Offita: Viðhorf, fordómar og meðferðarúrræði Guðrún Jóna Bragadóttir og Helma Rut Einarsdóttir skrifa 2. mars 2024 08:02 Sjúkdómurinn offita er langvinnur efnaskiptasjúkdómur og ástæður sjúkdómsins geta verið margvíslegar og flóknar. Erfðir, ýmsir umhverfisþættir, lífsvenjur s.s. streita, svefn, kyrrseta og óheppilegar fæðuvenjur sem og alvarleg áföll spila þar stóran þátt. Sum lyf geta valdið töluverðri þyngdaraukningu og þannig stuðlað að offitu. Mikilvægt er að skoða sögu og heilsufar hvers einstaklings til að kortleggja ástæður og áhættuþætti í hverju tilfelli fyrir sig. Margir hafa reynt að fylgja skilaboðunum „þú verður bara að borða minna og hreyfa þig meira“ án árangurs. Þessi skilaboð geta í sumum tilfellum virkað fyrir manneskju með heilbrigð efnaskipti/fituvef sem þarf ef til vill aðallega aðhald til að ná að framfylgja þeim. Fyrir manneskju með efnaskiptasjúkdóminn offitu felur þessi ráðlegging hins vegar í sér vanþekkingu og getur stuðlað að vanlíðan og skömm hjá viðkomandi. Þegar um er að ræða offitusjúkdóm hefur fituvefur viðkomandi einstaklings áhrif á efnaskipti, hormónaframleiðslu og bólguferla; það er því orðin truflun á birgðastjórnun líkamans. Þeir einstaklingar þurfa sértæka meðferð. Viðhorf og fordómar Það er áhugavert og mikilvægt að velta fyrir sér hvernig samfélag okkar og umhverfi hefur þróast sl. áratugi og hvernig þversagnakennd skilaboð hafa ýtt undir sjúkdóminn offitu. Við lifum í umhverfi sem er yfirfullt af mikið unnum og oft á tíðum næringarsnauðum mat sem er mikið auglýstur. Enn í dag ríkja fordómar gagnvart offitu og fólk með sjúkdóminn upplifir þá jafnvel innan heilbrigðiskerfisins. Slík upplifun getur valdið vanlíðan og streitu og dregið úr líkum á að fólk með offitu leiti sér sjálfsagðrar eða nauðsynlegrar læknismeðferðar. Það eru einnig uppi fordómar og óvægin umræða gagnvart þeim sem fara í efnaskiptaaðgerðir eða þurfa á lyfjameðferð að halda. Það er gjarnan talað um „megrunarlyf“ og fólk varað við því að ekki sé um „kraftaverkalyf“ að ræða því rannsóknir sýni að þeir sem hætta að nota lyfin þyngist aftur. Af hverju er því haldið fram að fólk með offitu vilji „kraftaverkalyf“? Gætu leynst fordómar í þeirri fullyrðingu? Gæti verið að enn og aftur sé verið að ýja að því að fólk með offitu vilji bara „einfaldar töfralausnir“? Vissulega er það með þessi lyf eins og mörg önnur að þau geta verið vandmeðfarin og sé notkun þeirra hætt kemur sjúkdómurinn aftur. Það er ekki óalgengt þegar um er að ræða meðferð við langvinnunum sjúkdómum. Meðferð Meðferð við offitu þarf að vera heildræn og einstaklingsmiðuð. Að vinna með einstaklingsbundnar lífs- og heilsuvenjur er alltaf grunnur meðferðar. Á Reykjalundi hefur verið starfandi þverfaglegt teymi síðan 2001 sem veitir meðferð fyrir fólk með offitu. Unnið er með næringu, hreyfingu, streituvalda, andlega líðan, svefn og fleiri þætti eftir þörfum hvers og eins. Teymið starfar samkvæmt klínískum leiðbeiningum sem gefnar voru út af Embætti landlæknis 2020 þar sem lögð er áhersla á heildræna nálgun í meðferð, unnið með orsakir offitunnar ásamt því að nota lyf og efnaskiptaskurðaðgerðir ef þarf til að ná fram sem mestum heilsufarslegum ávinningi. Meðferðin á Reykjalundi varir í 6-10 mánuði. Efnaskiptaskurðaðgerð engin töfralausn Framboð á skurðaðgerðum og lyfjameðferð hefur aukist gífurlega á undanförnum árum og segja má að ákveðin sprenging hafi átt sér stað í fjölgun efnaskiptaskurðaðgerða sem fólk fer í á eigin vegum. Rannsóknir sýna að efnaskiptaskurðaðgerðir (magaermi og magahjáveita) eru áhrifaríkt úrræði m.t.t. þyngdartaps og til að koma í veg fyrir og snúa við þróun fylgisjúkdóma offitu. Hins vegar er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að efnaskiptaskurðaðgerð er stórt inngrip sem krefst ákveðinna breytinga á lífsvenjum. Mikilvægt er að sá sem fer í slíka aðgerð sé tilbúin/n til að fara eftir þeim leiðbeiningum og gera þær breytingar sem þörf er á. Efnaskiptaskurðaðgerð er engin töfralausn sem lofar öruggum árangri hvað varðar þyngdartap til lengdar og mörg dæmi um að fólk hafi þyngst upp í upprunalega þyngd ef lífsvenjum er ekki breytt samhliða. Einnig eru dæmi um ýmsa fylgikvilla aðgerða einkum ef leiðbeiningum er ekki fylgt. Til að ná að viðhalda venjubreytingum er jafnframt nauðsynlegt að vera andlega tilbúinn til að takast á við slíkar áskoranir.Skima þarf fyrir ýmsum sjúkdómum fyrir aðgerð, bæði líkamlegum og andlegum svo sem átröskunum, alvarlegum geðsjúkdómum og fíknisjúkdómum. Seint verður of mikil áhersla lögð á það að ef um átröskun er að ræða eða andlega vanlíðan er mikilvægt að vinna með það áður en farið er í efnaskiptaskurðaðgerð. Í áðurnefndum klínískum leiðbeiningum um meðferð einstaklinga með offitu er farið yfir hvað þarf að hafa í huga og fyrir hverja talið er að aðgerðin geri mest gagn. Breytt landslag Eins og fram hefur komið hefur landslag hvað varðar framboð og eftirspurn eftir úrræðum við offitu gjörbreyst á undanförnum árum og mikil þörf á að mæta því breytta landslagi. Nauðsynlegt er að efla eftirlit og undirbúning fyrir þá sem fara í efnaskiptaskurðaðgerð á eigin vegum. Efla þarf lífsstílsmóttökur á heilsugæslustöðvum til muna. Koma þarf á fót fjölþættari meðferðarleiðum. Mikilvægt er að efla forvarnir, auka fræðslu um sjúkdóminn offitu, uppræta vanþekkingu og fordóma sem til staðar eru gagnvart einstaklingum með offitu og leggja áherslu á líkamsvirðingu, fjölbreytileika og heilsu en ekki einblína eingöngu á kílóatöluna. Guðrún Jóna Bragadóttir forstöðunæringarfræðingur á Reykjalundi.Helma Rut Einarsdóttir yfirsálfræðingur efnaskipta- og offitusviðs Reykjalundar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Sjúkdómurinn offita er langvinnur efnaskiptasjúkdómur og ástæður sjúkdómsins geta verið margvíslegar og flóknar. Erfðir, ýmsir umhverfisþættir, lífsvenjur s.s. streita, svefn, kyrrseta og óheppilegar fæðuvenjur sem og alvarleg áföll spila þar stóran þátt. Sum lyf geta valdið töluverðri þyngdaraukningu og þannig stuðlað að offitu. Mikilvægt er að skoða sögu og heilsufar hvers einstaklings til að kortleggja ástæður og áhættuþætti í hverju tilfelli fyrir sig. Margir hafa reynt að fylgja skilaboðunum „þú verður bara að borða minna og hreyfa þig meira“ án árangurs. Þessi skilaboð geta í sumum tilfellum virkað fyrir manneskju með heilbrigð efnaskipti/fituvef sem þarf ef til vill aðallega aðhald til að ná að framfylgja þeim. Fyrir manneskju með efnaskiptasjúkdóminn offitu felur þessi ráðlegging hins vegar í sér vanþekkingu og getur stuðlað að vanlíðan og skömm hjá viðkomandi. Þegar um er að ræða offitusjúkdóm hefur fituvefur viðkomandi einstaklings áhrif á efnaskipti, hormónaframleiðslu og bólguferla; það er því orðin truflun á birgðastjórnun líkamans. Þeir einstaklingar þurfa sértæka meðferð. Viðhorf og fordómar Það er áhugavert og mikilvægt að velta fyrir sér hvernig samfélag okkar og umhverfi hefur þróast sl. áratugi og hvernig þversagnakennd skilaboð hafa ýtt undir sjúkdóminn offitu. Við lifum í umhverfi sem er yfirfullt af mikið unnum og oft á tíðum næringarsnauðum mat sem er mikið auglýstur. Enn í dag ríkja fordómar gagnvart offitu og fólk með sjúkdóminn upplifir þá jafnvel innan heilbrigðiskerfisins. Slík upplifun getur valdið vanlíðan og streitu og dregið úr líkum á að fólk með offitu leiti sér sjálfsagðrar eða nauðsynlegrar læknismeðferðar. Það eru einnig uppi fordómar og óvægin umræða gagnvart þeim sem fara í efnaskiptaaðgerðir eða þurfa á lyfjameðferð að halda. Það er gjarnan talað um „megrunarlyf“ og fólk varað við því að ekki sé um „kraftaverkalyf“ að ræða því rannsóknir sýni að þeir sem hætta að nota lyfin þyngist aftur. Af hverju er því haldið fram að fólk með offitu vilji „kraftaverkalyf“? Gætu leynst fordómar í þeirri fullyrðingu? Gæti verið að enn og aftur sé verið að ýja að því að fólk með offitu vilji bara „einfaldar töfralausnir“? Vissulega er það með þessi lyf eins og mörg önnur að þau geta verið vandmeðfarin og sé notkun þeirra hætt kemur sjúkdómurinn aftur. Það er ekki óalgengt þegar um er að ræða meðferð við langvinnunum sjúkdómum. Meðferð Meðferð við offitu þarf að vera heildræn og einstaklingsmiðuð. Að vinna með einstaklingsbundnar lífs- og heilsuvenjur er alltaf grunnur meðferðar. Á Reykjalundi hefur verið starfandi þverfaglegt teymi síðan 2001 sem veitir meðferð fyrir fólk með offitu. Unnið er með næringu, hreyfingu, streituvalda, andlega líðan, svefn og fleiri þætti eftir þörfum hvers og eins. Teymið starfar samkvæmt klínískum leiðbeiningum sem gefnar voru út af Embætti landlæknis 2020 þar sem lögð er áhersla á heildræna nálgun í meðferð, unnið með orsakir offitunnar ásamt því að nota lyf og efnaskiptaskurðaðgerðir ef þarf til að ná fram sem mestum heilsufarslegum ávinningi. Meðferðin á Reykjalundi varir í 6-10 mánuði. Efnaskiptaskurðaðgerð engin töfralausn Framboð á skurðaðgerðum og lyfjameðferð hefur aukist gífurlega á undanförnum árum og segja má að ákveðin sprenging hafi átt sér stað í fjölgun efnaskiptaskurðaðgerða sem fólk fer í á eigin vegum. Rannsóknir sýna að efnaskiptaskurðaðgerðir (magaermi og magahjáveita) eru áhrifaríkt úrræði m.t.t. þyngdartaps og til að koma í veg fyrir og snúa við þróun fylgisjúkdóma offitu. Hins vegar er mikilvægt að gera sér grein fyrir því að efnaskiptaskurðaðgerð er stórt inngrip sem krefst ákveðinna breytinga á lífsvenjum. Mikilvægt er að sá sem fer í slíka aðgerð sé tilbúin/n til að fara eftir þeim leiðbeiningum og gera þær breytingar sem þörf er á. Efnaskiptaskurðaðgerð er engin töfralausn sem lofar öruggum árangri hvað varðar þyngdartap til lengdar og mörg dæmi um að fólk hafi þyngst upp í upprunalega þyngd ef lífsvenjum er ekki breytt samhliða. Einnig eru dæmi um ýmsa fylgikvilla aðgerða einkum ef leiðbeiningum er ekki fylgt. Til að ná að viðhalda venjubreytingum er jafnframt nauðsynlegt að vera andlega tilbúinn til að takast á við slíkar áskoranir.Skima þarf fyrir ýmsum sjúkdómum fyrir aðgerð, bæði líkamlegum og andlegum svo sem átröskunum, alvarlegum geðsjúkdómum og fíknisjúkdómum. Seint verður of mikil áhersla lögð á það að ef um átröskun er að ræða eða andlega vanlíðan er mikilvægt að vinna með það áður en farið er í efnaskiptaskurðaðgerð. Í áðurnefndum klínískum leiðbeiningum um meðferð einstaklinga með offitu er farið yfir hvað þarf að hafa í huga og fyrir hverja talið er að aðgerðin geri mest gagn. Breytt landslag Eins og fram hefur komið hefur landslag hvað varðar framboð og eftirspurn eftir úrræðum við offitu gjörbreyst á undanförnum árum og mikil þörf á að mæta því breytta landslagi. Nauðsynlegt er að efla eftirlit og undirbúning fyrir þá sem fara í efnaskiptaskurðaðgerð á eigin vegum. Efla þarf lífsstílsmóttökur á heilsugæslustöðvum til muna. Koma þarf á fót fjölþættari meðferðarleiðum. Mikilvægt er að efla forvarnir, auka fræðslu um sjúkdóminn offitu, uppræta vanþekkingu og fordóma sem til staðar eru gagnvart einstaklingum með offitu og leggja áherslu á líkamsvirðingu, fjölbreytileika og heilsu en ekki einblína eingöngu á kílóatöluna. Guðrún Jóna Bragadóttir forstöðunæringarfræðingur á Reykjalundi.Helma Rut Einarsdóttir yfirsálfræðingur efnaskipta- og offitusviðs Reykjalundar.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun