Gleymum ekki grundvallaratriðum Sigríður Mogensen skrifar 4. janúar 2024 10:00 Sterkur og fjölbreyttur útflutningur er undirstaða lífsgæða á Íslandi. Þetta virðist oft, og sífellt oftar, gleymast í samfélagsumræðunni. Í umræðu um orkumál er þetta sérstaklega áberandi. Þannig tala ýmis fyrir því að ekki þurfi að framleiða meiri raforku hér á landi því hægt sé að beina núverandi raforkuframleiðslu, sem drífur áfram stóran hluta útflutnings, í önnur verkefni. Það felur einfaldlega í sér afturför í lífskjörum landsmanna. Lífskjör á Íslandi eru framúrskarandi í öllum alþjóðlegum samanburði þó auðvitað sé alltaf hægt að gera betur á ýmsum sviðum samfélagsins. Þessi staða er ekki tilviljun heldur afrakstur áræðni og stórra ákvarðana sem hafa verið teknar hér á síðastliðnum áratugum. Vöxtur fjölbreyttra útflutningsgreina er forsenda áframhaldandi lífskjarasóknar og þess að hægt sé að reka öflug opinber kerfi, s.s. heilbrigðiskerfi, velferðarkerfi og fjárfesta í menntun þjóðarinnar, svo eitthvað sé nefnt. Útflutningur hefur orðið sífellt fjölbreyttari á síðustu árum og áratugum en gróflega má nú skipta útflutningstekjum Íslands í fjórar stoðir, sjávarútveg, ferðaþjónustu, orkusækinn iðnað og hugverkaiðnað. Innan raða Samtaka iðnaðarins eru tvær af þessum fjórum útflutningsstoðum, orkusækinn iðnaður, oft nefnt stóriðja, og hugverkaiðnaður. Saman skiluðu þessar tvær stoðir útflutnings 760 milljörðum í útflutningstekjur fyrir íslenskt þjóðarbú árið 2022. SI hafa talað ötult fyrir framförum og hvötum til nýsköpunar á Íslandi til þess að fjórða stoðin, hugverkaiðnaður, geti stækkað og dafnað til framtíðar, samfélaginu öllu til heilla. Það hefur gengið vel og eru vaxtarhorfur í hugverkaiðnaði góðar til næstu ára. Í umræðu um orkumál er það stundum nefnt að orkusækinn iðnaður taki til sín 80% raforkunnar sem framleidd er. Í þessu sambandi er rétt að minna á eftirfarandi. Uppbygging orkusækins iðnaðar á Íslandi hefur haft í för með sér innviðafjárfestingar sem samfélagið allt nýtur góðs af. Lágt og stöðugt raforkuverð til heimila á Íslandi á síðastliðnum áratugum er ekki síst þessari uppbyggingu að þakka þar sem stórar fjárfestingar hafa leitt til stærðarhagkvæmni við uppbyggingu í raforkukerfinu sem annars hefði ekki verið möguleg. Stærsti raforkuframleiðandi landsins, Landsvirkjun, hagnast nú um 20-25 milljarða á ári vegna langtímasamninga um sölu á raforku til stórnotenda og skilar sá arður sér beint og óbeint til almennings, m.a. í ríkissjóð, og þannig sameiginlega sjóði landsmanna. Arður raforkuframleiðslunnar rennur þannig til þjóðarinnar. Hagsmunir stóriðjunnar og heimila landsins, almennings, fara saman. Meira og minna öll atvinnustarfsemi byggir á orkunýtingu. Það er kannski helst í hugverkaiðnaði sem minni orku er þörf. Hinar þrjár undirstöður verðmætasköpunar á Íslandi byggja á orkunýtingu, stóriðja, sjávarútvegur og ferðaþjónusta. Orkuskipti snúast um að skipta út olíu fyrir græna orku. Langstærsti þáttur orkuskiptanna er á hafi og í lofti, þ.e.a.s. að knýja skip, stærri tæki og flugvélar með grænu eldsneyti í stað olíu. Það er því ekki hægt að tala þannig að aðeins ein atvinnugrein, stóriðja, sé orkufrek eða orkusækin. Um helmingur verðmætasköpunar á Íslandi byggir í dag á olíunotkun en Ísland flytur inn um milljón tonn af olíu á ári og fer sá innflutningur vaxandi, meðal annars vegna þeirrar staðreyndar að raforkuframleiðsla hefur ekki haldið í við þróun samfélagsins á síðastliðnum 10 til 15 árum. Þetta hefur leitt til skerðinga á raforku til fjölmargra fyrirtækja og að knýja þarf ýmsa atvinnustarfsemi með olíu í stað grænnar orku. Raunar er mun fljótlegra að fá leyfi til raforkuvinnslu sem knúin er með olíu heldur en grænni orku. Þá kemur þetta niður á nýrri atvinnuuppbyggingu um allt land. Það eru sameiginlegir hagsmunir allra landsmanna að hér á landi dafni áfram öflugar og fjölbreyttar útflutningsgreinar. Umræða og tal um að færa raforku frá einni atvinnugrein til annarrar í þágu loftslagsmarkmiða er þannig ábyrgðarlaust með öllu. Leiðin til að viðhalda öflugum lífskjörum á Íslandi til framtíðar, á sama tíma og vægi grænnar orku sem kemur í stað olíu, er aukið, er að framleiða meiri græna raforku og styrkja flutnings- og dreifikerfi raforkunnar. Þetta leiðir einnig til aukins orkusjálfstæðis og orkuöryggis hér á landi. Aðrir kostir í stöðunni þýða annaðhvort afturför í lífskjörum eða að olíuinnflutningur mun halda áfram að aukast á næstu árum og áratugum. Hvorugt er gæfulegt fyrir framtíðarhagsmuni Íslands. Höfundur er sviðsstjóri iðnaðar- og hugverkasviðs Samtaka iðnaðarins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Sigríður Mogensen Orkuskipti Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Sterkur og fjölbreyttur útflutningur er undirstaða lífsgæða á Íslandi. Þetta virðist oft, og sífellt oftar, gleymast í samfélagsumræðunni. Í umræðu um orkumál er þetta sérstaklega áberandi. Þannig tala ýmis fyrir því að ekki þurfi að framleiða meiri raforku hér á landi því hægt sé að beina núverandi raforkuframleiðslu, sem drífur áfram stóran hluta útflutnings, í önnur verkefni. Það felur einfaldlega í sér afturför í lífskjörum landsmanna. Lífskjör á Íslandi eru framúrskarandi í öllum alþjóðlegum samanburði þó auðvitað sé alltaf hægt að gera betur á ýmsum sviðum samfélagsins. Þessi staða er ekki tilviljun heldur afrakstur áræðni og stórra ákvarðana sem hafa verið teknar hér á síðastliðnum áratugum. Vöxtur fjölbreyttra útflutningsgreina er forsenda áframhaldandi lífskjarasóknar og þess að hægt sé að reka öflug opinber kerfi, s.s. heilbrigðiskerfi, velferðarkerfi og fjárfesta í menntun þjóðarinnar, svo eitthvað sé nefnt. Útflutningur hefur orðið sífellt fjölbreyttari á síðustu árum og áratugum en gróflega má nú skipta útflutningstekjum Íslands í fjórar stoðir, sjávarútveg, ferðaþjónustu, orkusækinn iðnað og hugverkaiðnað. Innan raða Samtaka iðnaðarins eru tvær af þessum fjórum útflutningsstoðum, orkusækinn iðnaður, oft nefnt stóriðja, og hugverkaiðnaður. Saman skiluðu þessar tvær stoðir útflutnings 760 milljörðum í útflutningstekjur fyrir íslenskt þjóðarbú árið 2022. SI hafa talað ötult fyrir framförum og hvötum til nýsköpunar á Íslandi til þess að fjórða stoðin, hugverkaiðnaður, geti stækkað og dafnað til framtíðar, samfélaginu öllu til heilla. Það hefur gengið vel og eru vaxtarhorfur í hugverkaiðnaði góðar til næstu ára. Í umræðu um orkumál er það stundum nefnt að orkusækinn iðnaður taki til sín 80% raforkunnar sem framleidd er. Í þessu sambandi er rétt að minna á eftirfarandi. Uppbygging orkusækins iðnaðar á Íslandi hefur haft í för með sér innviðafjárfestingar sem samfélagið allt nýtur góðs af. Lágt og stöðugt raforkuverð til heimila á Íslandi á síðastliðnum áratugum er ekki síst þessari uppbyggingu að þakka þar sem stórar fjárfestingar hafa leitt til stærðarhagkvæmni við uppbyggingu í raforkukerfinu sem annars hefði ekki verið möguleg. Stærsti raforkuframleiðandi landsins, Landsvirkjun, hagnast nú um 20-25 milljarða á ári vegna langtímasamninga um sölu á raforku til stórnotenda og skilar sá arður sér beint og óbeint til almennings, m.a. í ríkissjóð, og þannig sameiginlega sjóði landsmanna. Arður raforkuframleiðslunnar rennur þannig til þjóðarinnar. Hagsmunir stóriðjunnar og heimila landsins, almennings, fara saman. Meira og minna öll atvinnustarfsemi byggir á orkunýtingu. Það er kannski helst í hugverkaiðnaði sem minni orku er þörf. Hinar þrjár undirstöður verðmætasköpunar á Íslandi byggja á orkunýtingu, stóriðja, sjávarútvegur og ferðaþjónusta. Orkuskipti snúast um að skipta út olíu fyrir græna orku. Langstærsti þáttur orkuskiptanna er á hafi og í lofti, þ.e.a.s. að knýja skip, stærri tæki og flugvélar með grænu eldsneyti í stað olíu. Það er því ekki hægt að tala þannig að aðeins ein atvinnugrein, stóriðja, sé orkufrek eða orkusækin. Um helmingur verðmætasköpunar á Íslandi byggir í dag á olíunotkun en Ísland flytur inn um milljón tonn af olíu á ári og fer sá innflutningur vaxandi, meðal annars vegna þeirrar staðreyndar að raforkuframleiðsla hefur ekki haldið í við þróun samfélagsins á síðastliðnum 10 til 15 árum. Þetta hefur leitt til skerðinga á raforku til fjölmargra fyrirtækja og að knýja þarf ýmsa atvinnustarfsemi með olíu í stað grænnar orku. Raunar er mun fljótlegra að fá leyfi til raforkuvinnslu sem knúin er með olíu heldur en grænni orku. Þá kemur þetta niður á nýrri atvinnuuppbyggingu um allt land. Það eru sameiginlegir hagsmunir allra landsmanna að hér á landi dafni áfram öflugar og fjölbreyttar útflutningsgreinar. Umræða og tal um að færa raforku frá einni atvinnugrein til annarrar í þágu loftslagsmarkmiða er þannig ábyrgðarlaust með öllu. Leiðin til að viðhalda öflugum lífskjörum á Íslandi til framtíðar, á sama tíma og vægi grænnar orku sem kemur í stað olíu, er aukið, er að framleiða meiri græna raforku og styrkja flutnings- og dreifikerfi raforkunnar. Þetta leiðir einnig til aukins orkusjálfstæðis og orkuöryggis hér á landi. Aðrir kostir í stöðunni þýða annaðhvort afturför í lífskjörum eða að olíuinnflutningur mun halda áfram að aukast á næstu árum og áratugum. Hvorugt er gæfulegt fyrir framtíðarhagsmuni Íslands. Höfundur er sviðsstjóri iðnaðar- og hugverkasviðs Samtaka iðnaðarins.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun