Í sveita síns andlits Teitur Björn Einarsson skrifar 31. október 2023 08:30 Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Björn Einarsson Sjálfstæðisflokkurinn Landbúnaður Alþingi Mest lesið Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun