skolstrejk för klimatet og var í síðustu viku dregin frá anddyri sænska þingsins í friðsömum mótmælum. Metanoia er ekki séreign kristindómsins, eins og heimspekingarnir Armen Avanessian og Anke Hennig sýna fram á í bók sinni Metanoia, þar sem þau kanna verufræði tungumála, hugsunar og heilans. Fyrir þeim er metanoia algjör hugarfarsbreyting, „umbreyting allrar fyrri þekkingar, a.m.k. í þeirri mynd sem þekkingin áður skapaði heild, [...] það sem áður virtist miðlægt, birtist skyndilega í nýju ljósi, [...] þannig skapar metanoia heiminn að nýju“. „Þekking vor er í molum“ segir Páll en þegar kemur að þeim hamförum sem jörðin nú upplifir af mannavöldum, vitum við ansi margt. Hnatthlýnun er staðreynd og ógnin við tegundafjölbreytni sömuleiðis en eftir situr hugarfar okkar og skortur á viðunandi aðgerðum. Afneitun, flokkadrættir og aðgerðaleysi eru sammannleg varnarviðbrögð við þeim ógnum sem að okkur steðja, en þau þjóna hvorki þeim aðstæðum sem við stöndum frammi fyrir núna, né þeirri framtíð sem börn okkar eiga rétt á að erfa. Það er okkar að velja hvort við viljum verða síðasta kynslóðin, eins og aðgerðarsamtökin þýsku nefna sig, sem fær að njóta öryggis og gæða frá náttúrunnar hendi. Til að svo megi ekki verða þurfum við parrhesiu og metanoiu. Við erum gestir þínir, ætlum ekki að eyðileggja meira ofan á alltÞetta er ástarlag til þín, jörðin mín fríðaLif vel og lengi á meðan það er sól og blíðaÉg vil hugsa um þig, þú hugsar um mig. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar