Hið vonlausa hlutleysi Bjarni Karlsson skrifar 18. desember 2014 07:00 Í tilefni umræðunnar sem nú hefur verið endurvakin varðandi stöðu trúarbragða í samfélagi okkar langar mig að nefna þrjú meginsjónarmið sem hafa komið fram og erfitt hefur reynst að samræma; Hugmyndin um að meirihlutavald skuli ráða í trúarefnum, hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins og loks hugmyndin um að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi. Margir hafa orðið til þess að benda á augljósa galla fyrstu hugmyndarinnar og það hvernig andúðarótti gagnvart framandi menningu hefur verið virkjaður til þess að tryggja henni brautargengi. Um óskynsemina sem þar hefur riðið röftum þarf ekki að fjölyrða. Skynsemin segir okkur t.d. að múslimar séu fólk eins og við en við erum samt hrædd. Við vitum líka ofurvel að Tyrkjaránið kemur þessu máli ekkert við, en það býr bara í taugakerfinu á okkur og kallar á viðbrögð. Það er áhyggjuefni og markar þáttaskil í íslenskri pólitík að andúðarótti skuli hafa verið virkjaður með þeim hætti sem raun bar vitni á liðnum vordögum en því þarf að svara með einhverju öðru en andúð og skömmum.Almenn sanngirni Hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins er lausnamiðuð við fyrstu sýn. Hún er nokkurs konar Salómonsdómur ættaður frá höfundum hins borgaralega nútíma og byggir á þeirri sannfæringu að fólk muni seint verða sammála um þá vegi sem liggi að hinu góða lífi í tíma og eilífð. Því sé best að sleppa öllu þrasi en einbeita sér að almennri sanngirni, lögum og reglum og eftirláta einkalífinu eilífðarmálin og ástarmálin ásamt öllu hinu sem aldrei mun finna sitt svar. Umliðna áratugi hafa feminískir fræðimenn hafnað þessari skiptingu veruleikans í hið opinbera svið og einkasviðið. Bent hefur verið á að hin upphaflega hugsun sem bjó að baki aðskilnaðinum milli hins opinbera rýmis og einkalífsins hafi verið leit að jafnvægi og einingu í mannfélaginu. Þar hafi hugmyndin um hlutleysið sem viðmið í allri þekkingarleit ráðið för ásamt einbeittri fegurðarþrá. Að margra áliti er niðurstaðan þó tragísk þar sem hugmyndin um hið hlutlausa sjónarhorn og leitin að jafnvægi og einingu alls með þessari tvískiptingu veruleikans hafi í raun orðið til þess að jaðarsetja þorra almennings og setja fólk í þá stöðu að mikilvægir þættir tilverunnar þyki ekki boðlegir heldur tilefni blygðunar eða skammar. Flest tilheyrum við minnihlutahópum og engin heildarsýn er svo gjörtæk að hún nái til allra. Um leið og menn skilgreina hið hlutlausa og viðtekna draga þeir línu í mannhafið þar sem einhverjir lenda alltaf öfugu megin. Þannig hefur verið fullyrt að vestrænn almenningur lifi í raun undir oki hins meinta hlutleysis sem jaðarsetji þorra manna; þar eð lífsgildi séu bönnuð í almannarýminu séu hagsmunir einir til umræðu og í stað samtals ríki kappræða þar sem hinn almenni maður fari halloka á meðan ríkjandi valdastétt fari sínu fram án pólitísks aðhalds. Gagnrýni mín á hugmyndina um trú sem einkamál er runnin af þessum rótum. Ég álít hana vafasama vegna þess að hún jaðarsetur og auðmýkir þau mörgu sem horfa á heiminn með augum trúarinnar um leið og hún gerir veraldlega heimsmynd að sjálfgefnu viðmiði. Þannig endar hin lausnamiðaða hugmynd um trú og lífsskoðanir sem einkamál á því að auka á vandann sem hún hugðist leysa. Andúðin á hinu óþekkta og skömmin yfir því að vera vanmáttug manneskja er færð til en ekki létt af fólki.Æskilegur þáttur Ég hallast að þriðju hugmyndinni sem nefnd var hér að ofan, jafn vel þótt hún sé margfalt flóknari í framkvæmd en hinar tvær fyrri. Ég álít að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi og viðfangsefnið verði hvorki leyst með meirihlutavaldi né meintu hlutleysi veraldlegrar heimsmyndar. Eina færa leiðin er sú erfiðasta; að ræða saman, vera saman og byggja upp gagnkvæma þekkingu og skilning. Við þurfum að þróa með okkur veitula og frjóa menningu þar sem samstaða ríkir um það atlæti sem við búum vaxandi kynslóð þannig að hún verði ekki rænd sögu sinni og samhengi. Trú og hin fjölbreytilega iðkun hennar samhliða meðvitaðri höfnun allrar trúar er hluti af samhengi okkar. Ef börn eiga að verða læs á menningu sína þurfa þau líka að fá að kynnast lifandi fólki sem trúir eða efast og tjáir þeim hug sinn og langar að hafa áhrif á þau. Slíkur uppeldisbakgrunnur með góðu aðhaldi skóla- og foreldrasamfélagsins er auk annars líklegur til þess að varna því að fólk verði síðar á lífsleiðinni leiksoppar andúðarafla sem oft nýta sér trúartákn og kennisetningar sem aðferð til að ná valdi á fólki. Í stað meirihlutaræðis eða þykjustuhlutleysis legg ég til að við hættum að þagga hvert annað en ræðum saman um lífsgildi okkar og lærum hvert af öðru. Það er margt hættulegra í umhverfi barna en biblíusögur, möntrur og siðmenntarfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarni Karlsson Mest lesið Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Í tilefni umræðunnar sem nú hefur verið endurvakin varðandi stöðu trúarbragða í samfélagi okkar langar mig að nefna þrjú meginsjónarmið sem hafa komið fram og erfitt hefur reynst að samræma; Hugmyndin um að meirihlutavald skuli ráða í trúarefnum, hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins og loks hugmyndin um að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi. Margir hafa orðið til þess að benda á augljósa galla fyrstu hugmyndarinnar og það hvernig andúðarótti gagnvart framandi menningu hefur verið virkjaður til þess að tryggja henni brautargengi. Um óskynsemina sem þar hefur riðið röftum þarf ekki að fjölyrða. Skynsemin segir okkur t.d. að múslimar séu fólk eins og við en við erum samt hrædd. Við vitum líka ofurvel að Tyrkjaránið kemur þessu máli ekkert við, en það býr bara í taugakerfinu á okkur og kallar á viðbrögð. Það er áhyggjuefni og markar þáttaskil í íslenskri pólitík að andúðarótti skuli hafa verið virkjaður með þeim hætti sem raun bar vitni á liðnum vordögum en því þarf að svara með einhverju öðru en andúð og skömmum.Almenn sanngirni Hugmyndin um að trú sé einkamál sem halda skuli utan almannarýmisins er lausnamiðuð við fyrstu sýn. Hún er nokkurs konar Salómonsdómur ættaður frá höfundum hins borgaralega nútíma og byggir á þeirri sannfæringu að fólk muni seint verða sammála um þá vegi sem liggi að hinu góða lífi í tíma og eilífð. Því sé best að sleppa öllu þrasi en einbeita sér að almennri sanngirni, lögum og reglum og eftirláta einkalífinu eilífðarmálin og ástarmálin ásamt öllu hinu sem aldrei mun finna sitt svar. Umliðna áratugi hafa feminískir fræðimenn hafnað þessari skiptingu veruleikans í hið opinbera svið og einkasviðið. Bent hefur verið á að hin upphaflega hugsun sem bjó að baki aðskilnaðinum milli hins opinbera rýmis og einkalífsins hafi verið leit að jafnvægi og einingu í mannfélaginu. Þar hafi hugmyndin um hlutleysið sem viðmið í allri þekkingarleit ráðið för ásamt einbeittri fegurðarþrá. Að margra áliti er niðurstaðan þó tragísk þar sem hugmyndin um hið hlutlausa sjónarhorn og leitin að jafnvægi og einingu alls með þessari tvískiptingu veruleikans hafi í raun orðið til þess að jaðarsetja þorra almennings og setja fólk í þá stöðu að mikilvægir þættir tilverunnar þyki ekki boðlegir heldur tilefni blygðunar eða skammar. Flest tilheyrum við minnihlutahópum og engin heildarsýn er svo gjörtæk að hún nái til allra. Um leið og menn skilgreina hið hlutlausa og viðtekna draga þeir línu í mannhafið þar sem einhverjir lenda alltaf öfugu megin. Þannig hefur verið fullyrt að vestrænn almenningur lifi í raun undir oki hins meinta hlutleysis sem jaðarsetji þorra manna; þar eð lífsgildi séu bönnuð í almannarýminu séu hagsmunir einir til umræðu og í stað samtals ríki kappræða þar sem hinn almenni maður fari halloka á meðan ríkjandi valdastétt fari sínu fram án pólitísks aðhalds. Gagnrýni mín á hugmyndina um trú sem einkamál er runnin af þessum rótum. Ég álít hana vafasama vegna þess að hún jaðarsetur og auðmýkir þau mörgu sem horfa á heiminn með augum trúarinnar um leið og hún gerir veraldlega heimsmynd að sjálfgefnu viðmiði. Þannig endar hin lausnamiðaða hugmynd um trú og lífsskoðanir sem einkamál á því að auka á vandann sem hún hugðist leysa. Andúðin á hinu óþekkta og skömmin yfir því að vera vanmáttug manneskja er færð til en ekki létt af fólki.Æskilegur þáttur Ég hallast að þriðju hugmyndinni sem nefnd var hér að ofan, jafn vel þótt hún sé margfalt flóknari í framkvæmd en hinar tvær fyrri. Ég álít að lífsskoðanir og trú séu æskilegur þáttur í fjölbreyttu þjóðlífi og viðfangsefnið verði hvorki leyst með meirihlutavaldi né meintu hlutleysi veraldlegrar heimsmyndar. Eina færa leiðin er sú erfiðasta; að ræða saman, vera saman og byggja upp gagnkvæma þekkingu og skilning. Við þurfum að þróa með okkur veitula og frjóa menningu þar sem samstaða ríkir um það atlæti sem við búum vaxandi kynslóð þannig að hún verði ekki rænd sögu sinni og samhengi. Trú og hin fjölbreytilega iðkun hennar samhliða meðvitaðri höfnun allrar trúar er hluti af samhengi okkar. Ef börn eiga að verða læs á menningu sína þurfa þau líka að fá að kynnast lifandi fólki sem trúir eða efast og tjáir þeim hug sinn og langar að hafa áhrif á þau. Slíkur uppeldisbakgrunnur með góðu aðhaldi skóla- og foreldrasamfélagsins er auk annars líklegur til þess að varna því að fólk verði síðar á lífsleiðinni leiksoppar andúðarafla sem oft nýta sér trúartákn og kennisetningar sem aðferð til að ná valdi á fólki. Í stað meirihlutaræðis eða þykjustuhlutleysis legg ég til að við hættum að þagga hvert annað en ræðum saman um lífsgildi okkar og lærum hvert af öðru. Það er margt hættulegra í umhverfi barna en biblíusögur, möntrur og siðmenntarfræði.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun