Á Íslandi greinast um 1800 manns á hverju ári með krabbamein Sigrún Elva Einarsdóttir skrifar 26. maí 2023 15:00 Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Mest lesið Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir Skoðun Væri ekki bara hreinlegra að vísa manni úr landi? Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Halldór 21.09.2024 Halldór Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu.
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun