Starfsemi bandaríska sendiráðsins hér á landi er sambærileg við starfsemi annarra sendiráða um heim allan, þar á meðal íslenskra sendiráða erlendis. Internet og alþjóðavæðing hefur samt dregið úr mikilvægi upplýsinga frá sendiráðum.
„Kannski leiðir þetta til þess að bandarískum sendiráðsstarfsmönnum mun reynast ögn erfiðara að ræða við embættismenn og ráðamenn hér," segir Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur um áhrifin, sem leki sendiráðsgagna á Wikileaks getur haft hér á landi.
„Samt eiga þau sem tala við bandaríska sendiherrann hér á landi að gera sér grein fyrir því að þetta er allt fært til bókar og verður meira og minna opið eftir tuttugu til þrjátíu ár. Munurinn felst í tímasetningunni og menn vilja geta treyst því að það sem heitir trúnaðarsamtal sé trúnaðarsamtal."
Guðni segir starfsemi sendiráða reyndar hafa breyst mikið síðustu áratugi.
„Áður var þessi upplýsingaöflun miklu viðameiri, því oft var sendiráðið eina heimildin sem stjórnvöld í Washington höfðu um það sem var að gerast hér á landi. En með interneti og alþjóðavæðingu hefur það breyst mikið. Eftir stendur þó að diplómatar eru oft í þeirri aðstöðu að geta fengið viðtöl við ráðamenn og álitsgjafa. Þeirra hlutverk er að veita ráðamönnum og embættismönnum í heimalandinu upplýsingar og ráðgjöf. Þeir gera það kannski misvel og hafa mismikil tök á því að komast að kjarna málsins."
Bandaríska sendiráðið hefur yfir mun meiri mannafla, fjárráðum og tækjabúnaði að ráða en til dæmis íslensku sendiráðin erlendis.
Póstar sambærilegir skýrslum
Bandarísku sendiráðspóstarnir eru engu að síður sambærilegir við skýrslur sendiherra Íslands erlendis eða annarra starfsmanna sendiráðanna, sem sendar eru heim til utanríkisráðuneytisins, eins og sjá mátti þegar nokkrar slíkar skýrslur voru birtar á vef íslenska utanríkisráðuneytisins í síðasta mánuði meðal annarra gagna varðandi stuðning Íslands við Íraksstríðið 2002-2003. Þar á meðal er bréf frá Helga Ágústssyni sendiherra dagsett 14. apríl, 2003, þar sem Helgi skýrir frá kvöldverðarborði hjá Donald Rumsfeld:
„Sendiherrahjón voru sl. laugardag meðal kvöldverðargesta Donald Rumsfeld, varnarmálaráðherra og eiginkonu hans á heimili þeirra hjóna á Kalorama Road. Boðið var haldið fyrir fulltrúa þeirra ríkja sem eru á stuðningslista Bandaríkjanna vegna stríðsins við Írak."
Í bréfinu segir Helgi að þau hjónin hafi átt góð samtöl við ráðherrahjónin og aðra matargesti, þar á meðal Dick Cheney varaforseta og Richard B. Myers, yfirmann herráðs Bandaríkjanna.
„Varnarmálaráðherrann þakkaði Íslendingum hlýlega veittan stuðning," segir Helgi í bréfi sínu heim til íslenska utanríkisráðuneytisins, en að öðru leyti er lítt fjallað um efni samræðna kvöldsins.
Öryggið fyrir bí
Bandarísku sendiráðsskýrslurnar, sem Wikileaks kom höndum yfir, voru aðgengilegar á öryggisneti Bandaríkjahers, SIPRNet, sem haldið er aðgreindu frá almenna internetinu.
Bandaríska varnarmálaráðuneytið í Washington sér um rekstur þessa öryggisnets hersins, en eftir árásirnar á Bandaríkin haustið 2001 var ákveðið að gera aðgang að þessu neti opnari en áður til þess að auðvelda upplýsingamiðlun um öryggismál. Meðal annars var æ fleiri sendiráðum Bandaríkjanna veittur aðgangur að neti hersins, og um leið fékk herinn aðgang að því efni sem sendiráðin um heim allan sendu utanríkisráðuneyti Bandaríkjanna í Washington.
Þetta var gert meðal annars vegna þess að skortur á aðgengi upplýsinga var talinn eiga sinn þátt í því að ekki tókst að koma í veg fyrir hryðjuverkin 11. september jafnvel þótt sumar leyniþjónustustofnanir hafi haft í fórum sínum upplýsingar sem hugsanlega hefðu getað komið stjórnvöldum á sporið í tæka tíð.
Nú á að stíga þessi skref til baka, og takmarka aðgengi að netinu á ný. Utanríkisráðuneyti Bandaríkjanna brást skjótt við og aftengdi sendiráðspóstana frá neti hersins og Hvíta húsið boðaði allsherjar endurskoðun á öryggismálum í tengslum við upplýsingar í stjórnsýslunni.
Sú endurskoðun tekur hins vegar tíma og nokkur ár geta liðið þangað til Bandaríkin hafa komið sér upp nýju upplýsinganeti, sem er nægilega öruggt en kemur þó upplýsingum þangað sem þær þurfa að berast.
