Ísland í lykilhlutverki í Alzheimertilraun Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 14. maí 2018 07:00 Heilafrumur með útfellingar eru til hægri. Þetta fyrirbæri er eitt af megineinkennum Alzheimer. Vísir/Getty Tvö hundruð Íslendingar sem eru með auknar líkur á Alzheimer munu á næstu fimm árum taka þátt í umfangsmikilli lyfjatilraun ásamt 1.800 öðrum einstaklingum á 135 stöðum vítt og breitt um heiminn. Rannsóknin mun skera úr um það hvort nýtt og byltingarkennt lyf geti hægt á fram- þróun sjúkdómsins og jafnvel komið í veg fyrir hann. Lyfjatilraunin, sem kölluð hefur verið Kynslóðarannsóknin, því arfgerðin er forsenda þátttöku, á sér langan aðdraganda og tekur til lyfsins CNP520. Hún er þriðja stigs lyfjarannsókn og undanfari markaðssetningar reynist lyfið árangursríkt. Miklar vonir eru bundnar við lyfið en það hindrar efnaferli í heilanum sem leiðir til Alzheimer. Því hefur verið haldið fram að í 111 ára sögu Alzheimersjúkdómsins hafi vísindamenn aldrei verið jafn nálægt því að þróa lækningu og nú, þó svo að lyfið gagnist aðeins þeim sem eru með arfgerðina. „Ég held að það sé mikið til í því,“ segir Jón G. Snædal, yfirlæknir í öldrunarlækningum á Landspítala og ábyrgðarmaður rannsóknarinnar hér á landi. „Menn vilja sjá það að lyfið komi í veg fyrir sjúkdóminn.“ Samhliða hækkandi meðalaldri og bættum greiningaraðferðum hefur tilfellum Alzheimer fjölgað gríðarlega á undanförnum árum. Talið er að í kringum 30 til 40 milljónir manna séu með Alzheimer í heiminum. Þessi tiltekna arfgerð, sem byggir á genafrávikinu APOE4, er til staðar í um 50 prósent allra Alzheimertilfella. Arfgerðin er einkar algeng á norræum slóðum þar sem 15 til 20 prósent einstaklinga eru með hana.Lyfjameðferð hafin Kynslóðarannsóknin er tvíbllind lyfjarannsókn þar sem stuðst er við samanburðarhóp sem fær lyfleysu. Hvorki þeir sem sjá um framkvæmd rannsóknarinnar né þátttakendur í henni vita hver fær lyfleysu. Hér á landi er einstaklingum sem hafa tekið þátt í rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar og eru á aldrinum 60 til 75 ára boðið að taka þátt. Lyfjameðferð er þegar hafin hjá nokkrum þátttakendum. Forsenda fyrir þátttöku er jafnframt það að viðkomandi sé ekki farinn að sýna einkenni Alzheimer. Þannig er um þröngan hóp mögulegra þátttakenda ræða. Um leið er þetta ástæðan fyrir því að 10 prósent þátttakenda í rannsókninni eru á Íslandi.„Það er ákveðin sérstaða hér í ljósi þeirra miklu erfðafræðilegu rannsókna sem hér hafa verið gerðar. Þess vegna erum við langstærsta setrið í rannsókninni. Tvö hundruð manns taka þátt hér. Næststærsta setrið er með tuttugu þátttakendur.“ Alþjóðaheilbrigðismálastofnun áætlar að árið 2050 muni heildarfjöldi einstaklinga með vitglöp nema 130 milljónum. Manneskja þróar með sér einkenni vitglapa á þriggja sekúndna fresti. Dauðsföll af völdum Alzheimers hafa jafnframt aukist mikið, þar á meðal á Íslandi, úr 12 árið 2006 í 172 árið 2016. Alzheimer og tengdir minnissjúkdómar eru gríðarleg byrði fyrir heilbrigðiskerfi heimsins og mun nema yfir þúsund milljörðum Bandaríkjadala um miðja öld.Þrautaganga vísindamanna Alzheimer hefur reynst erfiður viðureignar og á undanförnum áratugum hafa læknar og vísindamenn fetað sig hægt eftir hlykkjóttri leið í átt að viðeigandi meðferð. Lyfjameðferðir við Alzheimer eru ekki áhrifaríkar í dag og slá aðeins á einkenni en ekki á þá ferla sem búa að baki sjúkdóminum. Eftir árangursríkar rannsóknir og lyfjaprófanir á síðasta áratug síðustu aldar hafa fyrstu ár 21. aldarinnar einkennst af vonbrigðum. Nánast allar lyfjaprófanir hafa skilað neikvæðum niðurstöðum. „Okkur finnst hart að 98 prósent [rannsókna] hafi ekki gengið eftir,“ segir Jón. „Það er fjandi hátt hlutfall.“ Lykilatriði í því að bæta úr þessu er að ráðast fyrr að vandanum. Að nálgast þá sem eru í áhættuhópi en ekki farnir að sýna einkenni. Af þessum sökum þykir Kynslóðarannsóknin spennandi verkefni. Lyfjarisarnir Amgen og Novartis tóku höndum saman árið 2015 um þróun og prófun CNP520. Lyfið byggir á þeirri tilgátu að hægt sé að koma í veg fyrir myndum útfellinga í mannsheilanum, sem einkennandi eru fyrir Alzheimer, með því að hindra upphafspunkt þess ferlis sem leiðir til myndunar útfellinganna.Lyfjamörkin staðfest á Íslandi Upphafspunkturinn á sér stað þegar prótínið APP, sem liggur í gegnum frumuvegg heilafrumna, er skorið í sundur af svoköllum BACE-ensímum . Það sem situr eftir eru stuttar keðjur af einliða kjarnsýrum sem kallast beta-amyloid. Þessir stuttu þræðir safnast saman og mynda á endanum skellur í heilanum. Þetta er talið upphafið á rýrnun á taugafrumum Alzheimersjúklingsins. Heili þeirra sem deyja sökum Alzheimers er fjórðungi léttari en hann ætti að vera. Amgen klónaði BACE árið 1999 en fyrirtækið sýndi samstarfi við Novartis meiri áhuga eftir að Íslensk erfðagreining staðfesti í gegnum erfðarannsóknir sínar árið 2012 að BACE gegndi lykilhlutverki í þróun Alzheimer. Jón bendir á að Kynslóðarannsóknin muni skera úr um það hvort vísindasamfélagið sé á réttri braut í baráttunni við Alzheimersjúkdóminn: „Ég held að þessi rannsókn muni algjörlega kveða upp úr um það hvort þessi tilgáta sé yfir höfuð rétt.“ Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Mest lesið „Þetta má aldrei gerast aftur“ Innlent Segir ákvörðun um kæru fyrir nauðgun tekna fyrir andlát flugmanns Innlent Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Innlent Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Innlent Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Innlent Pilturinn áfram bak við lás og slá Innlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Innlent Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Innlent Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Innlent Fleiri fréttir Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Nemandinn sem stakk Ingunni áfrýjar dómi Ráðþrota móðir, umtöluð rannsókn og skiltaþjófnaður Fagnar niðurstöðunni en lýsir yfir þungum áhyggjum „Þetta má aldrei gerast aftur“ Hissa ef tillaga um stjórnarslit hefði ekki komið fram Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Þrjú vilja stýra Minjastofnun Varla komist í kast við lögin fyrr en hann flutti kókaín til landsins Bein útsending: Framtíð menntunar á tímum gervigreindar Bein útsending: Sátt um betra menntakerfi Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Nýr umboðsmaður og SI svara seðlabankastjóra Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Vilja að takmarkanir á starfsmannaleigur verði skoðaðar Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Tuttugu lyklar í Árbæjarlaug horfnir Inga segir landið að sökkva í sæ vargaldar Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Svandís Svavarsdóttir mætir í Samtalið Pilturinn áfram bak við lás og slá Sjá meira
Tvö hundruð Íslendingar sem eru með auknar líkur á Alzheimer munu á næstu fimm árum taka þátt í umfangsmikilli lyfjatilraun ásamt 1.800 öðrum einstaklingum á 135 stöðum vítt og breitt um heiminn. Rannsóknin mun skera úr um það hvort nýtt og byltingarkennt lyf geti hægt á fram- þróun sjúkdómsins og jafnvel komið í veg fyrir hann. Lyfjatilraunin, sem kölluð hefur verið Kynslóðarannsóknin, því arfgerðin er forsenda þátttöku, á sér langan aðdraganda og tekur til lyfsins CNP520. Hún er þriðja stigs lyfjarannsókn og undanfari markaðssetningar reynist lyfið árangursríkt. Miklar vonir eru bundnar við lyfið en það hindrar efnaferli í heilanum sem leiðir til Alzheimer. Því hefur verið haldið fram að í 111 ára sögu Alzheimersjúkdómsins hafi vísindamenn aldrei verið jafn nálægt því að þróa lækningu og nú, þó svo að lyfið gagnist aðeins þeim sem eru með arfgerðina. „Ég held að það sé mikið til í því,“ segir Jón G. Snædal, yfirlæknir í öldrunarlækningum á Landspítala og ábyrgðarmaður rannsóknarinnar hér á landi. „Menn vilja sjá það að lyfið komi í veg fyrir sjúkdóminn.“ Samhliða hækkandi meðalaldri og bættum greiningaraðferðum hefur tilfellum Alzheimer fjölgað gríðarlega á undanförnum árum. Talið er að í kringum 30 til 40 milljónir manna séu með Alzheimer í heiminum. Þessi tiltekna arfgerð, sem byggir á genafrávikinu APOE4, er til staðar í um 50 prósent allra Alzheimertilfella. Arfgerðin er einkar algeng á norræum slóðum þar sem 15 til 20 prósent einstaklinga eru með hana.Lyfjameðferð hafin Kynslóðarannsóknin er tvíbllind lyfjarannsókn þar sem stuðst er við samanburðarhóp sem fær lyfleysu. Hvorki þeir sem sjá um framkvæmd rannsóknarinnar né þátttakendur í henni vita hver fær lyfleysu. Hér á landi er einstaklingum sem hafa tekið þátt í rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar og eru á aldrinum 60 til 75 ára boðið að taka þátt. Lyfjameðferð er þegar hafin hjá nokkrum þátttakendum. Forsenda fyrir þátttöku er jafnframt það að viðkomandi sé ekki farinn að sýna einkenni Alzheimer. Þannig er um þröngan hóp mögulegra þátttakenda ræða. Um leið er þetta ástæðan fyrir því að 10 prósent þátttakenda í rannsókninni eru á Íslandi.„Það er ákveðin sérstaða hér í ljósi þeirra miklu erfðafræðilegu rannsókna sem hér hafa verið gerðar. Þess vegna erum við langstærsta setrið í rannsókninni. Tvö hundruð manns taka þátt hér. Næststærsta setrið er með tuttugu þátttakendur.“ Alþjóðaheilbrigðismálastofnun áætlar að árið 2050 muni heildarfjöldi einstaklinga með vitglöp nema 130 milljónum. Manneskja þróar með sér einkenni vitglapa á þriggja sekúndna fresti. Dauðsföll af völdum Alzheimers hafa jafnframt aukist mikið, þar á meðal á Íslandi, úr 12 árið 2006 í 172 árið 2016. Alzheimer og tengdir minnissjúkdómar eru gríðarleg byrði fyrir heilbrigðiskerfi heimsins og mun nema yfir þúsund milljörðum Bandaríkjadala um miðja öld.Þrautaganga vísindamanna Alzheimer hefur reynst erfiður viðureignar og á undanförnum áratugum hafa læknar og vísindamenn fetað sig hægt eftir hlykkjóttri leið í átt að viðeigandi meðferð. Lyfjameðferðir við Alzheimer eru ekki áhrifaríkar í dag og slá aðeins á einkenni en ekki á þá ferla sem búa að baki sjúkdóminum. Eftir árangursríkar rannsóknir og lyfjaprófanir á síðasta áratug síðustu aldar hafa fyrstu ár 21. aldarinnar einkennst af vonbrigðum. Nánast allar lyfjaprófanir hafa skilað neikvæðum niðurstöðum. „Okkur finnst hart að 98 prósent [rannsókna] hafi ekki gengið eftir,“ segir Jón. „Það er fjandi hátt hlutfall.“ Lykilatriði í því að bæta úr þessu er að ráðast fyrr að vandanum. Að nálgast þá sem eru í áhættuhópi en ekki farnir að sýna einkenni. Af þessum sökum þykir Kynslóðarannsóknin spennandi verkefni. Lyfjarisarnir Amgen og Novartis tóku höndum saman árið 2015 um þróun og prófun CNP520. Lyfið byggir á þeirri tilgátu að hægt sé að koma í veg fyrir myndum útfellinga í mannsheilanum, sem einkennandi eru fyrir Alzheimer, með því að hindra upphafspunkt þess ferlis sem leiðir til myndunar útfellinganna.Lyfjamörkin staðfest á Íslandi Upphafspunkturinn á sér stað þegar prótínið APP, sem liggur í gegnum frumuvegg heilafrumna, er skorið í sundur af svoköllum BACE-ensímum . Það sem situr eftir eru stuttar keðjur af einliða kjarnsýrum sem kallast beta-amyloid. Þessir stuttu þræðir safnast saman og mynda á endanum skellur í heilanum. Þetta er talið upphafið á rýrnun á taugafrumum Alzheimersjúklingsins. Heili þeirra sem deyja sökum Alzheimers er fjórðungi léttari en hann ætti að vera. Amgen klónaði BACE árið 1999 en fyrirtækið sýndi samstarfi við Novartis meiri áhuga eftir að Íslensk erfðagreining staðfesti í gegnum erfðarannsóknir sínar árið 2012 að BACE gegndi lykilhlutverki í þróun Alzheimer. Jón bendir á að Kynslóðarannsóknin muni skera úr um það hvort vísindasamfélagið sé á réttri braut í baráttunni við Alzheimersjúkdóminn: „Ég held að þessi rannsókn muni algjörlega kveða upp úr um það hvort þessi tilgáta sé yfir höfuð rétt.“
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Mest lesið „Þetta má aldrei gerast aftur“ Innlent Segir ákvörðun um kæru fyrir nauðgun tekna fyrir andlát flugmanns Innlent Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Innlent Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Innlent Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Innlent Pilturinn áfram bak við lás og slá Innlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Innlent Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Innlent Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Innlent Fleiri fréttir Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Nemandinn sem stakk Ingunni áfrýjar dómi Ráðþrota móðir, umtöluð rannsókn og skiltaþjófnaður Fagnar niðurstöðunni en lýsir yfir þungum áhyggjum „Þetta má aldrei gerast aftur“ Hissa ef tillaga um stjórnarslit hefði ekki komið fram Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Þrjú vilja stýra Minjastofnun Varla komist í kast við lögin fyrr en hann flutti kókaín til landsins Bein útsending: Framtíð menntunar á tímum gervigreindar Bein útsending: Sátt um betra menntakerfi Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Nýr umboðsmaður og SI svara seðlabankastjóra Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Vilja að takmarkanir á starfsmannaleigur verði skoðaðar Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Tuttugu lyklar í Árbæjarlaug horfnir Inga segir landið að sökkva í sæ vargaldar Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Svandís Svavarsdóttir mætir í Samtalið Pilturinn áfram bak við lás og slá Sjá meira