Mýtur um mataræði Jóhanna E. Torfadóttir og Hólmfríður Þorgeirsdóttir skrifa 19. maí 2022 09:00 Hver kannast ekki við umræðuna um að borða í samræmi við blóðflokkinn sinn eða hversu „hollt“ það sé að fasta eða vera á lágkolvetnafæði. Það er skiljanlegt að ekki allir geti fylgt opinberum ráðleggingum um mataræði en hvernig er hægt að fóta sig í gegnum allar þessar misvísandi upplýsingar sem dynja á neytendum sem vilja prófa sig áfram í mataræðinu frá degi til dags? Danir hafa til að mynda birt svör við ýmsum mýtum um mat sem finna má hér. Þar er fjallað um að lágkolvetnamataræði sé kannski ekkert rosalega sniðugt, að kókosolía sé ekki súperfæða en að velja ætti frekar ólífuolíu og repjuolíu við matargerð, að ekki þurfi að óttast ávaxtasykur í heilum ávöxtum og að það sé í lagi að leyfa sér pizzu annað slagið en kannski ekki á hverjum degi til að gæta að fjölbreytni í fæðuvali. Fjölbreytnin er mikilvæg til að við fáum öll næringarefni sem líkaminn þarfnast og til að koma í veg fyrir að við fáum of mikið af óæskilegum aðskotaefnum. Lélegt mataræði eða skortur á ýmsum hollum fæðutegundum/næringarefnum hefur sýnt sig að vera stærsti áhrifavaldurinn í ótímabærum dauðsföllum í heiminum. Þannig er mikil saltneysla (natríum/sodium) sá þáttur sem vegur þyngst hvað varðar fjölda ótímabærra dauðsfalla en þar á eftir kemur skortur á heilkornavörum, ávöxtum, hnetum og fræjum. Það er í raun verra fyrir heilsuna að sleppa því að borða hollan mat, til dæmis ávexti, grænmeti, baunir og heilkornavörur, en það að borða óhollar matvörur. Það hefur verið þrálátur rómur í gangi um að kolvetni séu slæm fyrir heilsuna og þá gleymist oft að gera greinarmun á viðbættum sykri eða til dæmis trefjum sem flokkast bæði sem kolvetni. Í samantektargrein (meta-analýsu) á yfir 400 þúsund þátttakendum sem var fylgt eftir í allt að 30 ár kom í ljós að þeir sem voru að fá minna en 40% orkunnar frá kolvetnum voru með 20% hærri dánartíðni en þeir sem fengu á bilinu 50-55% orkunnar frá kolvetnum. Aukin dánartíðni sást einnig meðal þeirra sem fengu meira en 70% orkunnar frá kolvetnum. Þetta snýst því allt um jafnvægi í mataræði milli mismunandi orkuefna og annarra næringarefna eins og vítamína og steinefna. Í nýjustu landskönnun á mataræði frá 2019 til 2021 mátti sjá að meðalhlutfall kolvetna í heildarorkuinntöku var 37%sem er ansi lágt (ráðlagt að fá á bilinu 45-60% orkunnar frá kolvetnum) og því mikilvægt að þau kolvetni sem borðuð eru séu gæðakolvetni sem fást úr heilkornavörum, grænmeti og ávöxtum.Því miður er meðaltrefjaneysla landsmanna langt undir ráðleggingum (25-35 grömm á dag) sem endurspeglar léleg gæði kolvetna. Eins hefur hlutfall mettaðrar fitu aukist í fæði landsmanna og einungs 2% þátttakenda borðuðu í samræmi við ráðleggingar um mettaða fitu þar sem mælt er með að þessi tegund fitu gefi ekki meira en 10% af heildarorkunni en við fáum að meðaltali 16% orkunnar frá mettaðri fitu. Rannsóknir sýna m.a. aukna dánartíðni og aukna tíðni hjartaáfalla ef við förum yfir þessi viðmið. Gæði fitu skiptir því miklu máli fyrir heilsuna en æskilegt er að auka hlut mjúkrar fitu í fæði á kostnað harðrar fitu. Mjúka fitu er fyrst og fremst að finna í fæðu úr jurtaríkinu (jurtaolíum, hnetum, fræjum og lárperum), feitum fiski og lýsi. Sjá nýlegt bréf til Læknablaðins um þetta málefni. Ráðleggingar embættis landlæknis um mataræði byggja á Norrænum næringarráðleggingum sem byggja á stöðu bestu vísindalegrar þekkingar hverju sinni þegar þær eru birtar. Farið er yfir þúsundir vísindarannsókna á kerfisbundinn hátt af sérfræðingum og einungis rannsóknir sem uppfylla strangar gæðakröfur eru teknar til skoðunar. Það geta verið til margar misjafnar leiðir til að efla heilsuna en þegar við viljum breyta mataræði okkar gæti verið varasamt að seta fókusinn eingöngu á þyngdartap en ekki almennt á heilsuna. Þá má hafa í huga að rannsóknir sýna að innan árs hafa flest bætt aftur á sig einum til tveimur þriðja hluta þyngdarinnar sem var tapað og eftir 5 ár eru flest komin aftur í sömu þyngd. Langtímarannsóknir sýna einnig að einn þriðji þeirra sem léttist var orðinn þyngri en þau voru áður en þau byrjuðu í átakinu. Tap á vöðvamassa og miklar þyngdarsveiflur geta verið varasamar fyrir heilsuna. Hins vegar sýna rannsóknir að hollari lifnaðarhættir bæta heilsuna óháð því hvort þyngdartap eigi sér stað eða ekki. Hvort sem við léttumst eða þyngjumst ætti því fókusinn að vera á heilbrigðari lifnaðarhætti frekar en breytingar á vigtinni. Á Heilsuveru má finna ýmsar ráðleggingar um næringu fyrir mismunandi hópa sem og upplýsingar um aðra áhrifaþætti heilsu. Höfundar eru verkefnisstjórar næringar hjá embætti landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Sjá meira
Hver kannast ekki við umræðuna um að borða í samræmi við blóðflokkinn sinn eða hversu „hollt“ það sé að fasta eða vera á lágkolvetnafæði. Það er skiljanlegt að ekki allir geti fylgt opinberum ráðleggingum um mataræði en hvernig er hægt að fóta sig í gegnum allar þessar misvísandi upplýsingar sem dynja á neytendum sem vilja prófa sig áfram í mataræðinu frá degi til dags? Danir hafa til að mynda birt svör við ýmsum mýtum um mat sem finna má hér. Þar er fjallað um að lágkolvetnamataræði sé kannski ekkert rosalega sniðugt, að kókosolía sé ekki súperfæða en að velja ætti frekar ólífuolíu og repjuolíu við matargerð, að ekki þurfi að óttast ávaxtasykur í heilum ávöxtum og að það sé í lagi að leyfa sér pizzu annað slagið en kannski ekki á hverjum degi til að gæta að fjölbreytni í fæðuvali. Fjölbreytnin er mikilvæg til að við fáum öll næringarefni sem líkaminn þarfnast og til að koma í veg fyrir að við fáum of mikið af óæskilegum aðskotaefnum. Lélegt mataræði eða skortur á ýmsum hollum fæðutegundum/næringarefnum hefur sýnt sig að vera stærsti áhrifavaldurinn í ótímabærum dauðsföllum í heiminum. Þannig er mikil saltneysla (natríum/sodium) sá þáttur sem vegur þyngst hvað varðar fjölda ótímabærra dauðsfalla en þar á eftir kemur skortur á heilkornavörum, ávöxtum, hnetum og fræjum. Það er í raun verra fyrir heilsuna að sleppa því að borða hollan mat, til dæmis ávexti, grænmeti, baunir og heilkornavörur, en það að borða óhollar matvörur. Það hefur verið þrálátur rómur í gangi um að kolvetni séu slæm fyrir heilsuna og þá gleymist oft að gera greinarmun á viðbættum sykri eða til dæmis trefjum sem flokkast bæði sem kolvetni. Í samantektargrein (meta-analýsu) á yfir 400 þúsund þátttakendum sem var fylgt eftir í allt að 30 ár kom í ljós að þeir sem voru að fá minna en 40% orkunnar frá kolvetnum voru með 20% hærri dánartíðni en þeir sem fengu á bilinu 50-55% orkunnar frá kolvetnum. Aukin dánartíðni sást einnig meðal þeirra sem fengu meira en 70% orkunnar frá kolvetnum. Þetta snýst því allt um jafnvægi í mataræði milli mismunandi orkuefna og annarra næringarefna eins og vítamína og steinefna. Í nýjustu landskönnun á mataræði frá 2019 til 2021 mátti sjá að meðalhlutfall kolvetna í heildarorkuinntöku var 37%sem er ansi lágt (ráðlagt að fá á bilinu 45-60% orkunnar frá kolvetnum) og því mikilvægt að þau kolvetni sem borðuð eru séu gæðakolvetni sem fást úr heilkornavörum, grænmeti og ávöxtum.Því miður er meðaltrefjaneysla landsmanna langt undir ráðleggingum (25-35 grömm á dag) sem endurspeglar léleg gæði kolvetna. Eins hefur hlutfall mettaðrar fitu aukist í fæði landsmanna og einungs 2% þátttakenda borðuðu í samræmi við ráðleggingar um mettaða fitu þar sem mælt er með að þessi tegund fitu gefi ekki meira en 10% af heildarorkunni en við fáum að meðaltali 16% orkunnar frá mettaðri fitu. Rannsóknir sýna m.a. aukna dánartíðni og aukna tíðni hjartaáfalla ef við förum yfir þessi viðmið. Gæði fitu skiptir því miklu máli fyrir heilsuna en æskilegt er að auka hlut mjúkrar fitu í fæði á kostnað harðrar fitu. Mjúka fitu er fyrst og fremst að finna í fæðu úr jurtaríkinu (jurtaolíum, hnetum, fræjum og lárperum), feitum fiski og lýsi. Sjá nýlegt bréf til Læknablaðins um þetta málefni. Ráðleggingar embættis landlæknis um mataræði byggja á Norrænum næringarráðleggingum sem byggja á stöðu bestu vísindalegrar þekkingar hverju sinni þegar þær eru birtar. Farið er yfir þúsundir vísindarannsókna á kerfisbundinn hátt af sérfræðingum og einungis rannsóknir sem uppfylla strangar gæðakröfur eru teknar til skoðunar. Það geta verið til margar misjafnar leiðir til að efla heilsuna en þegar við viljum breyta mataræði okkar gæti verið varasamt að seta fókusinn eingöngu á þyngdartap en ekki almennt á heilsuna. Þá má hafa í huga að rannsóknir sýna að innan árs hafa flest bætt aftur á sig einum til tveimur þriðja hluta þyngdarinnar sem var tapað og eftir 5 ár eru flest komin aftur í sömu þyngd. Langtímarannsóknir sýna einnig að einn þriðji þeirra sem léttist var orðinn þyngri en þau voru áður en þau byrjuðu í átakinu. Tap á vöðvamassa og miklar þyngdarsveiflur geta verið varasamar fyrir heilsuna. Hins vegar sýna rannsóknir að hollari lifnaðarhættir bæta heilsuna óháð því hvort þyngdartap eigi sér stað eða ekki. Hvort sem við léttumst eða þyngjumst ætti því fókusinn að vera á heilbrigðari lifnaðarhætti frekar en breytingar á vigtinni. Á Heilsuveru má finna ýmsar ráðleggingar um næringu fyrir mismunandi hópa sem og upplýsingar um aðra áhrifaþætti heilsu. Höfundar eru verkefnisstjórar næringar hjá embætti landlæknis.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun